روش تکثیر نگهداری بونسای معرفی ۱۶ گونه رایج زیبا چطور

بسیاری از مردم تصور می‌کنند که بونسای یک گونه گیاه است، درحالی‌که روشی برای کاشت درختان است. تمام انواع درختان را می‌توان به‌صورتی پرورش داد که مینیاتوری رشد کنند. پرورش بونسای از هنرهای قدیمی است که در آن از تکنیک‌هایی مانند هرس‌کردن تاج درخت و ریشه، بستن شاخه‌ها و محصورکردن ریشه در گلدان‌های کم‌عمق برای تولید درختان مینیاتوری استفاده می‌شود. اگر به این سرگرمی قدیمی علاقه‌مند شده‌اید، با ما همراه باشید تا شما را با نکات مهم و انواع بونسایی آشنا کنیم که می‌توان در خانه پرورش داد.

نکات مهم برای مراقبت از درخت بونسای

۱. مکان مناسب

بسیاری از بونسای‌ها ترجیح می‌دهند که بیشتر سال در فضای باز باشند، زیرا ایجاد چرخه‌های طبیعی (که در سلامت درخت نقش مهمی دارند) در داخل خانه دشوار است. به‌علاوه درختان بونسای عاشق نور خورشیدند و در داخل خانه نور کافی برای آنها وجود ندارد. البته بعضی از گونه‌ها مانندگیاه یشم(jade)، چای فوکین (Fukien tea) و فیکوس را می‌توان داخل خانه هم پرورش داد.

از سوی دیگر، تمام گونه‌های بونسای نمی‌توانند آب‌وهوای منطقه شما را تحمل کنند. بنابراین باید هنگام انتخاب درخت یا گل بونسای به این نکته نیز توجه کنید. اگر در منطقه‌ای گرم زندگی می‌کنید، بهتر است که بونسای را در جایی قرار دهید که در گرم‌ترین ساعات روز در سایه قرار بگیرد.

۲. آبیاری

برای آبیاری درخت بونسای باید به این عوامل توجه داشته باشید:

• نوع گلدان؛
• آب‌وهوا؛
• عوامل فصلی؛
• گونه بونسای.

به این روش‌ها می‌توانید زمان مناسب برای آبیاری گیاه را تعیین کنید:

• انگشت خود را ۵ سانتی‌متر در خاک فرو ببرید. اگر خاک گلدان به‌نظرتان خشک است، یعنی زمان آبیاری آن است.
• سیخی چوبی را ۲٫۵ سانتی‌متر در وسط خاک گلدان فرو کنید. اگر پس از ۱۰ دقیقه قهوه‌ای نشود و خاکی به آن نچسبد، یعنی خاک رطوبت کافی ندارد و زمان آبیاری است.
• از رطوبت‌سنج خاک استفاده کنید. رطوبت‌سنج را در خاک و نزدیک ریشه قرار دهید. رطوبت‌سنج عددی را نمایش می‌دهد که با توجه به آن متوجه می‌شوید گیاه به آبیاری نیاز دارد یا خیر.

۳. کوددهی

کوددهی منظم موجب غنی‌شدن خاک گلدان می‌شود. کودهای مایع سریع‌تر عمل می‌کنند و اندازه‌گیری‌شان راحت است، ولی با هر بار آبیاری شسته می‌شوند. کودهای جامد در طول زمان و به‌آرامی در خاک منتشر می‌شوند، ولی کنترل دوز آنها دشوارتر است و مصرف زیاد آنها موجب سوختن ریشه‌های ظریف درخت می‌شود. توصیه می‌کنیم که در هر بار آبیاری از کودی ملایم و بدون اوره استفاده کنید تا مشکل برنامه زمانی و دوز کود مصرفی برطرف شود.

