اختلال نافرمانی مقابله جویانه

یکی از رایج‌ترین اختلالات دوران کودکی که توجه روانشناسان و روان‌پزشکان را به خود اختصاص داده است، اختلال نافرمانی مقابله‌ای (Oppositional defiant disorder) است.

کودکان مبتلا بهاختلال نافرمانی مقابله‌ایاغلب با همسالان، والدین، معلمان و سایر موقعیت‌هایی که ارتباط مناسب اجتماعی را طلب می‌کند دارای مشکل هستند. اغلب این کودکان در برابر تمامی درخواست‌هایی که از جانب والدین و دیگر همسالان مطرح خواهد شد با نافرمانی پاسخ داده و ایجاد فرایند ارتباطی را با مشکل مواجه می‌سازند به صورتی که اغلب والدین این کودکان روابط مثبت خود را با این کودکان ازدست‌ داده و به‌ جای این روابط مثبت تعاملات منفی جایگزین خواهد شد.

والدین کودک یا نوجوانی که اغلب خشمگین و تحریک پذیر است، برای هرچیزی جر و بحث راه می اندازد، رفتار کینه توزانه و انتقام جویانه دارد، بیش از حد زودرنج و حساس است، فعالانه و عمدا از انجام درخواست های والدین سر باز می زند، باعث ناراحتی آنها می شود، در اشتباه ها و مشکلات خود دیگران را مقصر می داند و آنها را سرزنش می کند، باید به این اختلال شک کنند، زیرا این رفتارهای مقابله جویانه معمولا در برابر افراد بزرگسالی رخ می دهد که کودک یا نوجوان با آنها آشناست؛ مانند والدین و در مواردی نیز معلمان و اولیای مدرسه.

علائم و نشانه های اختلال نافرمانی مقابله جویانه

کودک می بایست چهار مورد از هشت نشانه و علامت اختلال نافرمانی مقابله‌ای را نشان دهد تا به آستانه تشخیصی برای اختلال نافرمانی مقابله جویانه را برسد. علاوه بر این، برای اینکه تشخیص گذاشته شود علائم و نشانه‌ها باید بیش از شش ماه تداوم یافته وچیزی بیشتر از رفتار عادی کودک باشند. علائم و نشانه‌ها عبارت اند از:

1.فعالانه از پیروی از اغلب درخواست‌ها یا مقررات مراجع قدرت سرپیچی می‌کند.

2.با اعمالش به‌طور عمدی دیگران را اذیت می‌کند.

3.نسبت به دیگران خشمگین یا بی میل است.

4.اغلب جروبحث می‌کند.

5.دیگران را به خاطر اشتباهات خودشان سرزنش می‌کنند.

6.مکرراً از کوره درمی رود.

7.کینه توز و به دنبال انتقام است.

8.زودرنج است و به آسانی دلخور می‌شود.

این الگوهای رفتاری باعث افت کارکرد مدرسه و/یا دیگر مکان‌های اجتماعی می‌شود.

برای تشخیص نشانه های ODD از لجبازی عادی کودکان یا نوجوانان، متخصصین بر یک سابقه ی با جزئیات از رفتارها در شرایط گوناگون تکیه می کنند. برای لجبازی کودکان ۳ تا ۴ ساله (زیر ۵ سال)، این رفتار باید در اغلب روزها تکرار شود؛ برای کودکان ۵ سال یا بزرگتر؛ باید در طول شش ماه حداقل یک بار در هفته اتفاق بیافتد. از آن جایی که کودکانی که به ODD مبتلا هستند نشانه های آن را فقط در یک حالت خاص بروز می دهند- معمولا در خانه- و بیشتر در تعامل با بزرگسالان و همسن و سال هایی که خوب می شناسند، مخالفت آمیز رفتار می کنند، نشانه های این مشکل در مطب پزشک قابل مشاهده نیست.

