فیزیوتراپی زایمان طبیعی و سزارین: مایوفاشیال بعد از زایمان چیست؟

بارداری و زایمان می‌تواند شادی بسیار زیادی را برای خانواده به ارمغان بیاورد ولی برای بدن مادر بسیار دشواراست.فیزیوتراپیاز جمله انجام تمرینات ساده ورزشی و نهادینه کردن عادات زندگی سالم می‌تواند به مادر کمک کند تا با بسیاری از تغییرات رخ داده در بدن خود وفق پیدا کند. همچنین به کاهش مصدومیت‌ها و مشکلات در آینده نیز کمک می‌کند. فیزیوتراپی عضلات کف لگن در دوران بارداری هرگونه درد و ناراحتی دوران بارداری را از بین برده و همچنین با بهینه کردن زایمان، از پارگی ناحیه میان دو راه (بین ناحیه تناسلی و مقعد) و سایر معلولیت‌های پس از زایمان پیشگیری خواهد کرد.

اهداف و مزایای فیزیوتراپی زایمان طبیعی

احساس درد در بارداری

محققین در مطالعه‌ای دریافته‌اند که 68 درصد از زنان باردار در بخشی یا تمام طول دوران بارداری احساس کمردرد دارند. در مطالعه‌ای دیگر مشخص شد که 50 درصد از زنان درد متوسط تا شدید عضلات لگن را تجربه می‌کنند.همچنین بسیاری از زنان از درد باسن، کمر درد خفیف و احساس کلی ضعف و ناپایداری و علائم دیگر گلایه دارند. تمام این موارد نشانه‌هایی است که علاوه بر پیشرفت ماه‌های بارداری، شاید مشکلات عضلانی اسکلتی باعث بروز این علائم شده باشند. این مشکلات زمینه‌ای ممکن است بر بارداری و زایمان تأثیر منفی بگذارند. یکی از اهداف فیزیوتراپی در ماه‌های نزدیک به زایمان، آماده کردن مادر برای زایمان کودک است و همچنین یاد دادن استراتژی‌های کنترل درد تا مادر در اتاق زایمان آنها را پیاده کند. این اقدامات عبارتند از ارزیابی و تقویت عضلات و بافت نرم پیرامون کمربند لگنی، عضلات کف لگن و افزایش پایداری عضلات مرکزی بدن. همچنین درمان‌ها شامل آموزش دادن وضعیت‌های زایمان به مادر نیز خواهد بود، مخصوصاً وضعیت‌هایی که برای آناتومی بدن مادر مناسب‌تر است. برای مثال، زنانی که ازفتق یا بیرون زدگی دیسکدر دوران بارداری رنج می‌برند باید در حین زایمان در وضعیت‌هایی قرار بگیرند که خم شدن به جلو را کاهش دهد تا درد مادر و همچنین ریسک آسیب دیدن وی کاهش یابد.

