درمان پوکی استخوان :فیزیوتراپی، مگنت تراپی و ورزش استئوپروز

پوکی استخوان یکی از اختلالات شایع ساختمان اسکلتی بدن انسان است. در مبتلایان به پوکی استخوان، استخوان‌ها مواد معدنی خود و به تبع آن قابلیت حمایتی خود را از دست داده، در نتیجه ساختمان اسکلتی بدن شکننده شده و مستعد شکستگی خواهد شد. پوکی استخوان دلیل اصلی شکستگی استخوان در میان افراد مسن است. شکستگی باعث احساس درد و از کار افتادگی شخص خواهد شد. پوکی استخوان اولیه دو نوع است: پوکی استخوان پس از یائسگی و پوکی استخوان افراد مسن. پوکی استخوان ثانویه هنگامی رخ می‌دهد که یک بیماری یا کمبود زمینه‌ای و یا مصرف دارو (کمبود ویتامین دی، پر کاری تیروئید) باعث بروز پوکی استخوان شود. اگر پوکی استخوان زود تشخیص داده شود بیمار می‌تواند تراکم معدنی استخوان‌های خود را افزایش داده و احتمال شکستگی استخوان را کاهش دهد.

علل پوکی استخوان

سن یکی از اصلی‌ترین ریسک فاکتورهای پوکی استخوان و شکستگی استخوان ناشی ازپوکی استخواناست. اگر بیمار سن بالایی داشته باشد، بیش از سایرین در معرض ابتلا به پوکی استخوان است. در زنان، کاهش سطح استروژن در دوران قاعدگی باعث پوکی استخوان می‌شود.

در ادامه برخی از عواملی که در ابتلای شخص به پوکی استخوان موثر هستند یا احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد آورده شده است:

• سن بالا
• جنسیت مونث
• وزن کم یا ساختار بدنی لاغر
• کاهش وزن در چند وقت اخیر
• سابقه شکستگی
• سابقه خانوادگی شکستگی
• مصرف تنباکو
• عدم انجام تمرینات ورزشی
• استفاده بیش از حد از برخی داروها (برای مثال کورتیکواستروئیدها، ضد تشنج‌ها و داروهای تیروئید)
• اختلالات تغذیه مثل کم اشتهایی یا پرخوری

وجود این فاکتورهای ریسک در بیمار به همان اندازه نتیجه سنجش تراکم استخوان در تعیین احتمال ابتلای شخص به پوکی استخوان تعیین کننده هستند. کسانی که تراکم استخوانی پایینی دارند ولی این فاکتورهای ریسک را ندارند غالباً دچار شکستگی استخوان نخواهند شد. در عین حال کسانی که تراکم استخوانی نسبتاً خوبی دارند ولی چند مورد از فاکتورهای ریسک در آنها دیده می‌شود به احتمال خیلی زیاد نهایتاً به شکستگی و پوکی استخوان مبتلا خواهند شد.

پوکی استخوان چه احساسی دارد؟

شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان غالباً دردناک است. ولی بیماری پوکی استخوان هیچ علائم بالینی خاصی ندارد. در اغلب اوقات به این بیماری “دزد خاموش” یا “بیماری خاموش” نیز گفته می‌شود زیرا بسیاری از بیماران تا زمانی که دچار شکستگی استخوان نشوند متوجه ابتلا به این بیماری نخواهند شد. به همین دلیل اگر شما نیز در دوران پس از یائسگی هستید و هر یک از فاکتورهای ریسک بالا را دارید حتماً باید تست‌های مرتبط با تشخیص پوکی استخوان را انجام دهید. زنان بالای 65 سال فارغ از دارا بودن فاکتورهای ریسک اشاره شده الزاماً باید تست‌های تشخیصی پوکی استخوان را انجام دهند. ضمناً آن دسته از افرادی که مشکلات استخوانی دارند یا داروهایی مصرف می‌کنند که استخوان‌‌ها را تضعیف می‌کند نیز باید این تست‌‌ها را انجام دهند. غربالگری زودهنگام پوکی استخوان هیچ دردی نداشته و بسیار ساده است.

تشخیص

اسکن دگزا در سنجش تراکم استخوان بسیار دقیق است.

