اختلال طیف اوتیسم (ASD)، نوعی اختلال عصبی-رشدی است که بدون مداخله‌ متخصص، تشخیص و درمان این اختلال ممکن است دشوار و پیچیده باشد. روش درمانی ای بی ای یا به عبارتی تحلیل رفتار کاربردی (ABA)، در حال حاضر مورد تاییدترین رویکرد برای درمان اوتیسم است. از این رو، این روش درمانی با نرخ موفقیت بالای ۸۹ درصدی را می توان به عنوان یک برنامه و رویکرد درمانی موثر برای کودکاناوتیسمدر نظر گرفت. چنانچه فرزند شما مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) تشخیص داده شود، روش درمانی ای بی ای می تواند در یادگیری مهارت‌ های جدید به کودک شما کمک کند. این روش درمانی برای هدف مستقل و غیر وابسته بودن کودک طراحی شده است.

روش درمانی ABA (ای بی ای) چیست؟

سرواژه ABA، مخفف عبارت Applied Behavioral Analysis و به معنای تحلیل رفتار کاربردی می باشد. هدف اصلی و عمده این درمان این است که ابزارهایی را در اختیار کودکان اوتیسم و خانواده‌ شان قرار دهد که از لحاظ اجتماعی برای تغییر رفتار و بهبود کیفیت کلی زندگی به آن نیاز دارند. کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) غالبا در پی مواجهه با محرک‌ های محیطی خاص، استرس و اضطراب شدیدی تجربه می کنند. از این رو، این استرس و اضطراب می تواند منجر به بروز رفتارهای نگران کننده‌ ای شود که ممکن است کنترل کردن آنها دشوار باشد.

روش درمانی ای بی ای برای بهبود مهارت‌ های عملکردی مختلف از جمله رفتارهای اجتماعی، مهارت برقراری ارتباط با دیگران، مهارت‌ های مربوط به زندگی روزمره، بازی کردن و مهارت‌ های خود تنظیمی (توانایی کنترل احساسات، هیجانات، رفتارها و خواسته‌ ها) در کودکان اوتیسم طراحی شده است. این امر کمک می کند تا کودک بتواند تعاملات اجتماعی خود را به طور موثرتری مدیریت کند، واکنش و پاسخ‌ های عاطفی خود را کنترل کند، خواسته و نیاز خود را ابراز کند و رفتارهای مثبت خود را گسترش دهد.

روش درمانی ای بی ای عمدتا مستلزم پیروی از ۷ مرحله اساسی زیر است:

1. رفتارهایی که نیاز به تغییر دارند و مهارت‌ هایی که می خواهید کودکتان به طور کامل آنها را یاد بگیرد را شناسایی کنید.
2. اهداف و نتایج مشخصی تعیین کنید.
3. نحوه سنجش و اندازه‌ گیری میزان پیشرفت را تعیین کنید.
4. تمامی مهارت‌ های موجود در کودک را از ابتدا و شروع درمان ارزیابی کنید.
5. برنامه درمانی طراحی کرده و بوسیله آن برای یادگیری مهارت‌ های جدید و مستقل شدن به کودک خود کمک کنید.
6. میزان پیشرفت کودک خود را در طول زمان بسنجید و برنامه درمانی را طبق آن تنظیم کنید.
7. مشخص کنید که آیا به مضاعف کردن درمان نیاز دارید یا اینکه زمان توقف برخی از رویکردهای درمانی فرا رسیده است.

برنامه درمانی ای بی ای کاملا شخصی‌سازی شده طراحی می شود تا بتواند نیازهای منحصر بفرد هر کودک را برآورده سازد. یادگیری در هر کودکی به روش متفاوتی مسجل می شود و روش درمانی ای بی ای این تفاوت در یادگیری کودکان را در سیستم خود لحاظ کرده است.

آیا روش درمانی ABA تنها مختص اوتیسم است؟

اصول رفتار بر هر کودکی به طور یکسان در این روش اعمال می شود. روش ای بی ای یک روش درمانی مختص اوتیسم نیست اما در حال حاضر جزو محبوب‌ ترین روش‌های درمانی موجود برای کمک به افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. این روش درمانی از درمان‌ های مبتنی بر شواهد استفاده می کند و در کمک به آموزش مهارت‌ های مختلف به کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم موثر عمل می کند. هر فرد مبتلا به اوتیسم غالبا به روش منحصر بفردی آموزش می بیند،‌ به عبارتی هر فرد مبتلا به اوتیسم جهت یادگیری همراه با نظارت بزرگسالان نیاز دارد. روش درمانی ای بی ای این شرایط را فراهم می کند و به جای درمان با رویکردی واحد، کل پروسه درمان را جهت بهینه‌ سازی نتایج سفارشی‌ سازی می کند.

