یکی از ناهنجاری های رایج در برخی از خانواده ها، برخوردهای تند و غیر منطقی هر یک از زن و شوهر با یکدیگر است. امروزه با روند روو به رشد صنعتی شدن جامعه ی بشری، برخوردهای پرخاشگرایانه و توهین آمیز رو به افزایش است. به طوری که زوج های جوان از این رفتار برگرفته از یکی از صفات ناشایست و رذیله به نام غضب است. غضب اگر به صورت صحیح مهار نشود آرامش دنیا و آخرت شخص را تباه می کند. بنابراین وظیفه ی اصلی زن یا شوهر پرخاشگر و عصبی معالجه ی ریشه و علت واقعی پرخاشگری یعنی همان صفت غضب است. در اینجا برخی ازز علائم صفت غضب را بیان و در گام بعد برخی از پیامدهای سنگین آن را بررسی می کنیم و در پایان برای مهار و درمان آن چند راهکار ارائه می دهیم.

علائم غضب

خشم و غضب نشانه های متنوعی در چهار محور دارد:

الف. نشانه های فیزیکی و جسمی

ب. نشانه های رفتاری

ج. نشانه های احساسی و هیجانی

د. نشانه های تصویری و ذهنی

برخی از نشانه های فیزیکی غضب

• افزایش ضربان قلب
• افزایش فشار خون
• احساس تنگی و درد در قفسه سینه
• گرم شدن یا سرد شدن بدن
• قرمز یا زرد شدن رنگ صورت
• گشاد شدن مردمک چشم
• سفت شدن عضلات بدن
• درد معده و روده
• بروز سکته های ناگهانی هنگام غضب شدید
• بی حس شدن اعضا و جوارح

برخی از نشانه های رفتاری غضب

• فریادهای غیرمنطقی کشیدن
• موضع احساسی و غیرعقلانی گرفتن
• برهم زدن اشیاء و شکستن آنها هنگام تشدید غضب
• تند راه رفتن
• تهدید کردن برای انتقام و تلافی
• تند حرف زدن
• انسجام نداشتن برخی از جملات و کلمات
• تهمت زدن
• غیبت کردن

برخی از نشانه های احساسی و هیجانی غضب

• پرخاشگری
• فحاشی
• کینه توزی
• نفرت
• منزوی شدن
• ناامنی ذهنی
• دشمنی
• بی حوصلگی
• تلافی جویی
• افسردگی در صورت احساس فشارهای مداوم
• حقارت
• خود کم بینی

برخی از نشانه های تصویری و ذهنی

• درگیری شدید با شنیده های منفی
• تحلیل های منفی و قضاوت های زود هنگام درباره شخصیت طرف مقابل
• شخصیت سازی منفی از طرف مقابل
• واقعیت گریزی و اتکا بر یافته های بی پایه ی ذهنی.

پاره ای از پیامدهای غضب

هنگامی که در فضای مهربانی و عطوفت خانواده آفت غضب رخنه می کند، رفته رفته دوستی ها و مهربانی ها به دشمنی ها و کینه ها تبدیل می شود و محیط گرم خانواده در معرض آسیب های جدی قرار می گیرد. در چنین شرایطی زن مرد آرزوی دور شدن و دور ماندن از خانه و خانواده را در نهان ذهن خویش پرورش می دهند. در این فصل می کوشیم تا برخی از آثار و پیامدهای جبران ناپذیر خشم دائم را در محیط خانواده بررسی کنیم.

پیامد اول: دلهره و اضطراب

زن یا شوهری که در جای جای زندگی مشترک غضبناک می شوند و ویروس خشم را در فضای عطرآگین و آسمانی خانواده منتشر می کنند در اولین گام در قلب شریک زندگی و فرزندهای دلبند خود نهال نامیمون دلهره ، دل شووره و اضطراب را می کارند و بارور می کنند. امروزه مطب پزشک های اعصاب و روان و مراکز مشاوره مملو از کودکان، زن ها و مردهایی است که از این رهگذر به دلهره و اضطراب مبتلا شده اند و ادامه ی زندگی برایشان سخت و غیر قابل تحمل شده است.

پیامد دومک خودکم بینی

زن یا شوهری که پیوسته خود را زیر فشارهای روحی ناشی از خشم و غضب همسر می بیند اعتماد به نفس خود را از دست می دهد و رفته رفته شخصیتش را گم می کند. در این روند، فرد کم کم احساس خودکم بینی می کند و در نتیجه نمی تواند وظایف پدرانه یا مادرانه ی خودرا در محیط خانواده به خوبی انجام دهد.