برای تعیین زمان کوددهی همیشه به دستورات روی ظرف کود توجه کنید، زیرا هر محصول دستور مصرف متفاوتی دارد. در کل میزان و زمان کوددهی گونه‌های مختلف درختان تفاوت‌هایی دارد:

• درختان گرمسیری و نیمه‌گرمسیری:در طول فصل رشد، هفتگی کوددهی کنید. این درختان در تمام طول سال رشد می‌کنند و باید از پاییز تا بهار ماهانه تغذیه شوند.
• درختان برگ‌ریز:در طول فصل رشد، هفتگی کوددهی کنید. در زمان ریزش برگ‌ها کوددهی را متوقف کنید، زیرا درخت به خواب رفته است.
• مخروطیان:در طول فصل رشد، هفتگی کوددهی کنید. در ماه‌های زمستان میزان کوددهی را به ۱ یا ۲ بار در ماه کاهش دهید، زیرا درختان مخروطی کاملا به خواب نمی‌روند و به استفاده از مواد مغذی ادامه می‌دهند.

۴. خاک مناسب

استفاده از خاک مناسب موجب زهکشی کافی، نفوذ اکسیژن، حفظ آب و مواد مغذی می‌شود. خاک مناسب برای درخت بونسای حاوی این عناصر است:

• کمپوست:مواد مغذی ضروری را به درخت می‌رساند و به حفظ آب کمک می‌کند.
• تراشه‌های سنگ گدازه قرمز:از تجمع کود و فشرده‌شدن خاک جلوگیری می‌کند.
• پوکه:سبب هوادهی بهتر می‌شود، رطوبت را حفظ و از ریشه‌ها حمایت می‌کند.
• آکاداما (Akadama):زهکشی خاک را بهبود می‌بخشد و برای تقویت ریشه مفید است.

تقریبا تمام انواع بونسای در خاک ویژه‌ای که معمولا خاک بونسای نامیده می‌شود، بهترین رشد را دارند. خاک بونسای ترکیبی از آکادمای سخت ژاپنی (ماده معدنی رس‌مانند)، پوکه و گدازه سیاه است که بعضی از افزودنی‌های باغبانی نیز به آن اضافه شده است.

۵. تعویض گلدان

تعویض دوره‌ای گلداناز درهم‌پیچیدگی ریشه (root binding) جلوگیری می‌کند، مواد مغذی خاک را افزایش می‌دهد و ریشه‌های درخت را قوی نگه می‌دارد. بهتر است که تعویض گلدان را در بهار انجام دهید. در بهار درخت در حال آماده‌شدن برای رشد است و ذخیره انرژی را از ریشه‌ها به برگ‌های تازه جوانه‌زده منتقل می‌کند.

مشاهده ریشه‌هایی که از سوراخ‌های زهکشی بیرون زده‌اند یا روی خاک می‌خزند، به‌معنی فرارسیدن زمان مناسب برای تعویض گلدان است. به‌هیچ‌وجه گلدان را در زمستان تعویض نکنید، زیرا درخت به خواب رفته و بخش عمده‌ای از انرژی خود را در ریشه‌هایش ذخیره کرده است.

ابزار لازم برای پرورش بونسای

برای پرورش بونسای به جعبه‌ابزار کاملی شامل قیچی، انبردست، قیچی باغبانی و سایر ابزارهای لازم برای شکل‌دادن به درختان و ایجاد برش‌های دقیق نیاز دارید. اگر مبتدی هستید، می‌توانید با قیچی‌های هرس معمولی و سیم‌بُر شروع کنید.

هرس‌کردن و سیم‌کشی شاخه‌ها موجب می‌شود که درخت در حین رشد به شکل دلخواه دربیاید. استاد بونسای می‌تواند با دستکاری درخت موجب شکل‌گیری ریشه‌های سطحی یا شاخه‌هایی خشکیده و مرده روی درخت شود یا جنگل بونسای بسازد.

گونه‌های مناسب بونسای برای تازه‌کارها

برای شروع بهتر است که با گونه‌هایی کار کنید که پرورش آنها ساده‌تر است. رایج‌ترین گونه‌های درخت بونسای برای تازه‌کارها عبارت‌اند از:

• سرو کوهی یا جونیپر (Juniper):هرس سنگین را تحمل می‌کند و برای یادگیری تکنیک‌های سیم‌کشی عالی است.
• فیکوس:از رایج‌ترین انواع بونسای آپارتمانی است. فیکوس بهترین گزینه برای کسانی است که به آبیاری منظم پایبند نیستند.
• بونسای افرا قرمز:بونسای ژاپنی مقرون‌به‌صرفه‌ای است که اشتباهات هرس افراد مبتدی را تحمل می‌کند، ولی باید منظم آبیاری شود.
• نارون چینی:برای یادگیری تکنیک‌های هرس عالی است و داخل یا خارج خانه رشد می‌کند.

