رابطه پاراسوشیال چیست؟

بنا بر تعریف روان‌شناسان حوزه علوم رفتاری، رابطه پاراسوشیال رابطه‌ای یک‌سویه است که به‌سبب آن یکی از طرفین تمام عشق، انرژی و وقت خود را به میدان می‌آورد، حال آنکه دیگری روحش هم از این کارها بی‌خبر است.

اصطلاح رابطه پاراسوشیال یا رابطه فرااجتماعی نخستین بار در سال ۱۹۶۵ ابداع شد که دو پژوهشگر در حال بررسی رابطه تماشاچیان با مجریان و بازیگران برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی بودند.

ریچل کوورت (Rachel Kowert)، روان‌شناس و محقق علوم رفتاری، درباره حس اعتماد میان بینندگان اخبار و کارشناسان هواشناسی می‌گوید:

• وقتی نوبت به اعلام وضعیت آب‌وهوا می‌رسد، مردم ناخودآگاه گوش به حرف همان کارشناس هواشناسی قدیمی می‌سپارند. به بیان دیگر، انگار مردم او را می‌شناسند و با او احساس نزدیکی می‌کنند، در حالی که آن کارشناس برای ایجاد چنین احساسی هیچ اقدام خاصی نکرده است.

طبق تحقیقات، روابط فرااجتماعی بسیار فراتر از تقلید دنبال‌کنندگان از افراد سرشناس و همدلی با آنهاست. یکی از کارشناسان فعال در حوزه زوج‌درمانی دراین‌باره می‌گوید:

• در رابطه پاراسوشیال، شاهد میزانی از تعهد و دل‌بستگی به فرد سرشناس هستیم که او از قالب غریبه بیرون می‌آید و فرد دل‌بسته او را به‌چشم دوست نزدیک یا حتی محرم اسرارش می‌بیند. به بیان دیگر، نوعی صمیمیت و نزدیکی یک‌سویه در این رابطه پدیدار می‌شود.

این روزها با فراگیرشدن شبکه‌های اجتماعی، رابطه میان افراد سرشناس با هوادارانشان بسیار نزدیک‌تر از قبل شده و حتی هرازچندی ممکن است با هم تعاملات نزدیک‌تری در قالب پیام متنی یا تصویری هم داشته باشند. بااین‌حال، هیچ‌یک از این تعامل‌ها رنگ‌وبوی حقیقی به خود نمی‌گیرند و همچون روابط نزدیک با اعضای خانواده یا دوستان عمیق نمی‌شوند.

دکتر کوورت دراین‌باره می‌گوید: «آنچه رابطه فرااجتماعی را بیشتر با دهه‌های گذشته متمایز کرده این است که اکنون این روابط تا حدی دوجانبه شده‌اند و مرز میان آنها با روابط عادی کم‌رنگ‌تر شده است.»

در سال ۲۰۲۱ و بحبوحه بحران همه‌گیری ویروس کرونا، مقاله‌ای منتشر شد بیانگر اینکه هم‌زمان با همه‌گیری، رابطه پاراسوشیال در جامعه گسترش یافته‌ است. پژوهشگران در این مقاله نوشته‌اند:

«تعامل با دوستان و آشنایان از دریچه موبایل و رایانه و رواج گفت‌وگوهای آنلاین در دوران همه‌گیری باعث شده است تا مرز روابط اجتماعی و فرااجتماعی بسیار کم‌‌رنگ‌تر از گذشته شود.»

آشنایی با انواع روابط پاراسوشیال یا فرا اجتماعی

افرادی که وابسته‌ی یک رابطه پاراسوشیال می‌شوند رابطه برای آن‌ها به شکلی است که گویا فرد در یک ارتباط واقعی قرار دارد و همان حس آرامش و امنیتی که در یک رابطه‌ی واقعی حس می‌شود را در چنین حالتی تجربه می‌کند. البته چنین تجربه‌ای می‌تواند در رده‌بندی‌های مختلفی قرار گیرد که مسلما دور شدن از جنبه‌ی سرگرمی قضیه می‌تواند نوعی اختلال در نظر گرفته شود.