پیامد سوم: انزوا و کناره گیری

حکم فرمابودن خشم در محیط خانواده، زن یا شوهر را به شخصیتی گوشه گیر و منزوی تبدیل می کند. فردی را در نظر بگیرید که در ابتدای زندگی، روابط عمومی بالا و در جلسات فامیلی حضور پررنگی دارد و به راحتی خود را در جمع مطرح می کند، اما کم کم با تحمل رفتارهای غیرمنطقی و غیرعقلانی برخاسته از غضب همسر به جایی می رسد که تمایل به حاضر شدن را در محافل بزرگ فامیلی از دست می دهد و سعی می کند به هر بهانه ای از مردم و اجتماع دوری کند.

پیامد چهارم: افسردگی

وقتی در فضای خانواده خشم زن یا مرد وو در نتیجه عصبانیت و پرخاشگری حکم فرما می شود، فشارهای روحی زمینه ساز پیدایش افسردگی می شوند. امروزه افسردگی در شخصیت بسیاری از زن ها و مردهای جوان دیده می شود. یکی از اصلی ترین عوامل ایجاد و گسترش افسردگی در زوج ها برخوردهای تخریب کننده و توهین آمیز به شمار می آید در حالی که یکی از انتظارات طبیعی هر زن و مردی در محیط خانواده احترام به شخصیت او در تمام مراحل زندگی است.

حال، زمانی که هر کدام به صورت ناشیانه دیگری را مورد هجوم زبانه های خشم خویش قرار می دهد در حقیقت بستر ابتلای شریک زندگی خود را به افسردگی فراهم می کند، مخصوصا وقتی که طرف زن یا مرد خشن و پرخاشگر، فردی درون گرا، آرام و بی زبان است. در چنین حالتی زمینه ابتلا و شیوع به افسردگی به مراتب قوی تر از افراد حاضر جواب وو تلافی جو است. زن یا مردی که پرخاشگری شریک زندگی خود را تحمل نمی کند و با فریاد وو مقابله به مثل خودش را تخلیه می کند در واقع فشار کمتری را متحمل و دیرتر به افسردگی دچار می شود. لازم به ذکر است که مقابله به مثل و فریاد زدن در برابر امواج خشم همسر در اکثر موارد توصیه نشده و از نظر اسلام امری نکوهیده است. تنها در مواردی که با نظر مشاور و تجویز کارشناسانه ی او مقابله به مثل آن هم از باب ضرورت مجاز شمرده شود می توان بر چنین رفتاری مهر تایید زد.

پیامد پنجم دلسردی

مشاهده ی خشم و پرخاشگری های مکرر از سوی زن یا مرد در محیط زندگی خانوادگی به مرور زمان زمینه ساز دلسردی و زنجش قلبی از شریک زندگی می شود. یکی از بدترین حالات زندگی مشترک زمانی است که هر یک از زن و شوهر ازیکدیگر دلسرد و دلگیر شده باشند. در چنین شرایطی هیچ جذابیتی برای زوج رنجیده شیرین نیست و هیچ چیز نمی تواند او را شاد کند.

پیامد ششم: ابهت زدایی

زن یا مردی که در حریم خانواده پیوسته از ابزار خشم بهره می گیرد تا حرف خود را به کرسی بنشاند و با عصبانیت و پرخاشگری شریک جنسی خود را تحت فشار قرار می دهد، در واقع ابهت و جایگاه حقیقی خود را در قلب همسر از دست می دهد. این فرد حتی اگر احترامی را از جانب همسر خود حس می کند، باید بداند که این احترام از ته دل نیست و احترامی مصنوعی است. زن ها و مردهای جوان باید توجه داشته باشند که آنچه ارزش واقعی و ماندگار یک انسان را تعیین می کند میزان حکومت اوبر قلب اطرافیان مخصوصا همسر است. کسی که تمام وسایل رغاه همسر خود را فراهم می کند و درآمد بالایی دارد ولی همواره در خانه پرخاشگری می کند به هیچ وجه در قلب همسرش جایی ندارد.

پیامد هفتم: بی احترامی

هر انسانی به شکل ذاتی خواهان احترام دیگران در تمام مراحل زندگی است. زوج های جوان باید توجه داشته باشند که عصبانیت های نابجا و مکرر رفته رفته باعث از بین رفتن احترام متقابل می شود و هر دو شخص را تحت فشار روحی قرار می دهد. بنابراین کسی که برای شخصیت خود ارزشی قائل است و می خواهد که همسرش به او احترام بگذارد باید زمینه ی آن را با رفتاری ملایم و مهربان و به دور از پرخاشگری های دائمی فراهم کند تا به این خواسته ی فطری خود دست یابد.

