هنر سفالگری در دوره‌های تاریخی (بخش دوم)

در حدود هزاره دوم قبل از میلاد در اکثر نقاط ایران، شواهدی از ساخت سفال محلی وجود دارد. ظروف ساخته شده معمولا کاسه‌ها و کوزه‌های بسیار زیبایی را تشکیل می‌‌‌دادند. اکثر این محصولات ساده اند و بدون هیچ نوع دکوراسیون سطحی ساخته شده اند. رنگ این محصولات از خاکستری تا قهوه ای مایل به قرمز و از قرمز تا قهوه‌ای وجود دارد. بعضی از این سطوح برش داده شده و با الگوهای هندسی تزئین شده اند.

با این حال، زیباترین عناصر آن دوران، ظروف زومورفیک (گاو نر، شتر، قوچ و غیره) و یا مجسمه‌های انسانی هستند که عمدتا در منطقه گیلان کشف شده اند. ظروف و مجسمه‌های زوروفیک باید دارای دو ویژگی مجزا باشند: برخی از آنها ظروفی بودند که در زندگی روزمره استفاده می‌شدند، در حالی که از دیگر ظروف، در مراسم مذهبی یا تدفین استفاده می‌شد. امروزه در تولید این ظروف تنوع بسیاری وجود دارد. جالب است بدانید که ساخت این ظروف و مجسمه‌های زوروفیک تا اواسط هزاره اول تا سال قبل ادامه داشت.

دوره‌های مدین و هخامنشی (728 - 330 پیش از میلاد)

دانش ما از دوران تولید سفال و سفالگری مدین نسبتا محدود است. با این حال، حفاری‌های اخیر، در نزدیکی ملایر، انواع مختلفی از ظروف را تولید می‌کند. این هنر و ظروف ساخته شده به دست کارشناسان و باستان شناسان زیادی هنوز در حال مطالعه و بررسی است و امید است که در آینده نزدیک یک معامله بزرگ در مورد سفالگری صورت گیرد. در سایر قسمت ها، به عنوان مثال بیستون در چندین مکان در استان گیلان و در کردستان نیز این هنر احیا شده است. حفاری‌های اخیر در بخش زیوویه که توسط مرکز تحقیقات باستان شناسی ایران انجام شده است، نمونه گیری خوبی از سفال مدین می‌‌‌باشد.

یکی از مهم‌ترین نوآوری‌های تکنولوژی سرامیک در طول دوره‌های مختلف، معرفی ظروف شیشه ای بود؛ هر چند که اولین شواهد استفاده از لعاب بر روی آجر، کشف آجر‌های شیشه‌ای در معبد چغازنبیل در ایلام بود که به قرن 13 قبل از میلاد باز می‌‌‌گردد.

با ظهور سلسله هخامنشیان در قرن ششم قبل از میلاد، پیشرفت‌های زیادی در ساخت سفال صورت گرفت. با گذشت زمان ظروف ساده‌تر، محبوب و وسیع‌تر شدند. با این وجود ماهیت این محصولات هیچ تغییری نکرد و فقط از لحاظ ظاهری قابل تغییر بودند. اشکال جدید معرفی شد، برای مثال شبیه سازی سطوح، در حال حاضر با طرح‌های مورد نظر برش داده شده و با توجه به قالب‌ها تزئین شده است. برخی از سنت‌های تاریخی در این هنر جان سالم به در بردند و ادامه یافتند. به طوری که سفالگری شاید بهترین چیز در کاربرد مجسمه‌های حیوانی است. به طور گسترده‌ می‌‌‌توان گفت که این مجسمه‌ها دارای اهمیت تاریخی بوده اند و هم اکنون نیز از اهمیت زیادی برخوردارند.

شکل و دکوراسیون سفال هخامنشی ارتباطات نزدیک بین سفالگری و فلزکاری را افشا می‌کند. اغلب شکل‌های فلزی و دکوراسیون تولید می‌شود و ممکن است با موفقیت در سفال اضافه شود. در طول دوره سلسله هخامنشی، لعاب به طور کلی به فلات ایران معرفی شده است. کاوش در تخت جمشید و سوزا نشان داد که دیوارهای کاخ‌ها با آجر‌های شیشه‌ای پوشیده شده اند که شامل دکوراسیون‌های دقیق، حیوانات و سربازان را نشان می‌دهد. عمل لعاب باید از بین النهرین معرفی شود.

دوره اشکانی

تاکنون اطلاعات مربوط به هنرهای دوره پارتستان ناکافی است و باستان شناسان هنوز هم نتوانسته اند اطلاعات خوبی از این هنرها در دست داشته باشند. در آن زمان استاد مرحوم آرتور اوفام پاپ و تیم او مواد را برای بررسی هنر فارسی جمع آوری کردند، و پس از آن تقریبا هیچ یک از هنرهای پارتیا شناخته نشد و هیچکدام از آنها به کاوش درستی نرسیدند.

تنها طی پنجاه و شصت سال گذشته، چندین بخش بسیار مهم پارتستان توسط باستان شناسان مورد بررسی قرار گرفت. بعضی از این‌ها فراتر از مرزهای کنونی ایران هستند. به عنوان مثال نیاس، پایتخت سابق آتی در آسیای مرکزی، و یا دورا - اروپا در سوریه، مهم‌ترین بخش‌های مرزهای هنری را تشکیل می‌‌‌دهند. اخیرا در ایران تعدادی از اراضی واقع شده اند و در حال حاضر تحت حفاری قرار دارند.

از این اکتشافات باستان شناسی جدید، ما در مورد هنر پارتستان و سرامیک پارتیشان اطلاعات خوبی در دست داریم. در یکی از مطالعات اخیر اشاره شده است که سفال در سراسر امپراتوری اشکانی یکسان نیست و محصولات مناسب ایران متفاوت از سوریه و بین النهرین بودند. حتی در این زمینه چندین تفاوت بزرگ، قابل تشخیص است.

محصولات غیرقانونی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: محصولات خاکستری و قرمز. سرامیک خاکستری شامل کاسه ها، فنجان‌های کوچک و کوزه‌های بزرگ، همه با پایه‌های محدب و بدون دکوراسیون در سطح آن‌ها است. بعضی از آن ها، با این حال، بدنه ای دارای زیبایی هستند. ظروف قرمز، که شاید محبوب‌ترین آنها بود، شامل شیشه‌های بزرگ، کاسه‌ها و کوزه‌های شبیه به شکل ظروف خاکستری بود.