مزایای درمان اتیسم به روش ای بی ای(ABA) کدامند؟

اصلی‌ترین مزایای درمان اتیسم به روش ای بی ای(ABA) عبارتند از:

افزایش تمرکز

والدین و مربیان اکثرا اعلام می کنند که کودکان اوتیسمی که در برنامه درمانی ای بی ای شرکت می کنند، حواس جمع‌ تر شده و بهتر می توانند بر روی فعالیت‌ خاصی که انجام می دهند تمرکز کنند. این امر به این دلیل است که کودک با بهبود مهارت‌ های خود تنظیمی یاد می گیرد که چگونه تمرکز خود را حفظ کند.

بهبود مهارت‌های خودیاری

کودکانی که درمان ای بی ای دریافت می کنند، تمایل بیشتری دارند که در انجام فعالیت‌‍‌ های روزمره خود به صورت مستقل‌ تر عمل کنند. اغلب طی این درمان، مهارت‌هایی به کودکان آموزش داده می شود که یادگیری این مهارت‌ ها به آنها کمک می کند تا نیازهای اساسی و شخصی خود نظیر پوشیدن لباس و مسواک زدن را خودشان انجام دهند.

افزایش خوشحالی و شادی

کودکان اوتیسم معمولا زمانی که خوشحال یا غمگین شوند، حرکات یا کارهای تکراری انجام می دهند. روش درمانی ای بی ای موجب کم شدن این حالات شده و به کودک می‌ آموزد تا احساسات خود را از طریق کلمات یا زبان بدن ابراز کند. این امر موجب می شود تا کودک بتواند احساسات خود را به روشی بروز دهد که از لحاظ اجتماعی مناسب‌ تر است. این امر منجر به رشد عاطفی کودک شده و فرصت بیشتری برای شاد بودن در اختیار او قرار می دهد.

بهبود توانایی در برقراری ارتباط

روش درمانی ای بی ای، والدین و مربیان را ترغیب می کند تا بوسیله دستورالعمل کلامی، زبان بدن و بازی کردن با کودک ارتباط برقرار کنند. این امر به بهبود توانایی کودک در برقراری ارتباط در داخل و خارج از جلسه درمانی نیز کمک می کند.

کاهش بیماری و مشکلات پزشکی

کودکان اوتیسم اغلب دچار مشکلات گوارشی یا صرع ناشی از مشکلات گوارشی، حساسیت‌ های غذایی یا اختلالات متابولیک می شوند. روش درمانی ای بی ای، معضل و مشکل والدین یا پرستار کودک در یافتن گزینه‌ های غذایی مناسب را کاهش داده و موجب اجتناب از انتخاب غذاهای محرک می شود که این امر به معنای کاهش بیماری و مشکلات پزشکی کودک در مرحله رشد او می‌ باشد.

کنترل رفتارهای پر خطر

کودکان اوتیسم ممکن است رفتارهای پر خطری از خود نشان دهند. این امر در طی مراحل خاصی از رشد آنها مثلا در برهه‌ ای که حرف زدن یا چهار دست و پا راه رفتن را می‌ آموزند، بدتر می شود. روش درمانی ای بی ای موجب کندتر شدن این روند و کاهش شدت آن می شود.

بهبود حافظه

ای بی ای،‌ والدین و مربیان را تشویق می کند تا روش‌ها و اشکال مختلف بهبود حافظه را مورد آزمون قرار دهند. این امر شامل استفاده از نشانه‌ های تصویری یا آهنگ‌ هایی می شود که کمک می کند کودک برخی از عادات روزانه یا رفتارهای خاص را به خاطر بسپارد. چنین فعالیت‌ هایی به بهبود حافظه کوتاه مدت و بلند مدت کودک کمک می کنند. همچنین، این امر منجر به یادگیری بهتر و بهبود مهارت حل مسئله کودک می شود.

عملکرد روش درمانی ای بی ای چگونه است؟

این درمان به چندین روش عمل می‌کند که عبارتند از:

رهنمود دادن

طی این تکنیک، مربی یا درمانگر به صورت عامدانه و با نیت قبلی محیط را مرتب کرده و برای کمک به کودک جهت یادگیری مهارت‌ های جدید، از او می خواهد که در حین صحبت کردن به چهره درمانگر نگاه کند.