• رابطه از نوع سرگرمی-اجتماعی (Entertainment-social PSR):این تجربه زمانی شکل می‌گیرد که شما به یک فرد مشهور یا سلبریتی جذب می‌شوید، از طرفداران او می‌شوید و در مورد او با دیگران صحبت می‌کنید.

• شیفتگی شدید (Intense-personal PSR):در این حالت فرد احساسات شدید و شخصی خود را نثار فرد مشهور می‌کند و به نوعی شیفته‌ی او می‌شود. در این حالت فرد ممکن است باور کند که در یک رابطه‌ی عاطفی با فرد مشهور است، یا اینکه ستاره‌‌ی پاپ موردعلاقه‌اش نیمه‌ی گمشده‌ی اوست.

• اختلال شخصیت مرزی (Borderline-pathological PSR):به طور کلی این حالت نوعیاختلال شخصیت مرزیبه حساب می‌آید که شامل فانتزی‌ها و عملکردهایی است که دیگران نمی‌توانند آن را کنترل کنند. در چنین حالتی ممکن است فرد این توهم را داشته باشد که سلبریتی مورد علاقه‌اش او را دوست دارد و در خانه با او زندگی می‌کند.

مزیت‌ های روابط پاراسوشیال

1. ایجاد فضایی امن برای کسانی که تا حدی عزلت‌طلب‌اند

در روابط فرااجتماعی، کسی قرار نیست دیگری را طرد کند. بنابراین آنهایی که کمابیش کم‌رو و خجالتی‌اند یا در تعاملات اجتماعی به کنجی می‌خزند، احتمالا می‌توانند در سایه روابط پاراسوشیال، خود را در هاله‌ای از امنیت تصور کنند.

2. تقویت اعتمادبه‌نفس و تسهیل ارتباط با دیگران

از دیگر مزیت‌های روابط فرااجتماعی این است که افراد می‌توانند در محیط‌های مجازی، برقراری ارتباط دوسویه با دیگران را تمرین کنند. سپس می‌توانند آموخته‌های خود را به عرصه‌های واقعی ببرند و آنها را در زندگی روزمره خود به کار گیرند.

3. کمک به بسط هویت

طبق تحقیقات، روابط فرااجتماعی ممکن است در شکل‌دهی به هویت جوانان و گسترش دامنه استقلال فردی آنان نقش داشته باشند.

به‌ رغم تمام این مزایا، بحث‌وجدل‌های بسیاری در خصوص نقش روابط فرا اجتماعی در انزواگرایی افراد در جریان است. بااین‌حال برخی از محققان بر این باورند که روابط فرااجتماعی قادرند شبکه اجتماعی افراد را گسترش دهند. یکی از محققان می‌گوید:

روابط پاراسوشیال هیچ‌گاه جایگزین روابط واقعی نمی‌شوند. بااین‌حال افرادی که روابط پاراسوشیال شکل می‌دهند، می‌توانند پیوندهای دوستی و عاطفی محکم‌تری با دیگران برقرار کنند.

دکتر کوورت اذعان کرده هیچ نشانه‌ای نیافته است که افراد انزوای خود را با روابط فرااجتماعی پر می‌کنند. او دراین‌باره می‌گوید: «تابه‌حال فرد مجرد و تنهایی را نیافته‌ام که رابطه فرااجتماعی‌اش را مانعی بر سر راه روابط عادی بداند.»

خلاصه آنکه می‌توان ادعا کرد روابط فرااجتماعی معمولی آسیب‌زا نیستند. دکتر کوورت در همین خصوص می‌گوید: «رابطه فرااجتماعی به‌خودی‌خود فاقد عناصر ناسالم است،‌ مگر آنکه فرد پا را از حدود متعارف فراتر بگذارد و شروع به تعقیب فرد موردعلاقه‌اش و تجسس در زندگی او کند.»

علائم رابطه پاراسوشیال ناسالم

همان‌ طور که پیش‌تر گفتیم، اگر رابطه فرااجتماعی به تعقیب و تجسس در زندگی فرد دیگری منجر شود یا آنکه بیش از اندازه وقت‌تان را بگیرد، گرفتار رابطه‌ ناسالم شده‌اید.