آماده کردن لگن

یکی از عناصر مهم زایمان طبیعی رابطه جنین – لگن یا رابطه سر جنین و شکل لگن مادر است. اگرچه نمی‌توان مشکل قرارگیری سر نوزاد را با فیزیوتراپی برطرف کرد، ولی می‌توان کمربند لگنی را به گونه‌ای تمرین داد که رابطه بین سر نوزاد و لگن مادر بهبود یابد. در طول بارداری نوزاد به سمت پایین حرکت می‌کند و در دهانه لگن قرار می‌گیرد.برای این منظور، استخوان‌های لگن، استخوان خاجی و استخوان ایلیوم موقعیت خود را تغییر می‌دهند تا فضای بیشتری در اختیار نوزاد قرار گیرد. در ماه‌های آخر بارداری و در روند زایمان، نوزاد از کمربند لگن عبور کرده و زایمان طبیعی رخ می‌دهد. در این حین استخوان خاجی و دنبالچه باید به سمت بیرون حرکت کنند تا فضای بیشتری در خروجی لگن برای حرکت نوزاد به سمت بیرون ایجاد شود. در صورتی که مفصل خاجی تهیگاهی، استخوان خاجی یا استخوان دنبالچه خشک باشد این فرآیند با موفقیت طی نخواهد شد و در نتیجه باعث آسیب دیدن بافت مادر یا عدم حرکت نوزاد به بیرون خواهد شد. در ماه آخر بارداری فیزیوتراپ می‌تواند با معاینه کمربند لگنی وجود هرگونه مشکل در این ناحیه را تشخیص داده و به مادر موقعیت‌هایی را برای زایمان آموزش دهد که رابطه بین جنین و لگن بهبود یابد. برای مثال، با چرخش پاها به سمت بیرون دهانه لگن باز می‌شود و نوزاد راحت‌تر می‌تواند از این مسیر عبور کند.سپس با چرخش پاها به سمت درون خروجی لگن باز می‌شود که برای زایمان طبیعی ضروری است.فیزیوتراپ می‌تواند موقعیت‌های زایمان و مدیریت درد در حین زایمان را به مادر آموزش دهد. پس از بررسی و معاینه دقیق عوامل دخیل در درد زایمان، پزشک می‌تواند با ترسیم یک شمای کلی به مادر کمک کند تا موقعیت‌های امن و موثر برای بارداری را آموزش ببیند. یکی از انواع این موقعیت‌ها، موقعیت چهار دست و پا است که برای این منظور مادر روی دست‌ها و زانوهای خود قرار می‌گیرد، این موقعیتکمردردرا هنگامی که نوزاد درون بدن مادر می‌چرخد کاهش خواهد داد.همچنین برخی از موقعیت‌ها برای پیشگیری از آسیب دیدگی مادر آموزش داده می‌شود مثل دراز کشیدن به پهلو. در مطالعات صورت گرفته مشخص شده است که 66 درصد از مادرانی که در حین زایمان در این موقعیت بوده‌اند دچار پارگی میان دوراه (ناحیه بین دستگاه تناسلی ومقعد) نشده‌اند.

آموزش تنفس

تکنیک‌های مقابله جسمی و روانی حوزه درمانی دیگری است که فیزیوتراپی به زنان پا به ماه ارائه می‌دهد. تکنیک‌های تنفس بهترین راهکارهای مقابله‌ای هستند، ولی تمام زنان آموزش تنفس صحیح از دیافراگم را ندیده‌اند. با تغییر در اندازه رحم دیافگرام پنج سانتیمتر به سمت بالا حرکت می‌کند، بنابراین الگوهای تنفسی در دوران بارداری تغییرات عمده‌ای می‌کنند.این تغییر باعث تغییر شکل قفسه سینه نیز می‌شود که بر هماهنگی تنفسی در دوران بارداری تأثیر می‌گذارد. فیزیوتراپ به مادر آموزش خواهد داد تا از دیافراگم خود به درستی استفاده کند که این کار موجب مدیریت درد خواهد شد.متخصص فیزیوتراپیدر رهاسازی دستی نقاط ماشه‌ای نیز تخصص دارد، این تکنیک موجب کاهش درد، افزایش رضایت مادر از نحوه مدیریت درد و کاهش مصرف داروهای مسکّن می‌شود.تکنیک‌های ماساژ یکی دیگر از ابزارهایی است که می‌توان برای کاهش اضطراب، بهبود تجربه احساس مادرانه و بهبود شیوه کنترل درد زایمان از آن استفاده کرد.این مهارت‌ها را می‌توان به کسی که قرار است در روز زایمان با مادر در اتاق زایمان باشد نیز آموزش داد.

