قانون هابل

در طول هزاران سال، اخترشناسان با سوال‌هایی اساسی پیرامون جهان دست و پنجه نرم می‌کردند. تا اوایل دهه 1920، باور همگان این بود که جهان همیشه وجود داشته و اندازه‌اش هم تغییر نمی‌کند. اما در سال 1912، ستاره‎شناس آمریکایی، وستو اسلیفر، به کشفی تازه رسید که خیلی زود باورهای ستاره‎شناسان را دربارۀ جهان دگرگون کرد.

اسلیفر دریافت که کهکشان‌ها با سرعت بسیار زیاد از زمین دور می‌شوند. این مشاهدات اولین شواهدی بود که از نظریۀ «جهان در حال گسترش» دفاع می‌کرد.[1]

قبل از اختراع تلسکوپ در سال 1608، تنها عکس العمل انسان دربارۀ منشاء جهان، حیرت بود. (ناسا)

در سال 1916، آلبرت انیشتین نظریۀ نسبیت عام خود را مدون کرد که نشان می‎داد جهان باید در حال انبساط یا انقباض باشد. نظریۀ جهانِ در حال انبساط سرانجام در سال 1929 به دست ادوین هابل ستاره‌شناس مشهور آمریکایی تایید شد.

هابل با مشاهده انتقال به سرخ [2] در طول موج‌های نوری ساطع‎شده از کهکشان‌ها دریافت که کهکشان‌ها در موقعیت خود ثابت نیستند. برعکس، آنها با سرعتی متناسب با فاصله خود از زمین از ما دور می شدند (قانون هابل).

دربارۀ این مشاهدات تنها یک توضیح وجود داشت؛ اینکه جهان در حال انبساط است.

کشف هابل به عنوان یکی از بزرگترین اکتشافات در تاریخ نجوم شناخته می‎شود. در سال ۱۹۲۹، او ترابطه سرعت و زمان را منتشر کرد که اساس کیهان شناسی مدرن است. در سال‌های بعد، با مشاهدات بیشتر، نظریه جهان در حال انبساط توسط دانشمندان و اخترشناسان عینا پذیرفته شد.



هابل با تلسکوپ هوکر کشف کرد که کهکشان‎ها هر لحظه در حال دور شدن از ما هستند. تصاویری از کهکشان‎های شناخته‌شده را در بالا می‌بینید (منبع: ناسا)

اما شگفتی اینجاست که قبل از اینکه حتی تلسکوپ‎ها اختراع شوند و قبل از اینکه هابل قانون خود را عرضه کند، پیامبر اسلام آیه‌ای از قرآن را بر اصحاب خویش خوانده که بیانگر نظریۀ جهان در حال گسترش است:

وَالسَّمَاءَ بَنَیْنَاهَا بِأَیْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ (ذاریات:47)
«ما آسمان را با قدرت بنا کردیم، و همواره آن را وسعت می‌بخشیم!»

کلیدواژۀ «فضا» در زمان نزول قرآن، شناخته شده نبود و مردم از واژۀ «آسمان» برای اشاره به آنچه در بالای زمین قرار داشت استفاده می‌کردند. در آیۀ فوق، کلمه «السَّمَاءَ» به فضا و جهان شناخته‎شده اشاره دارد.آیه اشاره می‎کند که فضا (= جهان)، در حال گسترش است، همانطور که قانون هابل بیان می‌کند.

این که قرآن قرن‌ها قبل از اختراع اولین تلسکوپ، در عصری که هنوز دانش اندکی وجود داشت، پرده از چنین واقعیتی برداشته، قابل توجه است بیشتر از این حیث که حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله مثل بسیاری از مردمان عصر خود بی‌سواد بوده و نمی‌توانسته به تنهایی از چنین حقایقی آگاه شود. یعنی او واقعاً وحی الهی را از خالق و مبدأ جهان دریافت کرده باشد؟

نظریۀ انفجار بزرگ

هابل همچنین دریافت که کهکشان‌ها نه تنها ‎از زمین بلکه از یکدیگر نیز دور می‎شوند. معنی این حرف این است که جهان در هر جهت در حال گسترش است، درست شبیه یک بالون که با پر شدن از هوا منبسط می‌شود.

یافته‌های جدید هابل پایه‌های نظریۀ بیگ‌بنگ یا انفجار بزرگ را استوار کرد.

نظریۀ بیگ بنگ می‌گوید: حدود ۱۲ تا ۱۵ میلیارد سال پیش جهان از یک نقطۀ بسیار داغ و متراکم به وجود آمده و چیزی باعث انفجار این نقطه شده که باعث پیدایش جهان شده است. از آن زمان به بعد جهان از این نقطه در حال گسترش است.

بعدها، در سال 1965، کشف دو ستاره‎شناس رادیویی، آرنو پنزیاس و رابرت ویلسون، نظریۀ بینگ بنگ را تایید کرد؛ کشفی که توانست جایزۀ نوبل را از آن خود کند. تا قبل از کشف آنها، طبق نظریه بیگ‌بنگ، نقطۀ واحدی که جهان از آن به وجود آمده، در ابتدا بسیار داغ بوده است. بنابراین باید بتوان بقایای این گرما را پیدا کرد. این دقیقا همان چیزی است که پنزیاس و ویلسون توانستند آن را کشف کنند.