پیامد هشتم: کینه پروری

پرخاش های وقت و بی وقت زن یا مرد در محیط خانواده به مرور در قلب همسر ایجاد کینه و دشمنی می کند و در برخی از موارد مشاهده شده است که همسر و فرزندان فرد عصبی و پرخشگر، در موقع نیاز از کمک کردن به او دریغ ورزیده اند و او را همانند دشمن خود دانسته اند!

مهار یا ریشه کنی خشم

پیش از آنکه راهکارهای کنترل خشم را بررسی کنیم با این سوال ها مواجه هستیم: آیا انسان می تواند غضب را از درون خود ریشه کن کند؟ آیا می تواند برای همیشه از شر خشم خلاص شود؟ آیا ریشه کن کردن چنین صفتی امکان پذیر است یا باید همواره آن را کنترل و مهار کنیم؟ از دیرباز این موضوع در بین دانشمندان علم اخلاق مورد بحث می باشد. برخی از آنان بر این باورند که ریشه کن کردن خشم ناممکن است؛ چون چنین صفتی با طبیعت انسان عجین می شود و تنها می توان از شدت و حرارت آن در مواقع بروز هیجانات شدید کاست. دانشمند فرهیخته، مرحوم نراقی بر این بار است که ریشه کن کردن غضب وواجب است که افراطی و ناپسند باشد و گرنه غضبی که سررشته و عنان آن در دست عقل و شرع باشد نه تنها مذموم نیست بلکه از آثار شجاعت انسان به شمار می آید چنان که در رسای شخصیت بلند پیامبر اکرم (ص) از زبان امیرالمومنین علی (ع) می خوانیم: پیامبر گرامی اسلام طوری بود که برای دنیا و جذابیت های آن غضبناک نمی شد، اما برای دستیابی و احقاق حق غضب می کرد و زمانی که برای گرفتن حقی خشم می کرد هیچ چیزی جلودار او نبود تا آنکه حق را یاری کند.)

خداوند در قرآن کریم در بیان یکی از صفات مومنین می فرماید: مومنین کسانی هستند که در حین بروز خشم آن را مهار می کنند.

با دقت در مضمون آیه ی شریفه می توان فهمید که ریشه کن کردن صفت غضبت امکان پذیر نیست و هرکسی که دغدغه ی تربیت اخلاقی خویش را دارد باید تمام هم و غم خود را صرف کنترل و مهار خشم کند.

بروز خشم از دیدگاه اسلام در سه قسم خلاصه می شود:

1. خشم افراطی و خارج از مرز:

به خشمی گفته می شود که انسان از مرز انسانیت و ایمان خارج می کند و در ورطه ی انجام اعمال ناخوشایند و غیر عقلانی می اندازد. این خشم صددرصد ناپسند و با خواست خدا در ضدیت است.

2. خشم سرکوب شده و خاموش:

به خشمی گفته می شود که همیشه آرام در درون انسان است و شعله ور نمی شود. اگر این نوع خشم در رویارویی با بی مهری و برخوردهای ناشایست اصلا بروز نکند امتیاز بزرگی محسوب می شود، اما اگر در رویارویی با ناهنجارهای اخلاقی بروز یابد نقطه ضعف بزرکی به شمار می آید. در احادیث می خوانیم انسان مومن کسی است که وقتی با صحنه ی زشتی مواجه می شود برافروخته شود.

3. خشم منطقی و ایده آل:

به خشمی گفته می شود که کنترل شود و در اختیار فرمان های شرع و عقل باشد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: هنگامی که خشم می کنند طرف خود را می بخشند. چنین خشمی جنبه ی مثبت دارد وو برای رشد وو تعالی انسان لازم است. امام باقر (ع) می فرماید: کسی که خشم خود را مهار کند در حالی که می تواند انتقام بگیرد خداوند قلب او را در قیامت از ایمان و امنیت پرخواهد کرد.