فیزیوتراپی سزارین

مراجعه به فیزیوتراپ پیش از انجام عمل سزارین بسیار مفید است. جراحی سزارین به دلیل تشخیص پزشکی ناهنجاری‌هایی مثل جفت سرراهی (نزدیک بودن جفت به دهانه رحم)، جابجا شدگی جنین یا ناهنجاری‌های لگن مادر و غیره انجام می‌شود. برخی از جراحی‌های سزارین بصورت غیر منتظره و پس از موفقیت آمیز نبودن زایمان طبیعی رخ می‌دهند. هر دو نوع زایمان می‌تواند منجر به بدکاری عضلات کف لگن، بدکاری عضلات شکم و/ یا کمر درد شود. پیش از جراحی سزارین دانستن تکنیک‌های به کار انداختن عضلات کف لگن و شکم بسیار مهم است تا فرآیند بهبودی پس از زایمان بهتر شده و از احساس درد جدید پیشگیری شود.

همانطور که توضیح داده شد، فیزیوتراپ می‌تواند به روش‌های مختلفی در فرآیند بارداری و زایمان به مادران کمک کند. در صورت وجود هر نشانه‌ای از بدکاری سیستم عضلانی اسکلتی مثل درد یا ضعف، باید با مراجعه فیزیوتراپ راه‌های کنترل و مدیریت آن مشکل را یاد بگیرید. فیزیوتراپ طرح درمانی را برای شما تهیه خواهد کرد که نه تنها مشکل را برطرف خواهد کرد بلکه به شخص روش‌های کاهش احتمال آسیب دیدگی در دوران بارداری و زایمان را آموزش خواهد داد. در صورتی که فرآیند بارداری بدون مشکلی را پشت سر گذاشته و هیچ نشانه‌ای از درد و ناراحتی با شما نبوده است، می‌توانید با مراجعه به فیزیوتراپ در هفته 37ام بارداری، تکنیک‌های مقابله و راه‌های پیشگیری از آسیب دیدگی در دوران بارداری و زایمان را یاد بگیرید.

مایوفاشیال

چه در دوران بارداری و چه پیش از آن که به برای بارداری آماده می‌شود و چه سال‌ها بعد از بدنیا آوردن نوزادان خود، تکنیک‌های آزادسازی مایوفاشیال (آزادسازی بافت همبندی عضلانی) می‌تواند هدیه‌ای به خودتان باشد که مسیر زندگی‌تان را تغییر دهد. خبر خوب این است که تکنیک‌های آزادسازی مایوفاشیال (آزادسازی بافت همبندی عضلانی) روشی ایده‌آل برای درمان علائم مرتبط با بارداری و پس از زایمان است. در این تکنیک‌ها از درمان دستی، تکنیک‌های درمان با دست و برنامه تمرینی در منزل استفاده می‌شود. آزادسازی مایوفاشیال نوعی درمان دستی است که غالباً در ماساژ از آن استفاده می‌شود. در این تکنیک تمرکز بر زدودن دردی است که به باور پزشکان از بافت‌های همبندی عضلانی نشأت می‌گیرد – این بافت غشای محکمی است که عضلات را در بر گرفته و به هم متصل می‌کند و همچنین از آنها حمایت می‌کند.

از لحاظ تئوری، درد مایوفاشیال با سایر انواع درد متفاوت است، زیرا این درد از “نقاط ماشه‌ای” نشأت می‌گیرد که مرتبط با مناطق خشک متصل شده به بافت مایوفاشیال است. البته دردی را که منشأ آن نقاط ماشه‌ای باشد به سختی می‌توان در یک نقطه جمع کرد.

در درمان آزادسازی مایوفاشیال، فیزیوتراپ آن مناطقی از مایوفشیال را که باید نرم و متحرک باشند ولی در عوض خشک و ثابت هستند را با فشار آرام دست شناسایی می‌کند. اگرچه گاهی اوقات به نظر می‌رسد این مناطق به منشأ درد نزدیک نیستند، ولی در واقع باعث محدود شدن حرکت عضله و مفصل می‌شوند که موجب درد منتشر عضله خواهد شد.

