اسکیزوفرنی کاتاتونیک

دراسکیزوفرنیکاتاتونیک یا کاتاتونیا شخص مبتلا به آن دچار اختلالات حرکتی شده و گاهی تا مدتی طولانی بدون حرکت یا صحبت کردن ثابت مانده و در برخی موارد دیگر افراد حرکات هیجانی یابیش‌فعالاز خود نشان می‌دهند.

اسکیزوفرنی کاتاتونیک نوعی اسکیزوفرنی است که فرد مبتلا به آن رفتارهای شدیدی از خود بروز می‌دهد. وقتی که مردم کلمه کاتاتونیک را می‌شنوند فکر می‌کنند که بیمار ساکت و آرام است. به هر حال، اسکیزوفرنی کاتاتونیک به افرادی اشاره دارد که ممکن است آرام و ساکت باشند یا به شدت فعال و به معنای واقعی کلمه غیرقابل‌کنترل باشند. همچنین ممکن است تنش‌های عضلانی در افراد مبتلا به این بیماری افزایش یافته و باعث شود که وضعیت بدنی آنها غیرعادی شده و رفتارهای افراد اطراف خود را تقلید کنند.

قبل از تشخیص اسکیزوفرنی کاتاتونیک به عنوان یک زیر شاخه، ابتلا به اسکیزوفرنی عمومی تشخیص داده می‌شود. باید به این نکته توجه شود که ممکن است افراد به طور موقتی علائم اسکیزوفرنی کاتاتونیک را در عین حالی که به انواع دیگر اسکیزوفرنی مبتلا هستند داشته باشند. برای تشخیص ابتلا به اسکیزوفرنی کاتاتونیک باید علائم کاتاتونیک غالب باشند.

امروزه چند درمان موثر برای علائم اسکیزوفرنی کاتاتونیک وجود دارد. اسکیزوفرنی کاتاتونیک به لطف بهبود درمان‌ها بسیار نادرتر از قبل شده است.

دلایل کاتاتونیا

در آخرین نسخه طبقه بندی اختلالات روانی، کاتاتونیا به عنوان یک اختلال جداگانه دیده نمی‌شود. اما با شرایط روانپزشکی مختلف مثل اسکیزوفرنیا،اختلال دو قطبی،اختلال استرس پس از سانحه، افسردگی و دیگر اختلالات روانی، اختلالات خواب، مصرف مواد و اوور دوز (Over dose) دیده می‌شود. همچنین ممکن است که این مسأله به دلیل بیماری‌های جسمانی، به خصوص بیماری‌های نورولوژیک باشد.

علاوه بر این‌ها تحقیقات انجام شده بر عدم تعادل دوپامین در مغز تأکید دارند. دوپامین انتقال دهنده‌ای عصبی است که میزان آن در ژن‌های فرد مبتلا به کاتاتونیا به تعادل نمی‌رسد. همچنین ممکن است میزان برخی دیگر از انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین در ابتلا به این اختلال نقش داشته‌باشد.

برخی علل ابتلا به کاتاتونیا عبارتند از:

- متابولیسم غیرعادی:متابولیسم در تالاموس و لوب پری فرانتال غیرعادی می‌شود.

- انسداد دوپامین:محققان بر این عقیده‌اند که انسداد فعالیت دوپامین درمغزمنجر به بروز علائم کاتاتونی می‌شود.

- واکنش ترس:برخی فرضیه‌ها نیز این است که کاتاتونی به دلیل واکنش‌های ترس تکاملی ایجاد می‌شود. زمانی که واکنش ترس فعال می‌شود باعث بروز علائم کاتاتونیک می‌شود.

- کمبود گابا:این یک انتقال‌دهنده مهاری عصب است که از طریق سیستم عصبی به افراد در تنظیم هیجانات کمک می‌کند. تصور بر این است که کمبود گابا می‌تواند منجر به بروز علائم کاتاتونیک شود.

- گلوتامات اضافی:افزایش فعالیت گلوتامات ممکن است باعث بروز علائم کاتاتونی شود. در بیشتر مواقع دیده شده است که انتقال گلوتامات بیش‌فعال می‌شود.

- مشکلات روان حرکتی:در میان افراد مبتلا به علائم کاتاتونی مشکلات مشهود فعالیت روان حرکتی دیده می‌شود.