راهکارهای مهار و کنترل خشم

صفت غضب اهمیت ویژه ای در بین سایر صفات و حالات انسانی دارد. برای مهار و کنترل آن باید از عوامل بسیاری کمک گرفت. فهرست متنوعی از راهکارهای مهار و رویارویی با این صفت به قرار زیر است:

راهکار اول: اصلاح بینش

گام اول در کنترل خشم، دستیابی زن یا شوهر مبتلا به عصبانیت و پرخاشگری به میزان قابل توجهی از شناخت درباره ی زشتی های غضب و آثار و پیامدهای بسیار سنگین آن است. برای دسترسی به این شناخت، مطالعه ی دقیق تفاسیر مربوط به آیات غضب، احادیث اسلامی وارد شده در نکوهش غضب و ستایش دوری کردن از غضب، و کتاب های خوب اخلاقی پیشنهاد می شود. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: کسی که خشم خود را درباره ی دیگران خاموش کند خدواند عذاب روز قیامت را از او بر می دارد. اما باقر (ع) می فرماید: از پدرم شنیدم مردی بادیه نشین خدمت پیامبر آمد و گفت، سخن کامل و جامعی به من یاد بدهید. پیامبر فرمود، غضب نکن. آن مرد سه بار خواسته ی خود را تکرار کرد و عین همان پاسخ را از پیامبر (ص) شنید.

زن یا مردی که در صدد مهار صفت غضب در درون خویش است، باید پیوسته به خود تلقین کند که غضب یکی از بیماری های بزرگ قلب است نه نشان توانمندی و شجاعت. به همین دلیل است که دیوانه ها بسیار زودتر از افراد عاقل و افراد بیمار و پیر و کم توان خیلی سریع تر از افراد تندرست و جوان و نیرومند از کوره در می روند و عصبانی می شوند. بنابراین اگر شخصی برای هر مسئله ی کوچگی در زندگی مشترک داد و فریاد راه می اندازد و شریک زندگی خود راا به باد خشونت می گرد در واقع به نوعی مریضی و ناهنجاری شخصیت دچار است. پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید: نیرومندی به گرفتن کشتی و زورآزمایی نیست بلکه به خویشتن داری و کنترل است.

راهکار دوم:یادآوری و بازخوانی پیوسته ی سرنوشت غضب کنندگان

زن یا مردی که خواهان مهار و درمان تدریجی عصبانیت و پرخاشگری در محیط منزل است باید با برنامه ریزی دقیق در طول هفته در ساعت های خاصی داستان های کسانی را مرور و مطالعه کند که به خاطر غضب با مشکلات و آسیب های جبران ناپذیری دست و پنجه نرم کرده اند. بازخوانی سرنوشت چنین افرادی تاثیر فزاینده ای در تغییر انسان های پرخاشگر دارد. صفحات حوادث و کتابهای قصص پر است از نمونه های مردها و زن هایی که با کنترل نکردن خشم بی مورد خویش دست به کارهای زشتی زده اند و پس از آرام شدن خروش خشم شان، ناباورانه از عملکرد غیرانسانی خود آه حسرت کشیده اند. اگر انسان شخصیت خود را تربیت و تعدیل نکند، هنگامی که نیروی غضب او را در برمی گیرد اقدام به کارهای غیرانسانی همانند آبروریزی، فحاشی، کتک، تخریب و حتی قتل نفس می کند.

راهکار سوم: بازخوانی انگیزه ی غضب

بعضی از مردها و زن ها بر این باورند که اگر در مواقع حساس بروز غضب، خود را کنترل کنند و خشم شان را فرو نشانند در ذهن طرف مقابل به ناتوانی و بی عرضگی متهم می شوند، در صورتی که لازم است که این افراد این باور اشتباه را اصلاح کنند و بدانند که فرو بردن خشم در واقع نشانه ی گویایی از توانمندی و بزرگی آنها به شمار می آید.

راهکار چهارم: دور شدن از افراد عصبانی

هر انسانی از دیگر افراد جامعه تاثیر می پذیرد، بنابراین به زن یا مرد عصبی و پرخاشگری توصیه می شود، برای اینکه بتواند راحتتر و سریع تر نیروی غضب را در خود کنترل کند تمام افرادی را که در محیط خانواده، فامیل، اجتماع و کار، مشابه خود می یابد از حلقه ی ارتباطی و دوستی خود خارج و سعی کند که ارتباط و تماسش را با چنین افرادی به حداقل برساند. در عوض ارتباط و دوستی با افراد صبور، آرام و با گذشت می تواند به آرامش درونی افراد پرخاشگر کمک قابل توجهی کندزن یا مرد عصبی و خشمگین باید اطلاعات علمی خود را درباره ی ضررها و آسیب های گوناگون جسمی خشم بالا ببرد و آنها را به روز کند؛ به عنوان نمونه فرد خشمگین باید بداند عصبانیت وقت و بی وقت و فریاد زدن بر سر همسر باعث افزایش هورمون استرس می شود و فشار خون را بالا می برد یا زمینه ی غلظت و لختگی خون را فراهم می کند و احتمال سکته های قلبی و مغزی را بالا می برد.