بیمارانی که برای آنها انجام تست با اسکن دگزا تجویز می‌شود عبارتند از تمام زنان بالای 65 سال، زنان یائسه زیر 65 سال که یک یا چند فاکتور ریسک داشته باشند و مردانی که دارای فاکتورهای ریسک پوکی استخوان هستند.

اسکن دگزا روی گردن استخوان ران و ستون فقرات ناحیه کمری انجام شده و سپس با استانداردهای به خصوصی مقایسه می‌شود. اگر تراکم استخوان شخص کمتر یا مساوی 2.5- باشد، شخص به پوکی استخوان مبتلاست. ضمناً باید احتمال وجود علل ثانویه نیز بررسی شود به همین خاطر باید سطح کلسیم، فسفر، آلکالین فسفاتاز، ویتامین دی و کراتینین نیز اندازه‌گیری شود.

راه های درمان پوکی استخوان

هدف از تهیه طرح درمان پیشگیری از بروز شکستگی استخوان است. این امر به طور ویژه برای کسانی مهم است که پیش از این شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان را تجربه کرده‌اند. برای پیشگیری از شکستگی استخوان، بیمار باید تراکم استخوانی خود را افزایش دهد. اگر سرعت خورده شدن استخوان نسبت به ساخته شدن آن افزایش یابد، بیمار باید از بازجذب سریع استخوان جلوگیری کند.

برای افزایش تراکم استخوان باید چندین گام برداشت:

• اگر سیگار می‌کشید، فوراً مصرف سیگار را ترک کنید.
• کلسیم و ویتامین دی به مقدار کافی مصرف کنید. (ویتامین دی به بدن کمک می‌کند تا کلسیم را جذب کند.) محققین بر این باروند که تنها افزایش مصرف کلسیم تعداد شکستگی‌ها را 10 درصد کاهش می‌دهد. عده زیادی از مردم به اندازه کافی کلسیم یا ویتامین دی مصرف نمی‌کنند، مخصوصاً وقتی سن این افراد بالا می‌رود. به سختی می‌توان میزان مورد نیاز کلسیم و ویتامین دی را از غذاهایی که می‌خوریم به دست بیاوریم، به همین خاطر توصیه می‌کنیم که از مکمل ویتامین دی استفاده کنید. با پزشک خود درباره نوع مکمل‌هایی که باید تهیه شود صحبت کنید. کلسیم انواع مختلفی دارد، برای مثال کلسیم کربنات، کلسیم سیترات، کلسیم فسفات و کلسیم از گرد استخوان. برخی از انواع کلسیم را می‌توان با هر نوع غذایی مصرف کرد، ولی سایر انواع کلسیم باید تنها با غذای خاصی مصرف شوند. مصرف ویتامین دی و کلسیم اثربخشی سایر درمان‌های پوکی استخوان را نیز افزایش می‌دهد.
• برای داشتن وزنی سالم به اندازه کافی کالری مصرف کنید. لاغری بیش از حد ریسک شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. کاهش وزن می‌تواند سبب از دست رفتن استخوان شود.
• ورزش کنید. استخوان‌ها دائماً خود را با فشاری که ما به آنها می‌آوریم تطبیق می‌دهند. حتی تمرینات ورزشی سبک می‌توانند به شخص کمک کنند تا حجم استخوان بهتری داشته باشد. توصیه می‌کنیم تمرینات ورزشی کم فشار، تمرینات تقویت عضله و تمرینات تعادل را در برنامه خود بگنجانید.

فیزیوتراپی برای درمان پوکی استخوان

بیماران مبتلا به پوکی استخوان یا کسانی که زمینه ابتلا به پوکی استخوان را دارند از همکاری با یک فیزیوتراپ بهره فراوانی خواهند برد. هدف از درمان فیزیوتراپی آموزش دادن نحوه صحیح قرار گرفتن بدن در وضعیت‌های مختلف، راه‌های بی‌خطر برای حرکت کردن و بلند کردن اجسام و ارائه تمریناتی است که شخص بتواند در منزل انجام دهد تا از کاهش تراکم استخوانی و بروز شکستگی در آینده جلوگیری نمایذ. در جلسه فیزیوتراپی پزشک با اقدامات زیر به بیمار کمک می‌کند:

مگنت تراپی یا درمان با میدان مغناطیسی برای پوکی استخوان

مگنت تراپی برای پوکی استخوان از همان قوانین مورد استفاده برای آرتروز پیروی می‌کند. این قانون می‌گوید که باید مگنت تراپی تا جای ممکن نزدیک به منطقه احساس درد انجام شود. از آنجایی که پوکی استخوان غالباً در استخوان‌های بلند بدن دیده می‌شود (البته تمام استخوان‌هایی که تراکم کمی دارند به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند) اکثراً مفاصل بزرگی که حمل کننده وزن بدن هستند را مورد حمله قرار می‌دهد. به همین دلیل، علائم بالینی می‌تواند بسیار شدید باشد زیرا حرکت دادن استخوان بسیار دردناک خواهد شد، برای اطمینان حاصل کردن از رسیدن به سریع‌ترین نتیجه ممکن از طریق مگنت تراپی، ترجیحاً باید از قوی‌ترین مگنت‌ها استفاده شود.
شکستگی در میان مبتلایان به پوکی استخوان بسیار شایع است و مگنت تراپی می‌تواند توانایی بدن را برای ترمیم شکستگی استخوان افزایش دهد. استفاده از مگنت‌ها نرخ بازسازی استخوانی را افزایش داده و همچنین تشکیل سلول جدید را در اطراف ناحیه شکستگی افزایش می‌دهد

به طور خلاصه انتظارات درمانی از مگنت تراپی را می‌توان اینگونه جمع بندی کرد:

• درمان بدون درد است و بدون آسیب رساندن به لایه بالایی به محل مورد نظر نفوذ می‌کند
• تسکین دهنده انقباض و دارای اثر آرام کننده بر عضلات
• دارای اثر تسکین دهنده، ضد التهاب و تخلیه کننده
• ترمیم کننده بافت، حتی بافت‌های عمیق

مزایای ورزش بر پوکی استخوان

هیچوقت برای شروع ورزش کردن دیر نیست. تمرینات ورزشی منظم می‌تواند.

• قدرت عضلات را تقویت کند
• تعادل را بهبود ببخشد
• خطر شکستگی استخوان را کاهش دهد
• طرز قرار گرفتن بدن را حفظ نماید یا ارتقا دهد
• تسکین یا تخفیف دهد

انجام تمرینات ورزشی برای مبتلایان به پوکی استخوان به معنای یافتن تمریناتی است که با توجه به سلامت عمومی بیمار و میزان از دست رفتن استخوان بی‌خطرترین و لذت‌بخش‌ترین تمرینات ورزشی برای وی باشند. پیش از شروع هرگونه برنامه تمرینی برای پوکی استخوان با پزشک خود مشورت کنید. پیش از شروع تمرین باید این آزمایشات را انجام دهید:

• سنجش تراکم استخوان
• سنجش آمادگی جسمانی

در همین حین، درباره تمریناتی که بیش از همه از انجام دادنشان لذت می‌برید فکر کنید. اگر تمریناتی که برای شما لذت بخش هستند را انتخاب کنید، به احتمال زیاد انجام دادن آنها را رها نخواهید کرد.

شاید بخاطر متغیر بودن شدت پوکی استخوان و وجود خطر شکستگی، بیمار از انجام برخی تمرینات ورزشی دلسرد شود. درباره خطرات تمرینات ورزشی مرتبط با پوکی استخوان حتماً سوالات خود را از پزشک یا فیزیوتراپ بپرسید، تمریناتی را پیدا کنید که برای شما مناسب باشند.

تمرینات استقامتی

تمرینات استقامتی عبارتند از: استفاده از وزنه، باندهای مقاومتی یا وزن بدن برای تقویت تمام عضلاتی اصلی بدن، به خصوص عضلات ناحیه کمر که برای قرار گرفتن بدن در وضعیت مناسب اهمیت دارند. تمرینات مقاومتی نیز می‌تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند.

اگر از دستگاه‌های بدنسازی استفاده می‌کنید مراقب باشید که در حین انجام تمرینات یا تنظیم دستگاه ستون فقرات خود را نچرخانید.

تمرینات مقاومتی باید با توانایی و تحمل بیمار متناسب باشد، مخصوصاً اگر بیمار درد داشته باشد. همکاری با یک فیزیوتراپ یا مربی با تجربه می‌تواند به بیمار کمک کند تا برنامه تمرینات استقامتی خود را تهیه نماید. ترکیب و تکنیک مناسب انجام تمرینات برای پیشگیری از مصدومیت و بهره‌مند شدن از مزایای ورزش بسیار ضروری است.