ملاک‌های تشخیصی اختلال کاتاتونیا

سه (یا تعداد بیشتری) از نشانه ‌های زیر در تصویر بالینی غالب هستند:

۱. بهت (یعنی، بدون فعالیت روانشناختی – حرکتی؛ برقرارنکردن ارتباط فعال با محیط).

۲. جمود خلسه‌­ای (یعنی، القای منفعل وضع اندامی که در برابر نیروی جاذبه اختیار می‌شود).

۳. انعطاف­ پذیری مومی شکل (یعنی، بی ­اعتنایی، حتی مقاومت در برابر مستقر شدن توسط آزماینده).

۴. لالی (یعنی، بدون پاسخ کلامی یا خیلی کم؛ اگر زبان ­پریشی شناخته شده باشد، منتفی است).

۵. منفی­ گرایی (یعنی، مخالفت با دستورات یا محرک­‌های بیرونی یا بدون پاسخ به آنها).

۶. وضع خاصی گرفتن (یعنی، نگهداری خودانگیخته و فعال وضع بدن در برابر نیروی جاذبه).

۷. ادا و اطوار (یعنی، کاریکاتور اعمال عادی عجیب‌وغریب، شکوهمند).

۸. رفتار قالبی (یعنی، حرکات تکراری، به طرز نابهنجار مکرر، بدون هدفمندی).

۹. سراسیمگی، که تحت محرک­‌های بیرونی قرا ندارند.

۱۰ . شکلک درآوردن

۱۱. پژواک­ گویی (یعنی، تقلید کردن از گفتار دیگران).

۱۲. پژواک­ کرداری(یعنی، تقلید کردن از حرکات دیگران).

تشخیص اسکیزوفرنی کاتاتونیک

در صورتی که متخصصی مشکوک ‌شود که ممکن است یک بیمار دچار اسکیزوفرنی کاتاتونیک باشد، مجموعه‌ای از تست‌های پزشکی و روانی را برای کمک به تشخیص توصیه خواهد کرد. این تست‌ها عبارتند از:

- معاینه فیزیکی:قد، وزن، ضربانقلب، فشار خون و دمای بدن بیمار کنترل می شود. پزشک قلب و ریه‌های بیمار را بررسی کرده و وضعیت شکم وی را کنترل می‌کند.

- شمارش کامل خون:برای کنترلالکلو مواد مخدر و نیز عملکردتیروئید

- ام آر آی یا سی تی اسکن:هدف آن بررسی هر گونه اختلال در ساختار مغز می‌باشد.

- نوار مغزی:برای کنترل عملکرد مغز

- ارزیابی روانی:یک روانپزشک در صورت امکان از بیمار در مورد افکار، احساسات و الگوهای رفتاری وی سوالاتی می‌پرسد. آنها زمان شروع علائم، شدت آنها و چگونگی تاثیرشان بر زندگی بیمار را مورد بحث قرار می‌دهند. همچنین پرسیده می‌شود که آیا بیمار در مورد آسیب رساندن به خود یا دیگران فکر می‌کند یا خیر.

تشخیص دقیق اسکیزوفرنی کاتاتونیک می‌تواند زمان زیادی طول بکشد. بیماری‌های دیگر مانند مانیا، تشنج، سوء مصرف مواد و افسردگی شدید دارای علائم مشترکی با اسکیزوفرنی کاتاتونیک هستند و ابتدا باید امکان وجود آنها بررسی شود.

علائم کاتاتونیا

از جمله مهم‌ترین علائم کاتاتونیا می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

1. کندی حرکتی

فرض کنیم که شستن دست‌ها در حالت عادی برای یک نفر قبل از بیماری حدود دو دقیقه به طول انجامد. حال فردی که دچار کندی روانی است حدود پانزده دقیقه شاید به طول انجامد تا دست‌های خودش را بشوید.

2. کندی روانی

افراد دچار کاتاتونی گذر زمان را حس نمی‌کنند و گاها احساس می‌کنند که یک ساعت مثل یک لحظه می‌گذرد. برای مثال افراد در این حالت ممکن است ساعت‌ها کنار شیر آب نشسته باشند، اما نتوانند بفهمند چقدر گذشته است.

