پیش داوری

پيش داوری، قضاوت زودهنگام ذهنی يا عاطفی نسبت به يک موضوع يا يک فرد است که معمولاً قبل از جمع آوری کامل و بررسی دقيق اطلاعات از آن زمينه پديد می آيد. در واقع پيش داوری بر اساس منطق و واقعيت نيست بلکه براساس هوس ها و فرضيه هايی است که شخص در ذهن خود دارد.

اين موضوع باعث بروز مشکلاتی به ويژه در ارتباط با ديگران خواهد شد. يکی از مشکلاتی که افراد در ارتباط با يکديگر تجربه می کنند همين قضاوت های ذهنی است. در بسياری از موارد افراد تلاش می کنند قبل از اينکه سخنان فرد مقابل تمام شود جواب ها و پاسخ هايی را در ذهن آماده کنند که اين موضوع يک پاسخ ارتباطی بزرگ محسوب می شود.

اگر پيش داوری نوعی نگرش باشد و تبديل به يک عادت ذهنی شود بديهی است که رفتار فرد همراه با تحقير، همدلی پايين و عدم درک دنيای ذهنی فرد مقابل خواهد بود.

بخش عمده ای از پيش داوری ها به صورت ناآگاهانه انجام می شود و در فرضيات قالبی روزمره در مورد سايرين نمود پيدا مي کند. اين تعميم ها رفتار ما را تحت تأثير قرار می دهند و موجب می شوند که در مورد بخش های مختلف اجتماع تبعيض قائل شويم و نتوانيم ارتباط مؤثر و مفيد با آنان برقرار کنيم. ما غالباً حقايق را به غلط تفسير می کنيم که نه تنها به دليل بدبينی يا تنفر بلکه گاهی به اين دليل که در اغلب موارد اين کار آسانتر و در دسترس تر از درک تفاوت ها و توجه برای کسب اطلاعات کامل در آن زمينه است.

انواع پیش داوری

پیش داوری می تواند بر اساس تعدادی از عوامل مانند جنسیت، نژاد، سن، گرایش جنسی، ملیت، جایگاه اقتصادی-اجتماعی، و مذهب باشد. برخی از شناخته ترین انواع پیش داوری عبارتند از:

•نژاد پرستی

• جنسیت گرایی

• تبعیض طبقاتی

• ملیت گرایی

• پیش داوریات مذهبی

• سن گرایی

• بیگانه هراسی

شیوه‌ های ابراز پیش‌داوری

پیش‌داوری به‌عنوان یک نگرش، دارای سه عنصر اساسی است. عنصر شناختی که به‌صورت تصورات قالبی و کلیشه‌ای است. عنصر عاطفی که به‌صورت حس قدرتمندی از خصومت است و عنصر رفتاری که می‌تواند به‌شکل رفتارهای مختلف وجود داشته باشد، گاهی جزئی و در مواقعی دیگر آشکار است.

• تحقیر گفتاری،گفتگوی خصمانه، بدگویی یا ناسزاگویی، گفتن جک‌های قومی و نژادی.

• اجتناب،فاصله گرفتن و دوری جستن بدون هیچ‌گونه اعمال آزار رساننده.

• تبعیض،وقتی تجلّی تعصب، تبعیض باشد، فرد متعصب سعی می‌کند تمام اعضای گروه مورد نظر را از مزایای خاصی از قبیل استخدام، سکونت، حقوق سیاسی، فرصت‌های تحصیلی و ... محروم سازد.

• حملات فیزیکی،خشونت بر ضد فرد یا سرمایه او.

• انقراض،خطرناک‌ترین نوع تعصب براندازی یا نابودسازی است که منجر به خشونت علیه یک گروه متجانس می‌گردد مثل کشتار دسته‌جمعی.

اطلاع از شیوه بروز تعصب و پیش‌داوری به ما کمک می‌کند تعصب‌های خود را شناسایی کرده و با این عمل روش‌های برخورد، شناسایی و تعامل با دیگران را تا حد زیادی بهبود بخشیم.

دلایل پیش داوری

1.رقابت و تعارض های اقتصادی و سیاسی: با توجه به بحران ها،محدودیت های منابع و ….مثل بیکاری و گروهی مسلط بر سایر گروه ها و فشار اجتماعی .انواع بی عدالتی می تواند دامن زننده ی پیش داوری ها باشد.