فعالیت‌های هوازی حمل وزن بدن

فعالیت‌های هوازی حمل وزن بدن عبارتست از انجام تمرینات هوازی روی پاها، در حالیکه استخوان‌ها وزن بدن را حمل می‌کنند. برای مثال پیاده‌روی، ایروبیک کم برخورد، دوچرخه فضایی، بالا رفتن از پله‌ها و باغبانی.

این نوع از تمرینات ورزشی مستقیماً بر استخوان‌های پا، لگن و کمر بیمار کار می‌کنند تا روند از دست رفتن مواد معدنی را کند نمایند. ضمناً این تمرینات مزایای قلبی عروقی زیادی دارند که سلامت قلب و سیستم گردش خون را نیز ارتقا می‌دهد.

اگرچه این تمرینات برای سلامت عمومی بیمار مزایای بسیاری دارند ولی نباید تمام برنامه ورزشی بیمار را پر کنند. بیماران مبتلا به پوکی استخوان باید بر قدرت، انعطاف پذیری و تعادل خود نیز کار کنند.

شنا و دوچرخه سواری نیز مزایای زیادی دارند ولی جزو دسته تمرینات حمل وزن بدن نیستند و در نتیجه وزن بدن بر استخوان‌ها قرار نگرفته و روند از دست رفتن مواد معدنی ند نخواهد شد. ولی اگر بیمار از انجام این تمرینات لذت می‌برد، انجام این تمرینات بلامانع است. البته بیمار باید تمرینات حمل وزن را متناسب با توان خود در برنامه ورزشی بگنجاند.

تمرینات انعطاف پذیری

حرکت دادن مفاصل تا سر حد دامنه حرکتی آنها باعث می‌شود تا عضلات به بهترین نحو ممکن کار کنند. بهتراست تمرینات کششی پس از گرم کردن کامل عضلات انجام شود – یعنی در انتهای برنامه تمرینی روزانه یا پس از ده دقیقه تمرین گرم کردن بدن. این تمرینات باید نرم و آهسته انجام شوند.

از انجام تمرینات کششی که باعث چرخش ستون فقرات می‌شود یا برای انجام آنها باید کمر را خم کرد اجتناب کنید. بهترین تمرینات کششی را از پزشک خود بخواهید.

تمرینات پایداری و تعادل

یکی دیگر از مسائل مهم برای مبتلایان به پوکی استخوان جلوگیری از سقوط کردن است. تمرینات پایداری و تعادل به عضلات کمک می‌کنند تا با همکاری هم بدن را ثابت نگاه داشته و از سقوط بیمار جلوگیری کنند. تمرینات ساده‌ای همچون ایستادن روی یک پا یا تمرینات حرکت‌پایه همچون تای چی ثبات و تعادل بیمار را بهبود خواهد داد.

حرکاتی که نباید انجام داد

مبتلایان به پوکی استخوان نباید این تمرینات ورزشی را انجام دهند:

• تمرینات پر برخورد.فعالیت‌هایی همچون پرش، دویدن یا دویدن آهسته می‌تواند باعث بروز شکستگی در استخوان‌های ضعیف شود. بطور کلی از انجام حرکات سریع و دارای پرش خودداری نمایید. تمرینات باید آهسته و بصورت کنترلی انجام شوند. البته برای مبتلایان به پوکی استخوان که فیزیک بدنی قدرتمندتری نسبت به دیگر مبتلایان به این بیماری دارند، شرکت در تمرینات نسبتاً پر برخورد بلامانع است.
• تمرینات خم شدن و چرخشی.تمریناتی که در طی آن بیمار باد به جلو خم شود یا کمر خود را بچرخاند، همچون لمس نوک انگشتان یا بشین پاشو، می‌تواند خطر شکستگی‌های فشاری را در ستون فقرات مبتلایان به پوکی استخوان افزایش دهد. سایر فعالیت‌هایی که باید با فشار کمر خود را خم کرده یا بچرخانید عبارتند از: گلف، تنیس، بولینگ و برخی از حرکات یوگا.

اگر از سلامت استخوان‌های خود مطمئن نیستید با پزشک خود صحبت نمایید.

آموزش گذاشتن لوله تغذیه بینی معده ای (ng tube): سوند معده