3. لالی و کندی در صحبت کردن

در این حالت افراد به سختی صحبت می‌کنند و معمولا ادای کلمات برای آن‌ها مشکل است. حرف زدن آن‌ها معمولا با کش و قوس بوده و نمی‌توانند شیوا مطالب را برسانند.

4. بهت

بهت حالتی است که در آن فرد در مرز بین هشیاری و بی هوشی قرار دارد. در این حالت ادراک فرد به شدت پایین است اما کارکردهای نباتی فرد بر خلاف کارکردهای شناختی به درستی کار می‌کند.

5. اکولالی

اکولالیا به معنی تکرار کردن کلام در فرد مبتلا به کاتاتونیا است. در این حالت فردی که رو به روی فرد کاتاتونیک نشسته است اگر چیزی را تکرار کند، فرد کاتاتونیک به صورت طوطی وار شروع به تکرار کلمات می‌کند.

6. اکوپراکسی

اکوپراکسی به معنی تکرار حرکات و ژست‌های فردی است که مقابل فرد کاتاتونیک قرار گرفته است. فرد کاتاتونیک بی اختیار ژست‌ها را تقلید می‌کند.

سایر علائم اختلال کاتاتونیا

- سکوت کردن در مدت زمان طولانی
- ممکن است بدون دلیل خاصی دچار بی‌قراری شوند.
- انعطاف پذیری مومی (در این حالت اگر کسی دست فرد مبتلا را در وضعیتی خاص قرار دهد، تا زمانی که آن شخص دست فرد مبتلا را تکان ندهد در همان وضعیت باقی می‌ماند.)
- منرسیم (ممکن است حرکات عجیب و اغراق آمیز از خود نشان دهند.)
- اغلب چهره خود را در هم می‌کشند و شکلک در می‌آورند.
- پژواک گویی (تکرار حرف‌های دیگران)

درمان اختلال کاتاتونیا

هدف درمان اولیه از بین بردن علائم بیماری است. بنزودیازپین‌ها در این امر خط مقدم درمان هستند و معمولا در دوزهای بالا تجویز می‌شوند. تست درون ماهیچه‌ای لورازپام اغلب می‌تواند باعث بهبود علائم در طی مدت ۳۰ دقیقه شود. در برخی کشورها داروی زولپیدم همچنین برای تشخیص و پاسخ همزمان با هم اتفاق می‌افتد.

همچنین درمان با شوک نیز می‌تواند یکی از درمان‌های مؤثر کاتاتونیا باشد. داروهای آنتی سایکوتیک فقط برای کاتاتونیای حاد و آن هم با احتیاط باید برای بیماران تجویز شود. زمانی که کاتاتونیا با علائم اکولالی و یا اکوپراکسی باشد نیازمند مداخله سریع دارویی می‌باشیم.

در صورتی که که داروهای خط اول درمان شکست بخورند، داروی‌های آنتاگونیست ان متیل دی آسپارات مورد استفاده قرار می‌گیرد. درمان اختلالات سایکوتیک نیاز به مداخلات تخصصی و بهره‌مندی از مشاوران روانشناسی دارد.

انواع دیگر روش‌های درمان اختلال کاتاتونیا

اغلب درمان‌های اسکیزوفرنی جهت درمان کاتاتونیا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ در ادامه برخی از مؤثرترین روش‌های درمان را نام برده‌ایم:

الکتروشوک درمانی:در این روش نوعی از جریان الکتریکی به مغز بیمار ارسال می‌شود؛ این جریان الکتریکی تشنج‌های کنترل شده‌ای را برای فرد ایجاد می‌کند. این روش در صورتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سایر روش‌ها نتیجه‌ای برای درمان نداشته‌باشند. از دست دادن حافظه کوتاه مدت از عوارض آن است.

بستری شدن در بیمارستان:در صورتی که وضعیت فرد خطرناک بوده و دچار حملات عصبی شود نیاز به بستری شدن در بیمارستان تشخیص داده می‌شود.

روان درمانی:هر چند داروها نقش اساسی در درمان دارند اما روان درمانی در کنار آن به بهبود علائم و کاهش سریع‌تر آن‌ها کمک می‌کند. در این روش آموزش مهارت‌های اجتماعی و حرفه‌ای برای زندگی مستقل به فرد کمک می‌کند.