شهاب سنگ چیست و چرا شناخت طبقه بندی آنها اهمیت دارد؟

شهاب سنگ ها، سنگ های فضایی با ویژگی های مشخص هستند که آنها را از سنگ های زمینی متمایز میکند.عامل تشکیل شهاب سنگ ها برخورد سیارک ها یا سایر اجرام آسمانی به یکدیگر میباشد.با توجه به اهمیت انواع شهاب سنگ ها در پژوهش های علمیسنگ شناسیو همچنین رونق گرفتن بازار خرید و فروش این اجرام آسمانیتشخیص شهاب سنگهاو طبقه بندی آنها ضروری میباشد.

طبقه بندی اولیه شهاب سنگها بر اساس ترکیب و چگالی آنها است. در این طبقه بندی ویژگی های کانی شناختی نظیر حضور کانی های دما بالا، وجود برخی کانی های نوظهور نظیر ترولیت، وجود آهن و نیکل به صورت آزاد یا فاز های كانیایی، وجود کندرول، چگالی، خاصیت مغناطیسی، رنگ و سایر ویژگی های ظاهری آنها میباشد.در یک تقسیم بندی کلی شهاب سنگ ها را به سه گروه اصلی سیدریت ها (به طور متوسط دارای ۹۸%فلز)، سیدرولیت ها (به طور متوسط ۵۰%فلز، ۵۰٪ سیلیکات)، ائرولیت ها تقسیم میکنند.

1- انواع شهاب سنگ های آهنی IRONS (سیدریت)

چگالی سیدریت ها بین 7 تا 8 بوده و عمدتا از یک یا دو فاز آهن – نیکل (Ni معمولا بین 4 تا 20 درصد و به ندرت بیشتر) و عموما با کانیهای فرعی ترولیت (FeS) و شری برسیت (P3 (Fe,Ni,Co و گرافیت تشکیل شده اند. کانیهای فرعی مانند دابریلیت (Cr2 Fe S4)، کوهینیت (Fe3C) و کرومیت (FeCr2O4) نیز به ندرت یافت میشوند. سیدریت ها به سه زیر گروه تقسیم بندی میشوند:

1. اوکتاهیدریت:لایه هایی از کاماسیت با حاشیه ای از تائنیت به موازات سطوح هشت وجهی بلور همگن اولیه آهن و نیکل (ساختار ویدمن اشتاتن)، 6 تا 14 درصد نیکل
2. هگزاهیدریت:تماما از اوکتاهیدریت، حدودا 6 درصد نیکل تشکیل شده است.
3. اتاکیست:بیشتر تانئیت دارند و از 15 – 30 درصد نیکل تشکیل شده اند.

2- انواع شهاب سنگهای آهنی – سنگی STONY-IRONS (سیدرولیت)

چگالی سیدرولیت ها یا شهاب سنگهای سنگ آهنی 4.76 برای پالاسیت و 4.25 برای مزوسیدریت ها بوده و از آلیاژ آهن و نیکل و سیلیکات به نسبت تقریباً مساوی تشکیل شده اند. سیدرولیت ها به دو زیر گروه تقسیم بندی میشوند:

1. پالاسیت Pallasites:که 50 درصد آهن و نیکل بصورت فاز فلزی پیوسته و 50 درصد الوین، منیزیت، سیلیکات آهن تشکیل شده است.
2. مزوسیدریت Mesosiderites:که 50 درصد آهن و نیکل بصورت فاز فلزی ناپیوسته و فاز سیلیکاتی بیشتر فلدسپات پلاژیوکلاز و پیروکسین انورتوزیت، الیوین می باشد.

3- انواع شهاب سنگهای سنگی STONY (آئرولیت)

آئرولیت ها بر مبنای بافت به دو گروه تقسیم بندی میشوند:

1- کندرایت ها (Chondrites)به خاطر حضور کندریول است با قطر متوسط یک میلیمتر و بیشتر از الیوین یا پیروکسن تشکیل شده است. چگالی کندرایت ها 1.7 تا 4 متغیر است. کندریت ها دارای الوین، ارتو پیروکسن، آلیاژ آهن و نیکل، الیگوکالز، ترولیت و مواردی از ترکیبات آلی (هیدروکربن های آلیفاتیک آروماتیک، اسیدهای کربوکسیلیک، اسیدهای آمینه و غیره با منشا غیر بیولوژیکی و غیر زیستی)

2- آکندرایت (Achondrites)(فاقد کندرول) با چگالی 3.32 تا 3.05 معموالا از کندریت ها متبلور تر هستند و مشابه سنگ های آذرین زمینی هستند. مقادیر زیادی سیلیس، همراه با مقادیر اندکی Mg، Na شبیه به معدودی از گرانیت ها و ریولیت ها و همچنین سنگهای رسوبی غنی از سیلیس از ویژگی های آنها می باشد.

هرکدام از شخانه های سنگی خود به سه زیر گروه تقسیم بندی میشوند:

انواع شهاب سنگهای گروه کندریت ها:

انستاتیت (Enstatite (E

که به ریز تقسیم بندی EH ,E و EL تقسیم شده و بیشتر از کانی انستاتیت درست شده است. مادر آن سیارک Psyche 16 میباشد. دارای ۳۰-۱۰ درصد آهن خالص میباشد، حاوی کندول های ریز و بسیار مشابه به شهاب سنگ ماه و برخی سنگ های زمینی میباشد و اکسیژن بسیار کمی دارد.

