نشر گسترده سرطان در پی مصرف بی رویه سموم کشاورزی سلامت نیوز

به گزارش سلامت نیوز به نقل از اطلاعات، کودهای شیمیایی به‌منظور تکمیل عناصر غذایی قابل جذب از خاک به‌ کار می‌روند و کاربرد آن‌ها سابقه ۱۵۰ ساله دارد. نخستین کود شیمیایی معدنی یعنی «سوپر فسفات» در سال‌های دهه ۱۸۴۰ از انحلال فسفر موجود در استخوان و سنگ فسفات در اسیدهای غلیظ و قوی تولید شد. کودهای شیمیایی را باید در چارچوب یک مدیریت تغذیه با مخلوط کردن تمامی منابع غذایی موجود در مزارع به کار گرفت و در صورت امکان برای هر مزرعه با توجه به نتایج آزمایش خاک و تاریخچه بهره‌برداری از آن، برنامه جداگانه‌ای تنظیم کرد.سالانه میلیاردها تومان برای کودهای سرطان‌زا پرداخت می‌شود.

استفاده بیش‌از حد سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی در زمین‌های کشاورزی، باقی ماندن این ترکیبات و عناصر خطرناک در میوه‌ها و سبزی‌ها باعث افزایش نگران‌کننده آمار ابتلا به سرطان و طیف گسترده‌ای از بیماری‌های خطرناک از نارسایی‌های کلیه گرفته تا پارکینسون شده‌است.

در نیمه دوم قرن بیستم که توسعه مصرف کودهای شیمیایی موجب افزایش عملکرد محصولات کشاورزی شد هم‌زمان با این افزایش عملکرد، مشکلات ناشی از مصرف کودهای شیمیایی نیز افزایش یافت. در سال ۱۹۵۰ مصرف کودهای شیمیایی در جهان به ۱۴ میلیون تن رسید و در سال ۲۰۰۰ این مقدار به ۱۴۱ میلیون تن افزایش یافت. در این مرحله در بعضی از کشورها، کشاورزان دریافتند که استفاده بیش‌ازاندازه کود موجب اشکال در جذب مواد مغذی می‌شود. تا این‌که بعدها مصرف کود شیمیایی در ایالات‌متحده آمریکا، اروپای غربی، ژاپن و حتی کشور چین به سطح ثابتی رسید. اما هنوز مصرف کودشیمیایی در شبه‌قاره هند و آمریکای لاتین، سودآوری مناسبی دارد.

اگر چه افزایش مصرف کودشیمیایی موجب شد تولید غله جهان از سال ۱۹۵۰ تا سال ۲۰۰۰ به بیش از ۳ برابر افزایش یابد اما بااین‌حال امروزه دیگر از آن به‌عنوان معجزه تولید یاد نمی‌شود. زیرا اگر مصرف آن بیش از نیاز خاک باشد، مواد مغذی اضافی از طریق آب‌های مازاد بر نیاز به سفره‌های آبی زیرزمین یا رودخانه‌ها و در نهایت به دریاها می‌ریزند. برای پایداری در کشاورزی سه موضوع اهمیت دارد، نخستین موضوع درآمد کافی به‌ویژه در میان افراد کم‌درآمد است.

دوّمین موضوع افزایش قابلیت دسترسی به غذا و مصرف آن است. این بدان معنی است که باید از طریق افزایش تولید و بهبود بازاریابی، غذای بیشتر و قابل‌دسترسی تولید شود. موضوع سوم حفاظت محیط زیست و بهبود منابع طبیعی است. بنابراین بر همین اساس یکی از اهداف کشاورزی پایدار، استفاده از کود سبز به‌جای کود شیمیایی است.

در چند دهه اخیر با توجه به افزایش جمعیت و تقاضای روزافزون برای مواد غذایی، از کودهای شیمیایی به‌عنوان ابزاری برای نیل به حداکثر تولید در واحد سطح، استفاده بی‌رویه شده که ازجمله زیان‌ها و پیامدهای آن علاوه‌بر اتلاف سرمایه و خسارات مالی شامل آلودگی منابع آبی و خاکی، برهم‌خوردن تعادل عناصر غذایی در خاک، کاهش بازده محصولات کشاورزی در اثر کمبود یا سمی بودن بعضی عناصر، تجمع مواد آلاینده (نظیر نیترات) در اندام‌های مصرفی محصولات زراعی و به‌طور کلی به خطر افتادن حیات و سلامتی انسان‌ها و سایر موجودات زنده بوده است.

مصرف بیش‌ازحد کودهای شیمیایی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، تهدیدی جدی برای سلامت انسان محسوب می‌شود. به‌طور کلی کودهای شیمیایی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر اکوسیستم‌ها تأثیر حاد یا مزمن بر جا می‌گذارد.

یکی از آلاینده‌های مهم و تأثیرگذار، وجود فلزات سنگین در کودهای شیمیایی است که تأثیری مستقیم و درازمدت بر سلامت و بهداشت جامعه دارد. کودهای فسفاته، بزرگ‌ترین منبع فلزات سنگین در بین سایر کودهای شیمیایی محسوب می‌شوند. یکی از آلاینده‌های مهم کودهای فسفاتی و پتاسی وجود رادیواکتیو در آن‌ها است اما آثار سوء برخی موادقابل‌توجه است.

