هنر سفالگری در دوره‌های تاریخی (بخش سوم)

برای بیان ظروف سفالی قرمز رنگ، به "کالوینک" می‌توان اشاره کرد. این ظروف دارای بدن بسیار نازک است که در خارج از رنگ قرمز و در داخل خاکستری تیره است. هنگامی که به آن‌ها ضربه زده می‌شود صدای لرزاننده‌ای از آن ساطع می‌شود.

همچنین لازم به ذکر است که ظروف زوروفیک، به شکل رایتون، در عصر پراشت بسیار محبوب بود. این ظروف بیشتر در رنگ‌های خاکستری و قرمز دیده می‌شوند.

یکی از بزرگترین دستاوردهای تولید سفالگری در این دوره، معرفی آثار قلیایی بود. بدنه این محصولات شیشه‌ای یک ریز سفید بود که با توجه به تجربه هنرمندان و توضیحات آن ها، لعاب قلیایی را می‌توان به راحتی بر روی انواع ظروف اعمال کرد. دو نوع شایع‌ترین این ظروف در گروه "فلاسک زائر" و کاسه‌های بزرگ بود. برخی از این آثار ممکن است فرم‌های خود را به یاد برنز معاصر چینی باشد.

علاوه بر لعاب، بسیاری از این ظرف‌های شیشه‌ای اشکانی، نوعی دکوراسیون سطح را نشان می‌دهند که عمدتا خطوط زیبا و در عین حال ساده‌ای را به بیننده القا می‌کند. گروه دیگری که مهم‌تر از سفال شیشه‌ای اشکانی بود تابوت‌های بزرگ بود که در آن دوره به دلیل تغییر در باورهای مذهبی مربوط به دفن، به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفت.

سفال و سفالگری در دوره ساسانیان

به طور کلی می‌توان گفت که سفال ساسانی، به عبارت دقیق تر، ادامه سنت‌های پارت، با دو استثناء است؛ ظروف خاکستری که عملا قطع شد و تابوت‌های شیشه‌ای.

به طور کلی سفال ساسانی را می‌توان به دو گروه عمده تقسیم کرد: محصولات نجلا و لعاب. محصولات غیرقانونی عمدتا از محصولات قرمز ساخته شده بود. این محصولات شامل شیشه‌های بزرگ، کوزه‌ها و انواع مختلفی از کاسه‌ها می‌باشد. این آثار بسیار ارزشمند حاشیه‌های ضخیم و پیچیده‌ای دارند و اکنون سطوح آنها دکوراتی پیچیده یا مهر و موم پیچیده‌ای را شامل می‌شود. که این طرح‌ها از جمله خطوط موجی، الگوهای هندسی، گلدان‌ها و گاهی حتی کتیبه‌های پهلوی هستند. تعداد این محصولات قرمز ساسانی، در حال افزایش است و باستان شناسان هر روزه تعداد زیادی از آن‌ها را در بخش هایی مانند بیسپور کشف کرده اند؛ سیراف، کانگور، دشت گرگان، تورنگ تپه، تخت سلیمان، کرمان و تخت آوانسار در استان فارس نمونه هایی از این بخش‌ها هستند.

برای توضیحات این سفال‌های سرامیکی می‌توان گفت اگرچه لعاب قلیایی هنوز استفاده می‌شود، اما در حقیقت از لحاظ تکنیکی پیشرفته است.

از کوزه‌هایی که در مکان‌های مختلف ایران در اواخر دهه 1970 کشف شده بود، می‌توان به بزرگی و تاریخی بودن این آثار و همچنین کشور ایران پی برد. این کوزه‌ها همچنین علاوه بر لعاب، با الگوهای متداول تزئین شده بود، که اغلب با الگوهای کابلی که در اطراف قسمت بالایی آن‌ها وجود داشت، اجرا می‌شد.

مجسمه‌های سرخ مایل به قرمز در زمان ساسانی نیز تولید می‌شد که امروزه انواع مختلفی از آن‌ها در بسیاری از نقاط ایران شناخته شده است. برخی از این آثار تقریبا لعابی هستند و جنسی بسیار ظریف و زیبا را شامل می‌شوند.

دوره پس از ساسانیان و اسلامی

با ظهور اسلام در نیمه اول قرن هفتم میلادی، ساخت سفال در سراسر جهان شروع به تغییر کرد. این تغییر به تدریج جهان اسلام را نیز تحت تاثیر خود قرار داد. در ابتدا، ایرانیان سنت‌های پیش از اسلام را ادامه دادند و برخی از این محصولات اولیه به نام "سفال‌های ساسانی - اسلامی" شناخته می‌شوند.

پیش بینی شده است که از یک طرف به دلیل تماس ایران با آسیای شرقی، به ویژه چین و از طرفی دیگر محدودیت‌های اسلام مسلمان، تغییرات قابل توجهی در سفال سازی ایرانی صورت داد و چندین نوع جدید از محصولات تولید شد. باستان شناسان خاورمیانه چندین آزمایش انجام دادند، به طوری که تا حدی از سرامیک‌های وارداتی چینی، و تا حدی با استفاده از مهارت و تخیل خود در اختراع انواع جدید از محصولات سفالی، موجب گسترش و رشد این هنر در ایران شدند.

به طور کلی، تاریخ سفالگری ایران اسلامی را می‌توان به سه دوره اصلی پس از ساسانی یا دوره اولیه اسلامی تقسیم کرد (دوره‌های 9 تا 10 میلادی)، دوره اسلامی میانه (قرن 11-15) و دوره بعد از اسلام (16 تا 19 قرن میلادی)

در این سه دوره، که بیش از یک هزار سال طول کشید، مراکز سفالگری متعددی تاسیس شد که انواع بی‌شماری از محصولات را تولید کردند. حفاری‌های اخیر در شهرهای معروف اسلامی، به عنوان مثال سامرا، نیشابور و جرجان (گرگان قدیمی) همراه با کشف کوره‌های سفالی در چندین سایت، به ما اطلاعات قابل توجهی در مورد تولید سفال در جهان اسلام ارائه می‌دهد. ارزشمند است تاکید کنیم که در ساخت سفالگری ایران و جهان، ایران همیشه از سایر نقاط جهان اسلام پیشی گرفته است و همیشه گران قیمت‌ترین و با شکوه‌ترین محصولات را ایرانیان با ایده‌های جدید و تجربی خود به بازار هنر جهان عرضه می‌کنند.