۱۶ گونه معمول درخت بونسای

تقریبا تمام درخت یا درختچه‌های چندساله دارای ساقه چوبی و شاخه را می‌توان به‌صورت درخت بونسای درآورد، ولی بعضی از گونه‌ها مناسب‌ترند. بعضی از گونه‌های درخت بونسای به‌دلایل زیبایی‌شناختی (مانند برگ‌های کوچک یا تنه پیچ‌خورده و گره‌دار) محبوبیت بیشتری دارند. درحالی‌که برخی دیگر به این دلیل محبوب‌اند که به مراقبت و نگهداری چندانی نیاز ندارند و مقاوم‌اند.

۱. سرو کوهی یا جونیپر

سرو کوهی سرده بزرگی شامل بیش از ۵۰ درخت ودرختچههمیشه‌سبز مخروطی است که می‌توان تمام گونه‌های آن را به‌صورت بونسای درآورد. ۲ دلیل اصلی محبوبیت سرو کوهی برگ‌های کوچک آن (با ظاهر مینیاتوری بونسای همخوانی دارند) و مقاوم‌بودن این درخت است. (می‌تواند در برابر هرس شدید مقاومت کند.)

درختان بونسای سرو کوهی داخل خانه رشد خوبی ندارند، زیرا به محیطی روشن و آفتابی نیاز دارند. برای آبیاری نیز باید صبر کنید تا خاک کمی خشک شود.

۲. کاج (Pine)

درختان کاج بسیار مقاوم‌اند و می‌توان آنها را تقریبا به تمام مدل‌های شناخته‌شده بونسای شکل داد. گونه‌های مناسب‌تر برای بونسای شامل کاج سیاه ژاپنی، کاج کوهی، کاج اسکاتلندی و کاج سفید ژاپنی است. درخت کاج به آفتاب کامل (دست‌کم ۶ ساعت تابش مستقیم آفتاب در روز) نیاز دارد و باید زمانی آبیاری شود که خاک گلدان خشک به نظر می‌رسد.

۳. بونسای افرا ژاپنی (Japanese Maple)

افراهای ژاپنی درختان برگ‌ریزی هستند که برگ‌های قرمز یا سبزرنگی دارند که در پاییز به رنگ قرمز روشن، نارنجی یا زرد درمی‌آیند. معمولا پوست درخت افرای ژاپنی جوان سبز یا مایل به قرمز است و با افزایش سن درخت به رنگ خاکستری یا قهوه‌ای مایل به خاکستری درمی‌آید.

افراهای ژاپنی به آب زیادی نیاز دارند، به‌ویژه در فصل رشد. ممکن است که این درختان در هوای گرم به آبیاری روزانه و حتی چند بار آبیاری در روز نیاز داشته باشند. این درختان به نیم‌آفتاب (۴ تا ۵ ساعت تابش آفتاب در روز ترجیحا در صبح) نیاز دارند.

۴. گیلاس گل‌دار ژاپنی (Japanese Flowering Cherry)

ایندرختان زینتیبرگ‌ریز علاوه‌ بر جذابیت زیاد شاخه‌ها، تنه انعطاف‌پذیری دارند که به‌راحتی شکل می‌گیرد. درخت بونسایگیلاسرا می‌توان در خانه پرورش داد، ولی ممکن است دچار کمبود نور شود. این درخت بیشترین رشد را در فضای باز و در ماه‌های تابستان دارد. گیلاس گل‌دار ژاپنی به آفتاب کامل نیاز دارد و باید همیشه خاک گلدان را مرطوب نگه دارید.