حتی اگر هیچ‌یک از این کارها را نکنید و صرفا باعث آزار فرد موردعلاقه خود شوید، باز هم می‌توان گفت که خود را گرفتار رابطه‌‌ای ناسالم کرده‌‌اید.

درمجموع اگر در رابطه فرااجتماعی خود این نشانه‌ها را دیدید، بهتر است آن را کنار بگذارید:

• اولویت‌دادن به این روابط و کنارگذاشتن روابط واقعی.

• عزلت‌طلبی و خزیدن به کنج انزوا و دوری‌کردن از اجتماع.

• احساس دل‌بستگی عمیق به بازخوردها یا دیدگاه‌های طرف مقابل و نادیده‌انگاشتن ترجیحات خودتان.

بروز این علائم نشان از شکل‌گیری رابطه‌ای ناسالم دارد. بنابراین اگر دیدید که در دام چنین روابطی افتاده‌اید، پیش از هر اقدامی سراغ روان‌درمانگر بروید و به‌سادگی از کنار آن عبور نکنید.

آیا روابط پارسوشیال یا فرااجتماعی می‌تواند خطرناک باشد؟

اولین چیزی که در این نوع از روابط قابل بحث است این است که اگرچه اکثر محققان بیان می‌کنند که درگیر شدن در ارتباطات فرا اجتماعی طبیعی است و بر این باور هستند که به جز در موارد حاد، اکثر مردم می‌دانند که روابط آن‌ها با چهره‌های رسانه‌ای واقعی نیست. با این حال این نوع از روابط آسیب‌های خاص خود را به شکل مستقیم و غیرمستقیم برای خود و دیگران دارد.

• رفتارهای سالم را متوقف می‌کند:به یاد داشته باشید که مطالعات زیادی نشان می‌دهد که جدایی از یک رابطه پاراسوشیال مانند زمانی که برنامه‌ی یک سلبریتی، یا سریالی تمام می‌شود یا فرد مشهور پست گذاشتن در شبکه‌های اجتماعی را متوقف می‌کند می‌تواند فرد شیفته را از یک‌سری‌ رویه‌های سالم در زندگی دور کند. به عنوان مثال زمانی که سریال مرود علاقه‌ی فردی با بازی سلبریتی محبوبش تمام می‌شود، فرد ناراحت می‌شود و ممکن است کمتر به برنامه‌های ورزشی و روتین‌های تغذیه‌ی سالم توجه نشان دهد.

• سلامت روان شما را مختل می‌کند:اگر در چنین روابطی درگیر باشید، چندان دور از ذهن نیست که دائما خود را از جنبه‌های متنوعی با آن ستاره مقایسه کنید و همین مساله هم می‌تواند بر سلامت روان شما تأثیر منفی بگذارد. به عنوان مثال شما ممکن است دائما آرزوی داشتن اندامی به زیبایی آن سلبریتی یا پول و شهرت او را داشته باشید.

• منجر به وسواس و اعتیاد به رسانه می‌شود:در موارد شدیدتر، این نوع از روابط، می‌تواند به پاتولوژی شخصیت مرزی منجر و باعث شود که فرد از واقعیت جدا شود. همچنین این روابط خیالی می‌تواند باعث شود که فرد دست به عملکردهای عجیبی مانند تعقیب یک سلبریتی بزند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که هر چه مدت زمان بیشتری را در رسانه‌های اجتماعی و دنبال کردن سلبریتی‌ها سپری کنید، ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به اختلالاتی از این دست باشید. رابطه‌ی پاراسوشال می‌تواند اعتیاد و وابستگی به رسانه‌ها را در افراد درگیر با این مشکل افزایش دهد، که طبیعتا در بسیاری از جنبه‌های سلامتی فرد هم تأثیرگذار است.

• روابط واقعی شما را ضعیف می‌کند:مطالعات نشان می دهد که افراد درگیر با PSR ممکن است با ایجاد تعارض، نارضایتی و سایر مشکلات در روابط واقعی درگیر شوند. همچنین یک مطالعه نشان می‌دهد کسانی که زمان زیادی را صرف پرستش افراد مشهور می‌کنند، در تست‌های شناختی نمره پایین‌تری کسب می‌کنند.