فشار و کشش متمرکز دستی که در درمان آزادسازی مایوفاشیال مورد استفاده قرار می‌گیرد، این مناطق را نرم کرده و بطور غیر مستقیم باعث کاهش درد خواهد شد.

مشکلات بعد از زایمان

علل درد مفصل و عضله و درد پس از زایمان در زنان عبارتند از:

• ضعف در عضلات زیرین شکم پس از زایمان طبیعی و سزارین
• سپری کردن مدت زمانی طولانی بصورت نشسته برای شیر دادن به کودک که موجب خشکی عضلات بالا تنه می‌شود.
• ترشح هورمون ریلاکسین در هفته‌های پس از زایمان و در دوران شیردهی که باعث شل شدن لیگامان‌ها می‌شود و در آینده مفاصل را در برابر پیچ خوردگی و رگ به رگ شدن آسیب پذیر می‌کند.
• بلند کردن اجسام یا خم شدن بصورت غیر عادی

اهداف فیزیوتراپی بعد از زایمان

الکتروتراپی برای درمان درد بخش تحتانی لگن، درد ناحیه میان دوراه، احساس ناراحتی در سیستم عضلانی اسکلتی، درد ناشی از مشکلات سیستم گردش خون و بی‌اختیاری ادرار.

• درمان دستی برای بدکاری سیستم عضلانی اسکلتی
• تمرینات مهم عبارتند از تمرینات ورزشی برای عضلات کف لگن، که مادر باید پس از مدت کوتاهی از زایمان آنها را شروع کند. این تمرینات احتمال ادامه یافتن بی‌اختیاری استرسی ادرار را کاهش داده و درد ناحیه تحتانی لگن را تسکین خواهند داد. همچنین با سفت کردن عضلات واژن رابطه جنسی را لذت بخش خواهد کرد.
• تمرینات ورزشی عضلات شکمی برای بهبود سفتی عضلات.
• تسهیل شیردهی
• تسهیل فعالیت‌های روزمره همچون حمام کردن نوزاد، بلند کردن یا حمل کردن نوزاد، کار با تختخواب و کالسکه کودک و غیره.
• اصلاح طرز قرارگیری بدن و نکاتی برای ارگونومیک سازی محیط
• تمرینات ریلکسیشن برای کاهش فشار و خستگی مادرانه
• مشاوره روانشناسی

عضلات کف لگن

باید تمرینات تقویت عضلات کف لگن و تمرینات پس از زایمان را 6 ساعت پس از زایمان شروع کنید تا قدرت این عضلات را که در حین زایمان کش آمده‌اند بازیابی نمایید. ممکن است تنها در اطراف مقعد احساس انقباض داشته باشید. باید مادر را تشویق کرد تا تمرینات انقباض را 4 الی 5 بار در روز انجام دهد. امکان دارد مادر بخاطر ترشحات پس از زایمان یا درد بخیه‌ها از انجام این تمرینات ترس داشته باشد. تمرینات پس از زایمان گردش خون را افزایش داده، فرآیند التیام را تسریع نموده و ترشح التهابی را متوقف خواهد کرد که به نوبه خود باعث تسکین درد خواهد شد، زیرا عضلاتی که در حین زایمان کش آمده‌اند باید به آرامی به موقعیت قبلی خود باز گشته و ریلکس شوند. تعداد انقباضات باید تا 50 بار در روز افزایش یابد، البته این انقباضات باید بصورت ست‌های 5 تایی انجام شده و با فعالیت‌های روزانه مادر، مثل شستن دست‌ها یا شیر دادن به کودک مرتبط باشد. اینترفرانشیا‌ل‌ تراپی‌ در آموزش دادن عضلات کف لگن و کاهش درد ناحیه تحتانی لگن بسیار مفید است.