راهکار ششم: دوری از آرمان گرایی

یکی از برترین راه های کنترل خشم در محیط خانواده، داشتن نگاه عادی و غیر آرمانی به زندگی و شریک جنسی است. هنگامی که زن و مرد نگاه واقع بینانه ای به زندگی و همسرشان داشته باشند سطح توقعات و انتظارات خود را از طرف مقابل پایین می آورند و به زندگی نگاه واقع بینانه تری پیدا می کنند. در چنین حالتی قطعا زمینه ی بروز خشم تعطیل خواهد شد. مردی که طی سال ها زندگی با همسر و چشیدن تلخی ها و شیرینی های زندگی این مطلب را درک کرده است که علی رغم تمام خدمات و زحمات همسر به او و فرزندان، ممکن است گاهی هم غذا مطابق سلیقه ی او مهیا نشوود یا ایرادی پیدا کند، مثلا کم نمک یا شور شود، تمام زحمات و خدمات چندین ساله ی خانم را با پرخاشگری و عصبانیت نابجا زیر سوال نمی برد و اوو را از زندگی ناامید نمی کند.

راهکار هفتم: بسترزدایی زمینه های پیدایش غضب

هر زن و مردی نقاسط ضعفی دارد که شناسایی آنها برای همسر او الزامی است. در حقیقت این شناخت باعث تقویت بنیه های زندگی و سازگاری هر چه تمامتر زن و شوهر با هم می شود. چنان که شناختن خصوصیات فردی همسر هم می تواند برای هر یک از زن و مرد بسیاری از سوءتفاهم ها و تنش ها را خنثی کند. هنگامی که هر یک از زوجین می دانند همسرشان فردی زودرنج، حساس و در برخورد با شنیدن حرف های ناملایم و ناخوشایند کم تحمل است باید مراعات حال اور ا بکنند و هر گونه سخن نسنجیده و بی مهابایی را به زبان نیاورند وشوخی و مزاح نکنند. از سوی دیگر زن یا مردی که می داند همسرش فردی شوخ طبع و بامزه است علی القاعده باید بداند که هر یک از حرف های به ظاهر جدی همسرش می تواند فقط مزاح باشد.

گاه مشاهده می شود خانم خانه بدون آگاهی از ای مهارت، زمانی که شوهرش را بی حال و خسته نالان می بیند شروع به گله گذاری و ناله کردن از مشکلات احتمالی منزل، فرزندان و حتی خود همسر می کند و با این کار بی موقع و ناشیانه، خشم شوهر را بر می انگیزد و باعث شعله ور شدن غضب او می شود حال اگر این خانم در امر شوهرداری کمترین مهارت را داشت می دانست که باید با صبر و حوصله و برخورد مناسب یا با دادن یک لیوان شربت به دست شوهر منتظر بماند تا قدری خستگی از تن او بیرون رود و سپس با ملایمت نظرات خود را مطرح کند.

همچنین هنگامی که مرد خانه خسته و نالان از بی مهری ها و ناملایمات نظرات خود را مططرح کند.

همچنین هنگامی که مرد خانه خسته و نالان از بی مهری ها و ناملایمات بیرون از منزل، قصد ورود به منزل دارد باید قبل از ورود دقیقه ای را پشت در یا نزدیکی منزل بایستد و فکر کند که محیط منزل محیط آرامش و صلح وصفاست، نه محل ابراز خستگی ها و شکایت ها و تلخی ها. از این رو او باید به خود تلقین کند، تو باید تمام کدورت های روحی بیرون از منزل را از خود پاک کنی. سپس با رویی گشاده وارد منزل شود و آرامش را جایگزین خشم و عصبانیت کند.

راهکار هشتم: تصور چهره ی خود هنگام غضب و تصور تنفر شدید همسر

اگر زن و شوهری عصبانی و پرخاشگر در حالت عادی منظره ی کریه و زشت چهره ی خود را هنگام خشم تجسم کنند، می پذیرند ه زمان بروز خشم و عصبانیت وضعیت بسیار ناهنجاری در چهره ی آنها پدید می آید به طوری که نه تنها همسر بلکه هر بیننده ای را از او متنفر می کند.

