مهم‌ترين مناطق حفاظت شده ايران

ذخیره‌گاه منطقه حفاظت شده، شامل محیط‌های آبی یا خشکی است که معرف یک یا چند ویژگی زیر باشد: اول؛ نمونه‌ای معرف از بیوم‌های (بیوم: اکوسیستم کلان) طبیعی باشد. دوم؛ دارای اجتماعات منحصر‌به‌فرد یا مناطقی که دارای سیما یا ویژگی استثنایی باشد.

سوم؛ نمونه‌ای از چشم‌اندازهای موزون و هماهنگ که در اثر استفاده‌های سنتی به وجود آمده‌اند.

چهارم؛ نمونه‌ای از اکوسیستم‌های دگرگون شده که قابلیت دستیابی به شرایط کم و بیش طبیعی را دارند.

ذخیره‌گاه زیستکره باید به اندازه کافی بزرگ باشد تا بتواند یک واحد موثر حفاظتی به وجود آورد. در این مقاله به معرفی ذخیره‌گاه‌های ایران می‌پردازیم.

ذخیره‌گاه زیستکره ارسباران

این منطقه در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. دامنه ارتفاعی آن از 256متر در حاشیه رودخانه ارس تا 2896 متری متغیر است.

این ذخیره‌گاه 72460 هکتار مساحت دارد و یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی ایران به نام «قلعه بابک خرمدین» در آن واقع شده است. این منطقه محل زندگی 23 هزار و 500 نفر از عشایر آذربایجان‌شرقی است.

ذخیره‌گاه زیستکره ارسباران زیستگاه 215 گونه پرنده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به سیاه خروس،کبک، قرقاول و دراج اشاره کرد.

همچنین 29 گونه خزنده و 48 گونه پستاندار نظیر گراز، خرس قهوه‌ای، پازن،گرگو سیاه گوش و 17 گونهماهیدر این منطقه زیست می‌کنند.

گوزن قرمز خزری (Caspian red deer) که ما در ایران آن را با نام مرال یا گاوکوهی می‌شناسیم در این منطقه منقرض شده است. این منطقه بخشی از «لکه داغ تنوع زیستی قفقاز» محسوب می‌شود.

ذخیره‌گاه زیستکره ارژن و پریشان

این منطقه در شهرستان کازرون و استان فارس قرار دارد. این ذخیره‌گاه با دو تیپ زیستگاهی خشکی و آبی از نظر تنوع زیستی یکی از متنوع‌ترین مناطق کشور محسوب می‌شود.

این ذخیره‌گاه به عنوان منطقه حفاظت شده از سوی سازمان محیط‌زیست مدیریت می‌شود و یکی از 105 منطقه مهم پرندگان در کشور محسوب می‌شود.

در گذشته محل جوجه‌آوری اردک سر‌سفید و پلیکان خاکستری بود، ولی دریاچه پریشان که در این منطقه واقع شده در حال حاضر کاملا خشک شده است.

این منطقه زیستگاه پستانداران بزرگی چون خرس قهوه‌ای و گرگ است. ذخیره‌گاه زیستکره ارژن و پریشان بخشی از «لکه داغ تنوع زیستی ایرانو ‌ـ ‌آناتولی» محسوب می‌شود.

ذخیره‌گاه زیستکره گنو

این منطقه در شمال شهر بندرعباس و در استان هرمزگان قرار دارد. دامنه ارتفاعی این منطقه از 500 تا 2347 متر تغییر می‌کند.

این منطقه زیستگاه کوچک‌ترین قوچ و میش جهان یعنی «قوچ لارستان» است. علاوه براین، گنو زیستگاه کل، بز، پلنگ، گرگ، شغال و کفتار است.

عقاب دوبرادر، دلیجه، کبک و تیهو از پرندگان این منطقه هستند. درختزارهای ارس، آکاسیا و بادام از ویژگی‌های این منطقه است. گیاه مورخوش که بوم‌زاد ایران است در منطقه دیده می‌شود.

کوه گنو جنوبی‌ترین حد پراکنش ارس در ایران است. ذخیره‌گاه زیستکره گنو بخشی از «لکه داغ تنوع زیستی ایرانو ‌ـ‌ آناتولی» محسوب می‌شود.

ذخیره‌گاه زیستکره گلستان

این منطقه در محل تلاقی سه استان خراسان شمالی، گلستان و سمنان واقع شده است و به عنوان پارک ملی از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست مدیریت می‌شود.

پارک ملی گلستان منطقه‌ای کوهستانی است که بخش غربی آن آخرین حد پراکنش شرقی جنگل‌های هیرکانی شمال ایران را شامل می‌شود. پارک ملی گلستان در مرز دو منطقه رویشی ایرانو تورانی و هیرکانی قرار دارد.

این منطقه به تنهایی نشان‌دهنده نیمی از تنوع گیاهی و جانوری کشور است. بلند مازو، ممرز، انجیلی، آزاد، توسکای ییلاقی، اوری، اوجا، شیردار و کیکم و پلت از گونه گیاهی مهم جنگل خزان‌دار گلستان هستند.