۵. درخت سدر یا سرو (Cedar)

پوست خشن و ناهموار درخت سرو آن را به انتخابی محبوب برای بونسای تبدیل کرده است. درختان سرو درختانی مخروطی و همیشه‌سبزند که خوشه‌هایی از برگ‌های سوزنی کوتاه دارند. می‌توان آنها را به شکل‌های بسیار زیبا و خیره‌کننده‌ای درآورد. ولی این درختان برای افراد مبتدی مناسب نیستند. درختان بونسای سدر به مراقبت‌های تخصصی نیاز دارند و برای پرورش‌دهندگان باتجربه مناسب‌اند. درخت سدر به آفتاب مستقیم نیاز دارد و بین دو آبیاری باید خاک گلدان تا حدی خشک شود.

۶. فیکوس جینسینگ (Ginseng Ficus)

از گونه‌های بونسای گرمسیری مقاوم و سرسختی است که برای افراد مبتدی مناسب است. این درختان همیشه‌سبز پهن‌برگ با ریشه‌های هوایی منحصربه‌فرد و برگ‌های سبز تیره شناخته می‌شوند. بونسای فیکوس جینسینگ به مراقبت زیادی نیاز ندارد و به‌اندازه سایر گونه‌های محبوب بونسای نیازمند نور نیست. این گیاه در داخل خانه رشد خوبی دارد، زیرا از آب‌وهوای گرم و محیط‌هایی با نور غیرمستقیم می‌آید. باید خاک گلدان را مرطوب نگه دارید.

۷. فیکوس بنجامین یا انجیر برگ‌ریز (Weeping Fig)

سایبان زیبا و چترمانند انجیر برگ‌ریز آن را به انتخابی محبوب برای بونسای تبدیل کرده است. ریشه‌های سطحی پیچ‌خورده آن ویژگی جذاب دیگری است که زیبایی بونسای را افزایش می‌دهد. فیکوسبنجامیندرختی مقاوم و سرسخت است که به‌خوبی با شرایط داخل خانه سازگار می‌شود. این درخت به نیم‌آفتاب و آبیاری مکرر نیاز دارد.

۸. یشم کوتوله (Dwarf Jade)

گیاه یشم کوتوله درختچه‌ای نیمه‌همیشه‌سبز با چوب نرم است که برای افراد مبتدی عالی است. یشم کوتوله بسیار شبیه کراسولا اواتا (Crassula ovata) است، ولی برگ‌های کوچک‌تری دارد که آن را به انتخاب بهتری برای پرورش بونسای تبدیل کرده است.

بونسای یشم کوتوله در داخل خانه به‌خوبی رشد می‌کند، ولی در بیشتر ساعات روز به نور مستقیم خورشید نیاز دارد. این گیاه در بیرون خانه نیز رشد خوبی دارد، ولی نمی‌تواند هوای بسیار سرد را تحمل کند. یشم کوتوله به آبیاری کمی نیاز دارد.

۹. بونسای انار

پوست ضخیم و گره‌دار و شکوفه‌های درخت انار آن را به گزینه‌ای عالی برای پرورش بونسای تبدیل کرده‌اند. این درخت باید از دمای انجماد و یخ‌بندان محافظت شود، ولی در آب‌وهوای گرم می‌توان آن را در تمام طول سال در فضای باز قرار داد. بونسای انار به نور مستقیم خورشید و آبیاری منظم نیاز دارد.

۱۰. بونسای شمشاد کوتوله (Dwarf Boxwood)

شمشاد کوتوله درختچه‌ای محبوب و گزینه‌ای مناسب برای بونسای است، زیرا به هرس‌کردن به‌خوبی واکنش نشان می‌دهد. این گیاه به آفتاب کامل تا نیم‌سایه (۳ ساعت تابش آفتاب در روز، ترجیحا صبح) نیاز دارد و تا حدی نیز به خشکی مقاوم است. باید بین دو آبیاری خاک گلدان خشک شود.

۱۱. آزالیا (Azalea)

درختچه‌ای گل‌دار است که گونه‌های کوتوله آن نهایتا حدود ۹۰ سانتی‌متر رشد می‌کنند. آزالیای خاصی به‌نام ساتسوکی (Satsuki) یا آزالیای هندی جنوبی (Southern Indian Azalea) برای بونسای عالی است، ولی این گیاه گل‌دار برای فضای باز مناسب است. آزالیا به آفتاب کامل تا نیم‌سایه و آبیاری مکرر نیاز دارد. شکوفه‌های آن نیز به رنگ‌های سفید، صورتی، قرمز و نارنجی‌اند.