راهکار نهم: دور شدن از عوامل اجتماعی غیرقهری ایجاد غضب

سلسله ای از عوامل اجتماعی وجود دارند که در صورت پیدایش آنها بروز غضب امری قطعی است. زمانی ه زن و مرد در فضای اجتماع غضبناک می شوند خواسته و ناخواسته بخشی از آن را به داخل منزل هم سرایت می دهند. این عوامل به دو دسته تقسیم می شوند:

1. عوامل قابل پیش بینی و پیشگیری (عوامل غیر قهری و قابل کنترل)
2. عوامل غیرقابل پیش بینی و پیشگیری (عوامل قهری و غیر قابل کنترل)

بخش اول شامل آن دسته از عواملی می شود کخ هر انسان هوشیار و دارای اراده ای می توان با شناسایی آنها خود را از معرض آنها دور نگه دارد و از آنها فاصله بگیرد؛ مثلا خانم یا آقایی که می داند اگر در جمع خاصی حاضر شود زمینه ی تحقیر و توهین به او در آن جمع حاضر شود؛ زیرا هر زن و مردی از زیر سوال رفتن شخصیت و اقتدار خویش برآشفته می شود. یا زن و مردی که می دانند در فلان مجلس به ارزش های دینی مورد احترام آنها توهین می شود نباید در آن جمع حاضر شوند.

بخش دوم شامل آن دسته از عواملی می شود که هر اندازه فرد هوشیار و دقیق باشد به شکل قهری پدید می آیند؛ برای مثال، گاه انسان به یک سازمان اداری می رود یا در یک جمع خاص حاضر می شود و بعد بد ون آنکه ذره ای انتظار داشته باشد، ناگهانن مورد تبعیض یا فریب قرار می گیرد. بنابراین حداقل در بخش اول که عوامل ایجاد غضب در فرد قابلا شناسایی است وظیفه ی زن و مرد عصبی این است که پیوسته ازط قرار گرفتن در بستر تنش و آسیب خودداری کننند و این رویه می تواند یکی از راهکارهای مهار و کنترل غضب باشد و به تدریج در درمان غضب هم تاثیرگذار است.

راهکار دهم: اقدامات فیزیکی مهار غضب

آخرین راهکاری که به عنوان یک ابزار تاثیرگذار بر آرام کردن شعله های غضب مرعفی می شود سلسله ای از عوامل فیزیکی تاثیرگذار برای مهار غضب است.

الف) نفس عمیق کشیدن: زمانی که انسان خشمگین و عصبی می شود با کشیدن نفس عمیق خون بیشتری را به سلول های مغزی و بافت های دیگر بدن می رساند که در فروکش کردن غضب تاثیرگذار است.

ب) استفاده از آب سرد: آب سرد یکی از ابزارهای موثر در کنترل لحظه ای غضب است، اعم از اینکه یک لیوان آب نوشیده شود یا آنکه با آب وضو بگیریم یا غسل و استحمام کنیم. در واقع آب سرد به منزله ی شوکی مناسب بر سلول های درگیر با تنش است که در حال خشم در نوسان شدید قرار می گیرند.

پ) شمارش معکوس: یکی از روش های مناسب در کنترل خشم شمارش معکوس از عدد پنجاه تا یک است که به افراد مبتلا به خشم توصیه می شود.

ت) قدم زدن: برای فروکش کردن زبانه های خشم پیشنهاد می شود قبل از آنکه فرد دست به اعمال خشونت آمیز بزند یا فحاشی کنندوو داد و بیداد راه بیندازد دقایقی را در فضای باز قدم بزند تا رفته رفته خشمش مهار شود.

ث) بهره گیری از اذکار: برخی از اذکار جنبه ی تسکینی در زمینه ی بروز خشم دارند و زبانه های تند خشم را فرومی نشانند؛ مثلا گفتن ذکر لااله الا الله، سبحان الله و اغوذ بالله من الشیطان الرجیم و صلوات بر محمد و آل محمد تاثیر قابل توجهی دارند.

ج) تغییر حالت و موقعیت: اگر هنگام بروز خشم ایستاده اید، سعی کنید که در محلی مناسب بنشینید یا اگر نشسته اید سعی کنید که نحوه ی نشستن خود را تغییر دهید یا بایستید و کم کم قدم بزنید. این تغییر حالت رفته رفته خشمتان را فروکش می کند.

منبع:مرکزمشاوره.com