ارسنیک ـارسنیک ماده‌ای است که به‌راحتی توسط گیاهان جذب شده و همچنین در آب‌های سطحی نیز حل می‌شود. ارسنیک معدنی توسط فعل‌وانفعال بیوشیمیایی تغییر شکل می‌دهد. ترکیبات ارسنیک به‌طور عمده در کبد، عضلات، کلیه‌ها، طحال، پوست و در مقادیر کمتر در قلب، مغز و تیروئید و حتی جفت ذخیره می‌شود. مسمومیت مزمن با ارسنیک سبب بروز ضعف عمومی در عضلات، کاهش اشتها، تهوع، ضایعات پوستی و حتی تومورهای بدخیم در اندام‌های حیاتی می‌شود.

جیوه ـبه‌عنوان یک فلز سنگین خاصیت تجمعی کمی در گیاهان دارد و معمولاً توسط آبزیان به انسان منتقل می‌شود. هر سه شکل جیوه (عنصری، غیر آلی و آلی) در مقادیر بالا اثراتی نامطلوب بر سلامتی انسان دارد. مسمومیت با جیوه باعث بروز اختلالات عصبی و کلیوی، ایجاد جهش ژنتیکی و اختلال متابولیسم و آسیب بر سیستم مغزی، شنوایی و بویایی می‌شود.

کادمیوم ـکادمیوم یک عنصر متحرک در خاک است که به‌راحتی در دسترس گیاه قرار گرفته و جذب می‌شود و تجمع آن در محصولات غذایی نگرانی های قابل‌توجهی را به وجود آورده است. گونه‌های گیاهی مختلف، تمایل متفاوتی به جذب کادمیوم دارند. مسمومیت با کادمیوم باعث بیماری رماتیسم، برونشیت، آمفیزم، کم‌خونی و سنگ کلیه می‌شود.

منگنز ـاغلب به‌صورت اکسید، کربنات و سیلیکات و کمتر به‌صورت عنصر یافت می‌شود. مواد غذایی با منشأ گیاهی یکی از منابع مهم جذب منگنز در بدن انسان است. منگنز پس از ورود به خون قبل از آن‌که در کبد متابولیز شود وارد مغز می‌شود و به دلیل آن‌که حذف منگنز نسبت به سایر اعضای بدن کمتر است تأثیری نامطلوب بر سیستم اعصاب مرکزی دارد. از دیگر تأثیرات مسمومیت با منگنز بروز آثار عصبی، ایجاد اشکال در تولیدمثل و سیستم تنفسی است.

نیترات و نیتریت ـکودهای نیتراته مهم‌ترین منبع عمده آلودگی در آب‌های سطحی و زیرزمینی است. نیتروژن یکی از مواد مغذی ضروری برای گیاهان است و معمولاً به‌صورت نیترات با آمونیوم از خاک جذب گیاه و به‌عنوان مهم‌ترین منبع اسیدهای آمینه به مصرف انسان و حیوان می‌رسد. مسمومیت با نیتریت باعث کاهش ظرفیت حمل اکسیژن توسط هموگلوبین و تشکیل «نیتروزامین» که خاصیت سرطان‌زایی دارد، می‌شود.

نیترات در اصل یون سمی نیست و به‌سرعت همراه ادرار انسان دفع می‌شود و مداخله‌ای در فرایندهای حیاتی ندارد ولی سمیت آن زمانی جلوه‌گر می‌شود که در اثر فعالیت میکروب‌ها، نیترات به یون نیتریت تبدیل شود. برخلاف افراد بزرگسال، تبدیل نیترات به نیتریت در نوزادان و کودکان به‌راحتی انجام‌پذیر است، به‌ویژه زمانی که نوزاد از طریق شیر خشک یا آب‌های حاوی نیترات بالا تغذیه شود. باید توجه داشت به علت سرعت بالای شستشوی نیترات، غالباً آب‌های چاه بدان آلوده شده و افرادی که از این گونه آب‌ها استفاده می‌کنند بدان آلوده می‌شوند.

کود اورهکه به علت ارزان بودن به مقدار زیادی مصرف می‌شود پس از استفاده در محصولاتی مانند پیاز و سیب‌زمینی به نیتریت تبدیل می‌شود و در آن تجمع پیدا می‌کند. یکی از منابع مهم نشر گاز آمونیاک همین کودهای اوره است. باید توجه داشت «نیتریفیکاسیون آمونیاک» به نیترات به‌سرعت زیادی رخ می‌دهد.

امروزه در دنیا با آشکار شدن زیان‌های مهلک سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی، مردم جهان از کشاورزی متکی به مواد شیمیایی فاصله گرفته و به کشاورزی زیستی که بر پایه‌ کودهای زیستی و دفاع طبیعی نباتات در برابر آفت‌ها است، روی آورده‌اند.