علت اختلال نافرمانی مقابله جویانه

• استعداد ذاتی برای ابراز وجود قاطعانه در این افراد

• برخورد افراطی و لجبازی والدین جهت ثابت کردن حرف خودشان.

• ضربات و آسیب های محیطی

• بیماری یا ناتوانی های مزمن از قبیل عقب ماندگی ذهنی، موجب بروز رفتارهای مقابله جویانه برای دفاع در مقابل درماندگی می شود و فقدان عزت نفس.

دورهای لجبازی در ۱۸ ماهگی تا ۲۴ ماهگی و اوایل دوره نوجوانی اختلال محسوب نمی شود و بخشی از فرایند رشد طبیعی است.

شیوع اختلال نافرمانی مقابله جویانه

میزان شیوع ختلال نافرمانی مقابله ای حدود ۱ تا ۱۱ درصد با میانگین حدود۳/۳ درصد ذکر شده است. بروز آن در پسران نسبت به دختران حداقل ۴ به ۱ است.

درمان اختلال نافرمانی مقابله جویانه

درمان ODD بر اساس عوامل بسیاری از جمله سن کودک ، شدت علایم ، و توانایی کودک برای مشارکت و تحمل درمانهایی خاص ، تعیین می گردد. درمان عموماً شامل مجموعه ای از موارد زیر است:

روان درمانی

روان درمانی در کمک به کودک برای شکل دهی مهارت های کارآمد مقابله و حل مسأله و راه هایی برای بیان و کنترل خشم هدف گذاری می شود. نوعی درمان به نام رفتار درمانی شناختی در شکل دهی مجدد تفکر کودک برای بهبود رفتار، هدف گذاری شده است. خانواده درمانی ممکن است برای بهبود تعاملات و ارتباطات بین اعضای خانواده بکار گرفته شود.

دارو درمانی

درحالیکه هیچ داروی رسمی برای درمان ODD تصویب نشده است، احتمالاً داروهای متعددی برای درمان برخی علایم پریشان کننده ی آن درست مانند سایر بیماریهای روانی مثل ADHD یا افسردگی که ممکن است وجود داشته باشند ، بکار می روند.

راهکارهایی برای کنار آمدن با کودکانی که اختلال نافرمانی مقابله ای دارند

اگر کودکتان دچار این اختلال است:

• رفتارهای مثبت کودکتان را بشناسید و انها را ستایش کنید. تا جایی که می توانید به صورت جزئی رفتارش را بیان و تشویق کنید. مثلا: واقعا خوشم امد که امشب اسباب بازیهایت را جمع کردی.

• رفتار خودتان باید الگوی فرزندتان باشد پس طوری رفتار کنید که انتظار دارید او رفتار کند.

• دعوا نکنید و از نزاع بر سر قدرت اجتناب کنید. اگر اجازه دهید هر چیزی به نزاع قدرت تبدیل خواهد شد.

• قواعد و حدود را وضع کنید و عواقب منطقی عدم رعایت این حدود را دائما گوشزد کنید.

• یک برنامه روزانه برای کودکتان تعیین کنید. از کودکتان هم بخواهید تا به شما در تدوین ان کمک کند.

• با یکدیگر وقت بگذرانید. یک برنامه دائمی هفتگی داشته باشید که با فرزندتان وقت بگذرانید.

• با کمک همسر و سایر اعضای خانواده قواعد مناسب و دائمی برقرار کنید.

• یکی از کارهای خانه را به کودکتان بسپارید و به او نشان دهید که ان کار انجام نخواهد شد اگر او انجامش ندهد. بسیار مهم است که برای کودکتان تکلیفی تعیین کنید که اسان باشد و به تدریج ان را با تکالیف سخت ترکیب کنید. دستورالعمل های روشن و واضح بدهید.

• وقتی قواعد و انتظارات جدیدی وضع می کنید رفتارهای کودک ممکن است موقتا بدتر شوند. ولی با سماجت و استمرار نتیجه تلاش خود را خواهید دید و رفتار و روابط کودکتان بهبود خواهد یافت.