تسکین درد ناحیه میان دوراهی

برای مادر نشستن روی مجموعه‌ای از کوسن‌ها یا بین بالشت‌های تا شده راحت‌تر است، زیرا فشار روی ناحیه میان دوراهی را تسکین می‌دهد. نشستن یک طرفه یا دراز کشیدن به پهلو در زمان شیردهی یا دراز کشیدن روی شکم و قرار دادن بالشت زیر هر دو پا و شکم برای کاهش فشار روی قفسه سینه احساس آسایش را برای مادر به همراه خواهد داشت. می‌توان 2 بار در روز و هر بار برای 4 الی 5 دقیقه از پک یخ یا کمپرس یخ استفاده کرد یا برای 2 الی 3 دقیقه یک قالب یخ پیچیده شده در پارچه را روی این ناحیه مالید. می‌توان از انرژی الکترومغناطیسی نیز برای تسکین درد این ناحیه کمک گرفت، این درمان با قدرت کم برای 5 الی 10 دقیقه فرآیند بهبودی را تسریع خواهد کرد. یکی دیگر از روش‌های درمانی اولتراسوند زیر آب است. در این روش مادر در یک وان پر از آب نشسته و از اولتراسوند برای نرم کردن بافت اسکار اطراف واژن استفاده می‌شود.

تمرینات پس از زایمان

انجام تمرینات پس از زایمان برای مادران اهمیت زیادی دارد. این تمرینات به مادران کمک می‌کند تا قدرت عضلات شکمی خود را دوباره به دست آورند. داشتن عضلات قوی پس از زایمان نوزاد به مادر کمک می‌کند تا از آسیب دیدگی کمر و بیرون زدگی اندام شکمی جلوگیری کرده و دوباره شکمی صاف داشته باشد. برای یافتن عضلات کف لگن تنها کافیست در حین ادرار کردن سعی کنید جریان ادرار را با انقباض عضلات کف لگن متوقف کنید. آن عضلاتی که در متوقف کردن جریان ادرار نقش دارند عضلات کف لگنن هستند. حالا سعی کنید در حالی که پشت میز کار نشسته‌اید، در ماشین خود رانندگی می‌کنید یا در حال تماشای تلویزیون هستید این عضلات را بارها و بارها منقبض کنید. به این تمرین، تمرین کگل می‌گویند. سعی کنید روزی 100 بار تمرین کگل را انجام دهید.

تمام مادران این مشکل را پس از زایمان خود خواهند داشت که نمی‌توانند عضلات شکم خود را به سفتی و اندازه پیش از بارداری بازگردانند. تمرینات پس از زایمان، ترکیبی از تمرینات کگل و تمرینات شکمی به مادر کمک خواهد کرد تا این مشکل را برطرف کند. این تغییر در بدن مادر بخاطر شل شدن عضلات دیواره شکمی است. باید به خاطر داشت که بدن مادر پس از زایمان تغییر می‌کند ولی الزاماً این تغییر به سمت بد شدن نخواهد بود. تمرینات پس از زایمان می‌توانند به مادر کمک کنند تا شکم خود را به اندازه سابق آن بازگرداند.

بالا بردن لگن

به پشت دراز بکشید و زانوها را طوری خم کنید که کف پاها روی زمین قرار بگیرد. دستان خود را روی شکم گذاشته تا بتوانید انقباض عضلات را حس کنید. به آرامی عضلات شکم خود را منقبض کرده وقوس کمرخود را به سمت بالا بیاورید. عضلات باسن خود را سفت کنید. تا شش ثانیه در این وضعیت باقی مانده و سپس به حالت اول بازگردید.

چسباندن آرنج به زانو

به آرامی یکی از زانوهای خود را به آرنج مخالف بچسبانید. سپس این حرکت با زانو و آرنج دیگر خود تکرار کنید. این حرکت را برای هر زانو 20 بار تکرار کنید.

