اما با این شب وحشتناک چه باید کرد؟ چگونه می‌توان ترس و وحشت آن را برطرف کرد؟ واقعیت اینست که در این شب اتفاقاتی رخ می‌دهد، که برای ما مجهول هست. داشتن اطلاعات درست و کافی در مورد این شب باعث در امان ماندن از فشار قبر، عذاب و تنگی و سوال و جواب آن می‌شود.  

در دفن کردن عجله نکنید

همه شما رفتن به قبرستان و دفن یکی از نزدیکان خود را از نزدیک تجربه کرده‌اید. در آن شرایط اطرافیان با عجله و شتاب به دنبال کفن و دفن میت هستند و توجه چندانی به شرایط میت در آن موقعیت سخت و حساس ندارند. حال آنکه مستحب است هنگام خاک کردن، دو بار میت را نزدیک قبر بر زمین گذاشته و در خاک کردنش عجله نکنید. چون وقتی جسم وارد قبر می‌شود، روح ترس فراوانی دارد. کمی صبر، موجب می‌شود تا روح، خود را با شرایط جدید وفق دهد. (1)     

پس از خاکسپاری میت را تنها نگذارید

پس از خاکسپاری، نباید بلافاصله میت را تنها گذاشت. زیرا هنوز دنیای جدید را نمی‌شناسد و از آن می‌ترسد. ولی متاسفانه صاحبان عزا به فکر پذیرایی از تشییع‌کنندگان هستند و میت را در آن شرایط سخت به حال خود رها می‌کنند. در حالی که پس از دفن تا مدتی ولو زمانی کوتاه باید عده‌ای کنار قبر مانده و برای آمرزش او قرآن و دعا خوانده شود و با تلقین دوباره، در جواب دادن به سوالات نکیر و منکر به او کمک کنید. (2)

دیدار با اولین فرشته پس از مرگ

بارها به اشتباه شنیده‌اید که در شب اول قبر اولین فرشته‌هایی که به نزد میت می‌آیند؛ نکیر و منکر هستند ولی "رومان" اولین فرشته‌ای است که پس از دفن، میت با او ملاقات می‌کند. امام سجاد(علیه‌السلام) در صحیفه سجادیه (وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ؛ رومان آزمایش کننده مردگان در گور) به این فرشته مقرب الهی درود فرستاده است. او اعمال فرد را جمع‌آوری و دسته‌بندی کرده و تشکیل پرونده می‌دهد. "رومان" پس از بررسی اعمال، به نکیر و منکر می‌گوید که با میت مدارا کنند و یا او را به سزای اعمالش برسانند. (3) 

مرحله سوال و جواب در شب اول قبر

دو فرشته به نام‌های "نکیر" و "منکر"، مامور پرسیدن سوالات از میت هستند. آنها در سمت چپ و راست میت قرار می‌گیرند. اگر میت گنهکار باشد، این دو فرشته با چهره وحشتناک و کریه پدیدار می‌شوند و قبر را با شراره‌های آتش پر کرده و میت را عذاب خواهند داد. اما اگر میت فردی با ایمان و نیکوکار باشد، این دو فرشته با چهره‌هایی زیبا به نام "بشیر" و "مبشر" به حضور میت آمده و سوالاتی از او خواهند پرسید.(4)
متوفی نیز با لطف و عنایت خدای مهربان، پاسخ داده و درهای بهشت و نعمت‌های الهی به روی او باز خواهد شد.

اهمیت صدقه دادن در شب اول قبر 

پس از دفن میت اقوام و بستگان همگی به فکر خواندن نماز وحشت یا نماز شب اول قبر هستند. البته این کار بسیار پسندیده است اما بر اساس فرمایش پیامبر اکرم(ص) باید برای میت صدقه داد تا عذاب الهی از او برداشته و یا تخفیف داده شود. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: برای میت سخت‌ترین ساعات، شب اول قبر است. برای آسان شدن شب اول، در حقش صدقه دهید و اگر قدرت صدقه دادن ندارید دو رکعت نماز وحشت بخوانید. که در همان وقت خداوند هزار فرشته، به سوی قبرش می‌فرستد و تا روز قیامت تنگی قبر را از او می‌گیرند. و به شخص نمازگزار تا عمر دارد پاداش می‌بخشد و وی را چهل مرتبه بالا می‌برد. (5)   
رسول خدا(ص) تاکید دارند که اگر توان صداقه دادن ندارید نماز وحشت بخوانید وگرنه الویت با اهدای صدقه به نیازمند است. البته اگر هر دو عمل هم انجام شود، ثواب بیشتری به متوفی می‌رسد.

شب اول قبر، چه وقت است؟

یک اشتباهی که مردم در آن غوطه‌ورند؛ تصورشان درباره شب اول قبر است که تصور می‌کنند زمانی رخ می‌دهد که هوا تاریک می‌شود. در صورتی که در برزخ شب و روز به این حالت که در دنیا حاکم است، وجود ندارد. و منظور این نیست که اگر فردی را صبح دفن کنند حتما ۱۰ یا ۱۲ ساعت باید بگذرد تا شب شود؛ بلکه به محض دفن شدن، و خروج روح از جسم، شب اول قبر آغاز شده و فرشتگان بازپرس به سراغ میت می‌آیند. بنابر این سفارش شده که پس از دفن میت کنار قبر بنشینید و برایش قرآن و دعا بخوانید تا شرایط سخت میت به برکت قرآن و ادعیه راحت شود. (6)    

کسانی که در خاک دفن نمی‌شوند فشار قبر ندارند؟

سوالی مطرح می‌شود که آیا فشار قبر فقط برای کسانی است که در خاک دفن می‌شوند؟
برای اِعمال شب اول قبر به خاکسپاری متوفی نیاز نیست. هنگامی که روح از بدن جدا شود، میت وارد عالم برزخ می‌شود. بنابراین کسی که جسمش می‌سوزد یا در دریا غرق می‌شود هم شب اول قبر، عذاب قبر و سوال قبر خواهد داشت.(7)    
شیخ کلینی نقل می‌کند: در زمان امام صادق(علیه‌السلام) شخصی به دار مجازات آویخته شده بود. یونس بن عمار پس از مشاهده آن از امام پرسید آیا شخصی که اعدام شده نیز در معرض عذاب و فشار قبر قرار می‌گیرد؟ حضرت پاسخ دادند: بله. خداوند توانا به هوا فرمان می‌دهد که او را در فشار خود بگیرد.
پس هر کس به هر نوعی که بمیرد، اگر سزاوار فشار قبر باشد، این فشار بواسطه هوا، آب دریا، زمین و هر چیز دیگری بر او وارد می‌شود.  

پی‌نوشت:
1- علل‌الشرائع،ج2، ص306.
2- اصول کافی، ج2، 634 و ج3، ص201.
3- عالم پس از مرگ، ص274.
4- علم‌الیقین، فیض کاشانی، ج2، ص1073.
5- نجاة‌العباد، ص62.
6- برگرفته از معادشناسی، جوادی آملی، ج۲۱، ص۲۲۲.
7- برگرفته از معاد شجاعی، ج2،ص249.

---