در سال 1965، پنزیاس و ویلسون یک تابش پس‌زمینه مایکروویو کیهانی 2.725 درجه کلوین (CMB) را کشف کردند که در سراسر جهان پخش می‌شود. بدینسان معلوم شد که تشعشعات یافت‌شده، باقیمانده‌ای از مراحل اولیۀ انفجار بزرگ است.

در حال حاضر، نظریۀ انفجار بزرگ توسط اکثر قریب به اتفاق دانشمندان و ستاره شناسان پذیرفته شده است.

تصویر مربوط به نقشۀ مایکروویو از بقایای انفجار بزرگ که مبدآ پیدایش جهان است. (منبع: ناسا)

در قرآن آمده:

بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (انعام:101)
«[خدا] پدید آورندۀ آسمان‌ها و زمین است‌»

أَوَلَیْسَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَىٰ أَن یَخْلُقَ مِثْلَهُم بَلَىٰ وَهُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ، إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیْئًا أَن یَقُولَ لَهُ كُن فَیَكُونُ ‎(یس:82_81)

«آیا کسی که آسمانها و زمین را آفریده توانا نیست که [باز] مانند آنها را بیافریند؟ آری، اوست آفریننده دانا، چون به چیزی اراده فرماید، کارش این بس که می‌گوید: «باش»؛ پس [بی‌درنگ‌] موجود می‌شود.»

آیات فوق ثابت می‎کند که جهان آغازی داشته و خدا پشت خلقت آن بوده است. خدا فقط می‌بایست اراده کند و بگوید «باش» تا «موجود» شود. آیا این توضیح می‌تواند نشان دهد چه چیزی باعث انفجار منجر به پیدایش جهان شده است؟

در قرآن نیز آمده:

أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ أَفَلَا یُؤْمِنُونَ ‎(انبیاء:30)

«آیا كسانى كه كافر شدند ندانسته‏اند كه آسمانها و زمین به هم پیوسته‏اند، سپس آنها را جدا كردیم و هر موجود زنده‏اى را از آب آفریدیم؟ پس آیا ایمان نمی آورند؟» (قرآن 21:30)

مفسران مسلمان دربارۀ این آیه می‌گویند: زمانی آسمان‌ها و زمین یکی بوده‌اند و سپس خداوند آنها را از هم جدا کرده و به هفت آسمان و زمین تبدیل کرده است. با این حال، به دلیل محدودیت‌های علم و فناوری در عصر نزول قرآن (و قرن‌های بعد)، هیچ محققی نتوانست جزئیات زیادی پیرامون چگونگی خلقت آسمان‌ها و زمین به دست دهد. آنچه عالمان اسلامی بیان می‌کردند تنها معنای دقیق هر کلمه به زبان عربی و معنای کلی آیه بود.

در آیۀ پیشین از واژه‌های عربی رتق و فتق استفاده شده است. کلمه رتق را می‎توان به «دوخته‎شده»، «به هم پیوسته» یا «بسته» ترجمه کرد. معنای این ترجمه‎ها همه حول چیزی می‎چرخد که مخلوط است و وجودی جداگانه و متمایز دارد. فعل فتق به «بخیه زدیم»، «آنها را شکافتیم»، «جدا کردیم» یا «آنها را گشودیم» ترجمه شده است. این معانی دلالت بر این دارند که چیزی در اثر شکافتن یا پاره شدن به وجود می‎آید. جوانه زدن بذر از دل خاک مثال خوبی برای معنای فتق است.

با طرح نظریۀ بیگ بنگ، خیلی زود برای دانشمندان مسلمان روشن شد که جزئیات ذکر شده در رابطه با این نظریه، با توصیف خلقت جهان در آیۀ سی‌ام سوره انبیاء هماهنگ است. این نظریه بیان می کند که تمام مواد موجود در جهان از یک نقطۀ بسیار داغ و متراکم به وجود آمده‎اند که منفجر شده و آغاز جهان را رقم زده است.

مطابق با آنچه در آیه آمده: آسمان و زمین (= جهان) زمانی به هم پیوستند و سپس از هم جدا شدند.

تنها چیزی که می‌توان گفت این است که پیامبر اسلام واقعاً وحی الهی را از خداوند، خالق و مبدع جهان، دریافت کرده است.

(شایان ذکر است تنها نتیجه‌ای که می‌توان از نظریۀ بیگ‌بنگ گرفت این است که جهان حادث است و ادعای تصادفی بودن آفرینش به هیچ وجه از آن برداشت نمی‌شود بلکه برعکس نشان‌دهندۀ دست ناپیدای قادر و دانای مطلقی است که می‌تواند جهان کثرت را از وحدت پدید آورد)

پی‌نوشت‌ها:
1. سه دقیقه اول، نمایی مدرن از منشأ جهان، واینبرگ.
2. زمانی که نور ساطع‌شده از یک جسم به سمت انتهای قرمز طیف جابه جا می‌شود.

---