برزخ حد وسط بین دنیا و قیامت است. در رتبه‌بندی، درجه برزخ از دنیا بالاتر است و برخی خصوصیات دنیا را دارد اما نوعش متفاوت است. انسان در برزخ با بدن مثالی که شبیه به بدن دنیایی‌اش است حضور پیدا می‌کند. بنابراین خوردن و آشامیدن او متفاوت با دنیا می‌شود.

در واقع روح مراتبی دارد که یک مرتبه‌اش، بدن مثالی است، که سبک‌تر از بدن دنیایی است. این بدن تا حدی به تجرد رسیده و از مادیات فاصله گرفته، اما دلیلی نداریم که نیاز خوردن و آشامیدن را نداشته باشد.

روایات ائمه اطهار علیهم‌السلام موید آن است که در نوع زندگی برزخی، خوردن و آشامیدن وجود دارد. گرچه ماهیت زندگی در برزخ با دنیا متفاوت است و شاید بتوان گفت پایین‌ترین مرتبه‌اش خوردن و آشامیدن است. اما مهم اینست که در برزخ هم برخی از امور دنیوی وجود دارد. این حالت شبیه خوردن‌های ما در عالم خواب است که اکثرا تجربه کرده‌ایم.

چنانکه در خواب تا حدودى تعلق روح به بدن مادى کم می‌شود، در حالى که بدن مادى ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است، خود را با بدنى مشابه با این بدن یافته و سیرها و حرکت‏‌ها و فهم‌‏ها و دیدنى‏‌ها و شنیدنى‏‌ها و خوردنى‌‏ها و خواستن‏‌ها با آن داریم.(محمد شجاعى، خواب و نشان‏ه‌اى آن، صص 58-62)

اثبات خوردن در برزخ با اروایات

با استفاده از برخی روایات درمی‌یابیم که اموات در برزخ غذا می‌خورند. فردی نقل می‌کند از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم ارواح مومنان کجا هستند؟ حضرت فرمود: ارواح المومنین فی حجرات فی‌الجنته، یاکلون من طعامها و یشربون من شرابها و یتزاورون فیها؛ ارواح مومنان در منازل بهشت‌‌ هستند. از طعام‌های آن می‌خورند، از نوشیدنی‌های آن می‌نوشند. همدیگر را می‌بینند و زیارت می‌نمایند.

سپس آن شخص از ارواح کفار پرسید، حضرت فرمود: «فی النار یاکلون من طعامها و یشربون من شرابها و یتزاورون فیها؛ ارواح کفار در آتش‌اند و از غذا و نوشیدنی آن استفاده می‌کنند همدیگر را می‌بینند و با هم ملاقات و دیدار دارند.» (بحارالأنوار، ج6، ص235)

روایات دیگری از اهل‌بیت علیهم‌السلام به ما رسیده که می‌فرمایند زندگی در برزخ و عالم مثال مانند زندگی در عالم دنیا است و کارهایی که در دنیا انجام می‌دهیم را در برزخ با بدن‌های مثالی که شبیه بدن‌های دنیوی هستند؛ انجام می‌دهیم.

امام صادق علیه‌السلام در این باره می‌فرماید:
«فاذا قبضه الله صیر تلک الروح فی قالب کقالبه فی الدنیا فیاکلون و یشربون، اذا قدم علیهم القادم عرفوه بتلک الصورة التی کانت فی الدنیا و الآخرة»؛ هنگامی که خداوند روح انسان را قبض می‌کند، روح او را در قالبی، مثل قالب دنیایی قرار می‌دهد. طعام می‌خورند و می‌آشامند و هنگامی که فرد جدیدی از عالم دنیا، به آنها بپیوندد، او را به همان صورت دنیایی می‌شناسند. یعنی بدن و قالب مثالی آنها در برزخ، شبیه قالب و بدن دنیایی آنها است.(اصول کافی، ج۳، ص۲۴۵)

امام صادق علیه‌السلام در ادامه می‌فرماید:«ان الارواح فی صفة الاجساد فی شجرة الجنة تتعارف و تتسائل فاذا قدمت الروح علی الارواح تقول دعوها فانها قد اقبلت من هول عظیم ثم یسئلونها ما فعل فلان و ما فعل فلان فان قالت لهم ترکته حیا ارتجوه و ان قالت لهم قد هلک قالوا قد هوی هوی ...»(کلمات مکنونة من اهل الحکمة والمعرفة، فیض کاشانی، ص141)؛ ارواح در عالم مثال یا همان عالم برزخ، صفات و ویژگی‌های اجساد را دارند و در کنار درختان بهشتی قرار می‌گیرند (ولی خود جسم و جرم آنها را ندارند). در آنجا همدیگر را می‌شناسند و از حال همدیگر سؤال می‌کنند، وقتی روح تازه‌ای بر ارواح گذشته وارد می‌شود، ارواح به هم می‌گویند او را به حال خود بگذارید زیرا تازه از هول و هراس بزرگ سختی مرگ رها شده است.

پس از اینکه فرد تازه رسیده، به آرامش رسید، نام برخی را می‌گویند و از حال آنها در دنیا می‌پرسند. روح تازه‌وارد، اگر در جواب آنها بگوید هنوز زنده است، اظهار امید به ملحق شدن وی به آنها را می‌کنند و اگر بگوید مرده است، گویند که به آرزوی نفس خود رسیده است.

خوردن در برزخ در قرآن کریم

به شهادت قرآن کریم انسانها در عالم برزخ بواسطه اعمالی که انجام داده‌اند در عذاب و غم و یا در نعمت و شادی قرار می‌گیرند. گروهی از آنها شهدا هستند که در برزخ به گرفتن پاداش نوید داده شده‌اند: «وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ(آل‌عمران،170)؛ نپندارید كه شهیدان راه خدا مرده‏اند بلكه زنده به حیات ابدى شدند و در نزد خدا متنعم هستند.

قرآن کریم برای اثبات عذاب گناهکاران در برزخ، عذاب فرعونیان را بیان می‌فرماید: «النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ»(غافر،46)؛ آتش، هر صبح و شام بر آن عرضه شوند و روزى كه قیامت برپا شود ندا دهند كه خاندان فرعون را به سخت‌ترین عذابها درآورید.

امام صادق علیه‌السلام فرمود:ارواح مؤمنین در بدن‌هایى همانند بدن‌هایشان (بدن دنیایی) قرار دارد این ارواح (در قالب برزخی) می‌خورند و می‌آشامند، و هر گاه شخصی بر آنها وارد شد، آنها او را به همان صورتی که در دنیا بوده، می‌شناسند.(فروع کافی، ج3، ص244)

بنابر این خوردن و آشامیدن یکی از انواع پاداش‌ مومنان در برزخ و عذاب برزخی برای گناهکاران است، که از خوردن و نوشیدن لذت برده یا از آتش، عذاب می‌چشند. اما چون قطعا بدن برزخی با بدن دنیوی متفاوت است خوراک و نوشیدنی‌اش نیز از نوع خوردنی‌های دنیایی نیست.

---