کرانچ شکم

به پشت دراز کشیده و زانوهای خود را خم کنید، به طوری که کف پاهایتان روی زمین قرار بگیرد و باقوزک پایخود به زمین فشار بیاورید. دست‌های خود را پشت سر خود قفل کرده و سپس سر خود را تا جایی که عضلات شکم منقبض شوند بالا بیاورید. تنفس خود را تنظیم کرده و این حرکت را 10 بار تکرار کنید.

دراز نشست بایست

به پشت دراز کشیده و زانوهایتان را خم کنید، دست‌هایتان را کنار گوش‌ها نگه دارد. بنشینید و زانوی خود را با لمس کنید. بلند شوید و دست‌های خود را کاملاً به سمت بالا صاف کنید. این حرکت را حداقل ده بار انجام دهید.

رساندن آرنج به زمین

روی زمین بنشینید، در حالی که زانوهایتان خم روی زمین قرار گرفته و دست‌هایتان را روی هم گذااشته‌اید. به آرامی به طرفین خم شده و سعی کنید آرنج را به زمین نزدیک کنید. این حرکت را دو بار برای هر طرف انجام دهید و به آرامی به وضعیت اول خود باز گردید. در کل این حرکت را با 10 بار تکرار انجام دهید.

دیدن انگشتان پا

روی زمین دراز کشیده و دست‌هایتان را روی شانه‌هایتان بگذارید. کمر خود را خم کنید به گونه‌ای که پاها کاملاً صاف بالا آمده و بصورت عمود بر زمین قرار بگیرند. برای فشار کمتر می‌توانید پاهایتان را از زانو خم کنید.

بلند کردن سر و شانه‌ها از روی زمین

به آرامی به سمت انگشتان پا خم شوید و سپس به حالت اول بازگردید. این حرکت را 12 بار تکرار کنید.

سفت کردن شکم

روی زمین دراز بکشید. زانوهایتان را خم کنید و دست‌هایتان را روی ران پاهایتان قرار دهید. به آرامی سر و بالا تنه را از زمین جدا کرده و انگشتان خود را به زانوهایتان برسانید. در حال بالا رفتن نفس خود را تخلیه کنید. این حرکت را 12 بار تکرار کنید.

دوچرخه روی آرنج

روی آرنج خود دراز بکشید بگونه که تنها کمر و لگن روی زمین باشد. حالا عضلات شکم خود را منقبض کرده و سعی کنید روی هوا پای دوچرخه بزنید. این حرکت را برای هر پا ده بار تکرار کنید.

فیزیوتراپی پسازایمان پس از جراحی سزارین

تمرینات اولین روز پس از زایمان

• تمرینات تنفسی.
• تخلیه نفس در حالیکه یک بالشت را روی جای زخم گذاشته‌اید.
• تمرینات پا برای کمک به گردش خون
• آموزش دادن نحوه قدم زدن و پیاده شدن یا سوار شدن روی تخت به مادران.
• شیردهی به نوزاد روی تخت – یک بالشت را زیر ران‌های خود بگذارید تا سر نخورید. برای شیردهی به پهلو دو بالشت را زیر زانو خود قرار دهید.

تمرینات دومین روز پس از زایمان

• افزودن تمرینات عضلات کف لگن.
• تمرینات عضلات شکمی.
• بالا بردن لگن
• ادامه دادن تمرینات تنفسی.
• ایستادن، صاف بالا بردن دست‌ها، سفت کردن عضلات باسن.
• صاف راه رفتن برای پیشگیری از کمر درد

روزهای آتی

• تمرینات پسا زایمان را همچون تمرینات فیزیوتراپی پس از زایمان طبیعی پیش ببرید.
• معمولاض بخیه‌ها پس از 7 روز کشیده خواهند شد.
• انجام تمرینات انقباض شکم بسیار مهم است تا تحرک بافت در حال بهبودی حفظ شده و همچنین گردش خون افزایش یابد تا فرآیند بهبودی بهتر دنبال شود.

درمان پوکی استخوان :فیزیوتراپی، مگنت تراپی و ورزش استئوپروز