2.پرخاشگریجابه جا شده یا سپر بلا کردن: انسان ها گاهی تمایل دارند هنگام ناکامی و ناشادی،خشم و ناراحتی خود را متوجه فرد یا گروه های دیگر کنند که از آن ها تنفر دارند و ممکن است آن ها در اقلیت یا ناتوان باشند.

3.نیاز های شخصیتی: افراد استبدادی و شخصیت هایی که متعصب و استبدادی هستند،بیشتر پیش داوری می کنند.افراد استبدادی دارای خصوصیاتی به شرح ذیل هستند:

• خشک و متحجر در اعتقادات و افکار خود.

• پای بند افراطی به ارزش های سنتی.

• عدم تحمل و شکیبایی در مقابل ضعف و ناتوانی خود و دیگران.

• بسیار کیفر دهنده و مجازات کننده هستند.

• سوء ظن بسیار دارند.

• برای صاحبان قدرت احترام بسیار می گذارند.

4.همرنگی با هنجار های اجتماعی موجود: بسیاری از پیش داوری ها ناشی از همرنگی بنده وار با هنجار های اجتماعی موجود هستند.

5.تاریخ و تاریخچه قبایل،گروه ها،نژاد ها و ملیت ها.

6.بافت اجتماعی: کشور،آداب و رسوم،منطقه،فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها موثر هستند.

7.تبیین شناختی: تفسیر ما از وقایع و …مثل پیش گویی خودکامبخش موثر هستند.

8.بی توجهی: بی توجهی به علم ،پژوهش،منطق و استدلال پیش داوری و تفکرات قالب را افزایش می دهد.

9.موقعیت مبهم: قرار گرفتن در موقعیت های مبهم منجر به تقویت پیش داوری و تفکرات قالبی می شود.

10.محرومیت: محرومیت های نسبی منجر به تقویت پیش داوری می شود.

11.فشار اجتماعی: فشار های اجتماعی حاکم بر جامعه منجر به پیش داوری می شود.

12.ارتباط: ارتباط فراوان و رفتار های گروهی و اجتماعی معیوب می تواند منجر به انواع پیش داوری ها شود.

روش‌های کاهش پیش داوری

اگرچه محو کامل پیش داوری و تعصب امری بعید به نظر می‌رسد اما روان‌شناسان اجتماعی روش‌هایی را برای کاهش آن پیشنهاد داده‌اند که عبارت‌اند از:

1.تغییر تصورات قالبی؛ این امر به‌وسیله دادن اطلاعات واقعی در برابر اطلاعات نادرست به افرادی که دچار پیش داوری هستند امکان‌پذیر است.

2.تماس بین گروه‌ها؛ تعصب و پیش داوری چنانچه به‌طور عمیق مربوط به ساختار شخصیتی افراد نباشد، به‌وسیله برقراری موقعیت‌های مساوی بین گروه اقلیت و اکثریت، کاهش می‌یابد، خصوصا اگر از طرف نهادها و سازمان‌ها حمایت شود.

3.کوشش‌ها و اهداف مشترک؛ دو گروهی که در ابتدای کار با یکدیگر دشمنی دارند اگر همکاری در پروژه مشترک را یاد بگیرند شانس یکپارچگی آن‌ها افزایش خواهد یافت.

4.گذاشتن ادراک خوب به‌جای ادراک بد؛ طبقه‌بندی و تمایز بین دو گروه اغلب منبع اسناد تصورات قالبی است که به شکل‌گیری تعصب و تبعیض منجر می‌شود. می‌توان شکل طبقه‌بندی را به سه روش تغییر داد:

• طبقه‌بندی مجدد: اعضای دو گروه متقابل بفهمند که به نفع آن‌هاست که خود را متعلق به یک گروه بدانند.

• انفرادی کردن: عدم تاکید بر تفاوت‌های گروهی و تاکید بر تفاوت افراد تا مانع اسناد خصوصیات یکسان، تصورات قالبی و در نتیجه پیش داوری درباره افراد یک گروه شود.

• طبقه‌بندی متقاطع: اگر فردی به چند طبقه اجتماعی مختلف (شغلی، قومی و …) تعلق داشته باشد می‌توان با خارج کردن وی (در ذهن و تصور خودمان) از آن طبقه‌ای که مورد تبعیض است پیش داوری را از بین برد، مثلا در پیش داوری قومی راجع به کسی، وی را به‌عنوان عضوی در یک طبقه دیگر مثلا شغلی، در نظر بگیریم.