۱۲. نارون چینی (Chinese elm)

انتخاب محبوبی برای افراد مبتدی است، زیرا پرورش آن در داخل یا خارج خانه آسان است، ولی به هرس زیادی نیاز دارد. نارون چینی شکلی گرد دارد و پوست چندرنگ و متمایزش با سایه‌هایی از قهوه‌ای، خاکستری، سبز و نارنجی نظر بیننده را به خود جلب می‌کند. نارون چینی به آفتاب کامل و آبیاری به تعداد کمتر و عمیق‌تر نیاز دارد. (به خشکی مقاوم است.)

۱۳. راش اروپایی (European Beech)

راش اروپایی به‌دلیل پوست خاکستری صاف و برگ‌های گسترده ولی کوچکش برای بونسای عالی است. از درخت راش سه‌رنگ با برگ‌های متنوعی که می‌توانند سایه‌های زیادی از سبز، صورتی و سفید داشته باشند، بونسایی دراماتیک به وجود می‌آید. از انواع دیگر درخت راش می‌توان به راش آمریکایی با برگ‌هایی بزرگ و نازک و راش سفید ژاپنی اشاره کرد که به‌دلیل برگ‌های کوچک‌تر و ضخیم‌ترش برای بونسای مناسب‌تر است. درخت راش به آفتاب کامل تا نیم‌سایه نیاز دارد و باید زمانی آبیاری شود که خاک گلدان خشک شده است.

۱۴. کاج نراد (Abies)

درختان نراد از خانواده کاج هستند. این درختان همیشه برای کاشت در گلدان مناسب نیستند و باید سازگار شوند. صنوبر داگلاس (Douglas fir) یکی از درختان محبوب این سرده برای پرورش بونسای است. شاخ‌و‌برگ‌های این درخت متراکم‌اند و شاخه‌هایش برای بونسای بسیار مناسب‌اند. به‌راحتی می‌توان شاخه‌های جوان‌تر صنوبر داگلاس را شکل داد، زیرا از شاخه‌های قدیمی‌تر انعطاف‌پذیرند.

کاج نراد به آفتاب کامل تا نیم‌سایه نیاز دارد. این درخت خشکی یا رطوبت را دوست ندارد. باید زمانی آبیاری شود که خاک تقریبا خشک است.

۱۵. بلوط سفید (White Oak)

حتی بونسایبلوطسفید نیز می‌تواند تنه‌ای گره‌دار و پیچ‌خورده و عمری طولانی داشته باشد. پرورش این درخت برای مبتدیان چندان آسان نیست. سایر انواع درختان بلوط، مانند درخت بلوط انگلیسی، درختان بونسای بهتری برای شروع‌اند. بلوط سفید به آفتاب کامل و آبیاری عمیق به تعداد کم (فقط زمان‌هایی که خاک خشک شده است) نیاز دارد.

۱۶. درخت سیب وحشی گل‌دار (Flowering Crabapple)

بیشتر گونه‌هایسیبوحشی گل‌دار را می‌توان به بونسای گل‌دار و میوه‌دار معطری تبدیل کرد. این درختان در بهار شکوفه و در پاییز میوه می‌دهند. سیب وحشی گل‌دار به آفتاب کامل (البته نه در گرمای شدید) نیاز دارد. برای مرطوب نگه‌داشتن خاک نیز باید مکرر آن را آبیاری کنید، ولی نه به‌اندازه‌ای که خاک گِل شود.

شما بگویید

احتمالا با خواندن این مقاله متوجه شده‌اید که نگهداری از درخت بونسای کار چندان سختی نیست. این کار تنها کمی پیچیده‌تر از نگهداریگیاهان آپارتمانیمعمولی است. اگر درباره پرورش بونسای تجربه یا نظری دارید، خوشحال می‌شویم که آن را با ما در میان بگذارید.