پاداش دهی

این تکنیک از تقویت مثبت (Positive Reinforcement) مانند تحسین کودک، بازی کردن، اسباب‌ بازی یا خوراکی‌ های مورد علاقه کودک استفاده می کند. این تکنیک برای افزایش احتمال تکرار رفتارهای مطلوب از سوی کودک طراحی شده است.

برنامه‌ریزی

این تکنیک شامل ایجاد یک روتین و برنامه‌ روزمره و در کنار آن آموزش منظم به کودک است تا بتواند به تنهایی از این برنامه پیروی کند. برای مثال، یک کودک اوتیسم ممکن است پس از انجام یک فعالیت حالت پرخاشگر داشته باشد. با استفاده از این تکنیک، درمانگر به کمک راهبرد و استراتژی‌ هایی وقوع این پرخاشگری را از قبل تشخیص داده و از روش‌ هایی برای آرام کردن کودک و جلوگیری از عصبانیت او استفاده می کند.

رفتارسازی

طی این فرآیند، مهارت رفتاری جدیدی به تدریج در کودک ایجاد می شود. رفتارسازی شامل پاداش دهی به رفتار پیچیده می شود تا زمانی که کودک یاد بگیرد رفتار مناسب با سطح مد نظر بروز دهد. برای مثال، زمانی که به کودک گفته می شود ‍‍‍‍‍‍«بزن قدش»، طی این فرآیند کودک یاد می گیرد تا به تدریج پیچیدگی حرکات دستش را افزایش دهد. این روند تا زمانی ادامه دار خواهد بود که کودک بتواند عمل بزن قدش را به طور متناوب با هر دو دست انجام دهد.

درمان ای بی ای(ABA) شامل چه مراحلی می شود؟

این درمان چندین مرحله دارد که عبارتند از:

تشخیص

تشخیص اینکه کودک مبتلا به اوتیسم است یا خیر، اولین گام می‌ باشد. این امر شامل گردآوری اطلاعات در مورد عوامل افزایش دهنده احتمال ابتلا،‌ بروز رفتارهایی مرتبط با اوتیسم و سطح رشد کودک می شود تا مشخص شود کودک به تست و تشخیص بیشتر نیاز دارد یا خیر.

ارزیابی

این مرحله، شامل جمع‌ آوری علائم مربوط به اختلال طیف اوتیسم (ASD) و تعیین اینکه چه تکنیک‌های درمانی باید برای کودک استفاده شود، می‌باشد. پروسه ارزیابی شامل بررسی سابقه پزشکی، سابقه خانوادگی، علائم فعلی کودک و مجموعه مهارت‌ های کودک می شود. جمع‌ آوری این اطلاعات به درمانگر کمک میکند تا تشخیص صحیح ابتلای کودک به اختلال طیف اوتیسم (ASD) را تعیین کند.

هدف گذاری و جمع آوری داده‌ها

پس از تکمیل مرحله ارزیابی، درمانگر با والدین کودک جهت تعیین اهداف قابل دسترس برای کودک همکاری خواهد کرد. تعیین این اهداف از حیث کمک به درمانگر برای سنجش پیشرفت کودک در طی درمان بسیار حائز اهمیت است. از این رو، درمانگر با جمع‌ آوری داده‌ ها از جلسات درمانی و قرار دادن این اطلاعات در یک برنامه درمانی، میزان پیشرفت درمان را بررسی می کند. منظور از این داده‌ ها، اطلاعات مربوط به پیشرفت یا پسرفت کودک در طول فرآیند درمانی است. ابزار سنجش درمانگر نیز شامل چک لیست‌ها، کاربرگ‌ های درمانی، پرسشنامه‌ ها، نمودارهای بصری و غیره می شوند. والدین باید در نظر داشته باشند که برای تعیین مرحله بعدی درمان،‌ باید مدتی را صرف بررسی تمام این داده‌ها با تیم درمانی فرزندشان بکنند.

سنجش و ارزیابی نتیجه

زمانی که اهداف تعیین شده مسجل شود، درمانگر از طریق همکاری با والدین تعیین می کند که آیا پیشرفت کودک به حدی بوده که جلسات درمانی متوقف شوند یا خیر. بدین منظور، درمانگر یک فرآیند ارزیابی پس از درمان اجرا می کند تا میزان یادگیری و پیشرفت مهارت‌ های کودک را ارزیابی کند.