از پستانداران مهم پارک می‌توان بهپلنگ، مرال، شوکا، شنگ، گرگ، گربه جنگلی، آهو، قوچ اوریال، پازن، گراز و سمور جنگلی اشاره کرد.

مساحت پارک ملی حدود 87 هزار و 242 هکتار و محیط آن 147 کیلومتر است. این منطقه چه از نظر قدمت حفاظتی و چه از نظر تنوع زیستی در لکه داغ قفقاز بی‌نظیر است.

آرتمیای‌ارومیه مهم‌ترین بی‌مهره آبزی دریاچه ارومیه است که بوم‌زاد این دریاچه و ایران محسوب می‌شود. با توجه به وضع زیستگاه آن‌ به نظر می‌رسد که در خطر یا در آستانه انقراض باشد

ذخیره‌گاه زیستکره کویر

این منطقه به مساحت ۶۷۰ هزار هکتار در جنوب کلانشهر تهران و در حاشیه دشت کویر قرار دارد.

ذخیره‌گاه زیستکره کویر منطقه‌ای تپه ماهوری با پوشش گیاهی استپی و اقلیم خشک و بیابانی است.

بیشتر بارندگی آن در ماه‌های آبان تا اردیبهشت صورت می‌گیرد و متوسط میزان سالانه باران در منطقه ۱۵۰ میلی‌متر است. معمولا گرمای شدید از اوایل خرداد تا پایان مهر در منطقه ادامه دارد.

قیچ‌زارهای وسیع از ویژگی‌های این منطقه است. پارک ملی کویر یکی از زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی در ایران است. گرگ، کاراکال، پلنگ، روباه شنی و گربه شنی از دیگر گوشتخواران پارک هستند.

ذخیره‌گاه زیستکره ارومیه

دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران قرار دارد. این دریاچه با عناوین پارک ملی، منطقه مهم پرندگان، تالاب بین‌المللی و ذخیره‌گاه زیستکره رو به نابودی است. تا امروز بیش از 50 درصد مساحت دریاچه کاهش یافته است.

این دریاچه دومین دریاچه شور جهان بعد از بحر‌المیت (Dead Sea) است. آرتمیای ارومیه (Artemia urmiana) مهم‌ترین بی‌مهره آبزی این دریاچه است که بوم زاد این دریاچه و ایران نیز محسوب می‌شود.

وضع حفاظتی این گونه به وسیله اتحادیه جهانی حفاظتی (IUCN) ارزیابی نشده است، اما با توجه به وضع زیستگاه آن‌ (دریاچه ارومیه) به نظر می‌رسد که در خطر انقراض یا در آستانه انقراض باشد که آرتمیا در ارومیه به حفاظت فوری نیاز دارد و شکل‌گیری یک گروه کارشناسی برای ارزیابی وضع حفاظتی این گونه در جهان که تنها زیستگاه آن ارومیه است، ضروری به نظر می‌رسد. ارومیه بخشی از «لکه داغ تنوع زیستی ایرانو ‌ـ‌ آناتولی» محسوب می‌شود.

ذخیره‌گاه زیستکره میانکاله

میانکاله که از آن به نام خلیج گرگان نیز یاد می‌شود در جنوب شرقی دریای خزر قرار دارد. ذخیره‌گاه مساحت آن بیش از 68 هزار هکتار است و رویشگاه انار وحشی (Punica granatum) است.

مطابق فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت، این گونه در طبقه کمترین نگرانی‌ (LC) قرار دارد و فقط در ایران، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان،قزاقستانوترکمنستانبومی است.

باتوجه به این محدوده پراکنش، ارتباط و نقش میوه انار در جشن‌ها و مراسم سنتی فارسی‌زبانان مانند جشن‌های عروسی و مهمانی‌های شب یلدا کاملا قابل توجیه است و در حوزه علم گیاه‌شناسی‌قومی یا گیاه‌قوم‌شناسی (Ethnobotany) قرار می‌گیرد. علاوه بر این میانکاله زیستگاه مهمی برای فک خزر و هزارانپرندهمهاجر نظیر پرندگان شکاری محسوب می‌شود.

ذخیره‌گاه زیستکره توران

منطقه توران یا خارتوران در استان سمنان قرار دارد. مجموعه حفاظتی توران با سه عنوان پارک ملی، پناهگاه حیات‌وحش و منطقه حفاظت شده مدیریت می‌شود. این منطقه استپی و زیستگاه زاغ بور، هوبره، گورخر آسیایی و یوزپلنگ است. کاروانکش، درمنه، قیچ و ریش‌بز از گیاهان اصلی این منطقه به شمار می‌روند.

ذخیره‌گاه زیستکره دنا

این منطقه در استان‌های اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد واقع شده و در سال 2010 از سوی سازمان یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه انتخاب شد.

دنا با عناوین پارک ملی و منطقه حفاظت شده مدیریت می‌شود و مهم‌ترین منطقه در زاگرس مرکزی محسوب می‌شود.

پوشش گیاهی غالب آن بلوط ایرانی است. گرگ،خرس، سمور سنگی و سنجاب ایرانی از پستانداران منطقه هستند