روموروتی (R)

۳۵ تا ۵۰ درصد آن را کندرل ها تشکیل میدهند. همه آهن درون آن بصورت اکسید و سولفيد وجود دارد (فاقد آهن خالص)، دارای حداکثر ۷۰ در صد الوين، ۱۴ درصد فلدسپار و ۵ درصد پیروکسین CA- میباشد. دارای مقداری خرده سنگ و مادر آن سیارک (Regolith) میباشد.

کاکانگاری (K):

این شهاب میان گروه H و Enstatie قرار دارد. تا ۱۰ درصد این شهاب سنگ از آهن تشکیل شده است
دارنده آهن بالا هستند.

کندرایت معمولی:

که دارای سه ریز تقسیم بندی:

1. H3) H تا ,H6 High Iron):دارنده درصد آهن هستند.25 تا ۳۱ درصد آهن دارد که نصف این آهن ها بصورت خالص دیده میشود. این شهاب سنگ جذب آهنربایی دارد.
2. L:دارای آهن کمتری است. ۲۰ تا ۲۵ درصد آهن دارد و به آهن ربا کشش دارد. سیارک مادر این شهابسنگ میتواند eros433 یا flora8 ، یا خانواده flora باشد.
3. LL:کمترین دارنده آهن ،۱۹ تا ۲۲ درصد آهن دارد، ولی بیشتر آهن آن بصورت اکسید درون سیلیکات است و تا ۳ درصد آهن خالص دارد این شهاب سنگ به نسبت کندرایت های معمولی بزرگترین کندرول ها را دارد. به آکندریت ها نزدیک است ولی از نظر ساختاری فرق میکند، بیشتر آن ها دانه های خرده سنگ در درونشان دارند.

انواع شهاب سنگ کندرایت کربنی (Carbonaceous):

که خود به چندین ریز تقسیم بندی:

گروه آکندریت ها

آکندرایت ها شامل چندین زیر گروه و ریز تقسیم بندی هستند:

1- (HED (Howardites, Eucrites, Diogenites

نوع های HED شصد درصد شهاب سنگهای آکندرایت را تشکیل می دهد. مادر این شهابسنگ ها سیارک 4 Vesta است. این نوع آکندرایت ها جذب آهن ربایی ندارند چون کمتر از 1% درصد آهن دارند.

2- انواع شهاب سنگ های مریخی (Martian)

این نوع شهاب سنگها آهن ندارد و اگر هم داشته باشد کمتر از 1% آهن دارند که شامل 4 ریز تقسیم بندی:

1. شرگوتایس shergottites:جنس آنها بازالتی است و به سه گروه اصلی تقسیم میشنوند این شهاب سنگ جوان است. کریستال بندی آن ۱۸۰ میلیون سال پیش روی سیاره بهرام تشکیل شده است.
2. نخلاتیس nahklites:این شهاب سنگ نیز بازالتی هست و دارای الوین بالا است دارد.
3. چاسیگانتس chassignites:اولین نوع کشف شده از این گروه میباشد.
4. بدون گروه:الن هيلز ۸۴۰۰۱ که به هیچکدام از گروه های بالا نمیخورد.

3- شهاب سنگهای ماه (lunar)

98% درصد شهاب سنگ های ماه از کانی های pyroxene, olivine, ilmenite plagioclase feldspar تشکیل شده اند و کانی های زیر در شهاب سنگ های ماه اصلا وجود ندارند، یا خیلی کم مشاهده شده اند. مانند: calcite magnetite , hematite , micals , amphiboles quartzاین شهاب سنگ به طور استثنا دارای سوراخ های ریز در سطح پوسته میباشد.

4- اوبراتیس (aubrites)

ظاهر این شهاب سنگ بسیار مانند شهابسنک ماه است درونش دانه هایی از خرده شهاب سنگ های دیگر است. انستاتیت زیاد دارد ولی چون دگرگون شده است دیگر به کندرایت استاتیت نمی خورد و نام دیگرش انستاتیت آکندرایت است. رنگ این نمونه بسیار روشن است.

5- یوریلایتس (ureilites)

رنگ این نوع قهوه ای یا خاکستری پررنگ است. جنس این سیارک از جنس یوریلايتس (ureilites) بود. شهاب سنگ یورلایت دارای الماس میکروسکوپی میباشد. حاوی آمینواسید و همچنین مقدار بالایی کربن و مقداری هم الوین (0.3) دارد.

6- انگرایتس

شهاب سنگ های انگراتیس بازالتی هستند و گاهی در آن ها سوراخ های چند میلی متری دیده می شود. مادر این شهاب سنگ سیاره تیر یا مرکوری (Mercury) است.

7- آکندریت کهن (Primitive)

شباهت نزدیکی به کندرایت ها دارد و از نظر شیمی همان کانی ها را دارد. با این تفاوت که کندرایت های این شهابسنگ گداخته شده و دگرگون شده است. دانه های کندرل به روشی که در کندرایتها هست در درون این شهاب سنگ دیده نمیشود و بصورت دیگری کریستال بندی شده است.

8- براچیناتیس

دارای الوین بالا، نزدیک به شهابسنگ (primitive) است. ۷۴تا ۹۸ درصد الوین دارد.