این اطلاعات به درمانگر در مورد تعیین اینکه کودک به اهداف درمانی رسیده یا خیر، کمک می کنند. همچنین این مرحله به درمانگر کمک می کند تا تشخیص دهد که آیا کودک قادر است مهارت‌ های آموخته خود را به محیط خانه یا مدرسه انتقال دهد یا خیر.

طول درمان اتیسم به روش ای بی ای(ABA) چقدر است؟

طول دوره درمانی معمولاً بسته به عوامل زیر متفاوت خواهد بود:

تشخیص بیماری و علائم کودک

هرچه میزان مهارت‌ های کودک بیشتر و قوی‌ تر باشد، درمان اوتیسم به روش ای بی ای فشردگی کمتری خواهد داشت. برای مثال، کودکی که علائم خفیفی دارد ممکن است تنها به ۲ الی ۳ ساعت جلسه درمانی در هفته نیاز داشته باشد. در سمت مقابل، موارد اوتیسم شدید ممکن است به ۴۰ ساعت یا بیشتر در هفته نیاز داشته باشند.

سطح مهارت های کودک

کودکانی که از پایه و صفر شروع می کنند نسبت به کودکانی که تجربه و سابقه یادگیری دارند، به زمان بیشتری برای یادگیری مهارت‌ های جدید نیاز خواهند داشت. از این رو، کودکی که قبلا نحوه صحیح انجام یک فعالیت را یاد گرفته نسبت به کودکی که به نحوه انجام این فعالیت ناآشناست، به همیاری و آموزش کمتری نیاز خواهد داشت.

میزان تعهد و مسئولیت پذیری خانواده و درمانگر

درمان اوتیسم به روش ای بی ای، به نوعی یک سرمایه‌ گذاری با ارزش در زمان و هزینه محسوب می شود. خانواده‌ ها باید نسبت به شرکت در جلسات درمانی و همچنین ادامه این روند در منزل کاملا متعهد باشند. از این رو، این درمان ممکن است برای کودکان تک والدی بیشتر طول بکشد. روند درمان برای کودکی که همراه با تیم درمان از پشتیبانی هر دوی والدین برخوردار است سریعتر خواهد بود.

پاسخ کودک نسبت به درمان

میزان موفقیت بدست آمده از مراحل اولیه درمان، پاسخ کودک نسبت به جلسات درمانی را تعیین می کند. کودکانی که پاسخ آهسته و کندتری نشان دهند، به جلسات درمانی بیشتری نیاز خواهند داشت که طبیعتا این امر روند درمانی را طولانی‌ تر خواهد کرد.

رسیدن به اهداف قبلی

پزشک معمولا اهداف قابل دستیابی برای کودک تعیین می کند. زمانی که این اهداف مسجل شوند، جلسات درمانی کاهش یافته و سپس به تدریج با پیشرفت مراحل درمان، شتاب این روند نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

سوالات متداول

هدف روش درمانی ای بی ای چیست؟

روش درمانی ای بی ای موجب تقویت رفتار صحیح در موقعیت‌ های مختلف می شود. هدف این درمان افزایش رفتارهای صحیح و مفید و کاهش رفتارهایی است که مضر بوده یا برای یادگیری تاثیر منفی دارند.

روش درمانی ای بی ای(ABA) چگونه کودکان مبتلا به اوتیسم را درمان می‌ کند؟

روش درمانی ای بی ای یا به عبارتی تحلیل رفتار کاربردی (ABA) نوعی درمان است که می تواندمهارت‌ های اجتماعی، ارتباطی و یادگیری کودک را تقویت کرده و بهبود ببخشد. بسیاری از متخصصین این روش درمانی را بهترین و استاندارد‌ترین روش درمانی برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا سایر شرایط و مشکلات رشدی می دانند.

رفتار درمانی برای اوتیسم به چه معناست؟

رفتار درمانی نیز غالبا روشی مبتنی بر ای بی ای یا تحلیل رفتار کاربردی (ABA) است که روشی کاملا مورد تایید بوده و موجب پیشرفت و بهبود مهارت‌ های کودک می شود.

موثرترین روش درمانی برای اوتیسم کدام است؟

موثرترین مداخله و روش درمان برای اوتیسم، رفتار درمانی مبتنی بر تحلیل رفتاری کاربردی (ABA) می باشد. ای بی ای رویکردهای مختلفی دارد که هرکدام بر اساس نقاط قوت و نیازهای کودک اعمال می شوند.