آواز افشاری، برخلاف برخی دیگر از متعلقات دستگاه شور، نسبتاً مستقل است

آواز افشاری یکی از آوازهای موسیقی ایرانی است و از متعلقات دستگاه شور دانسته می‌شود. آواز افشاریبر محوریت دستگاه شور است اما نت ایست آن درجهٔ دوم شور است و نت شاهد آن درجهٔ چهارم شور است. درجهٔ پنجم شور نت متغیر است و درجات ششم و هفتم در درآمد افشاری نقشی ندارند اما در برخی گوشه‌های آن حائز اهمیت می‌شوند. آواز افشاری آوازی نسبتاً مستقل از دستگاه شور است.افشاری آوازیست محزون و غم انگیز و دارای حالتی بسیار خوش و دلپسند میباشد.

گام افشاری به سه‌گاه نزدیکتر از شور است. در افشاری درجهٔ چهارم دستگاه شور نت شاهد و درجهٔ دوم آن نت ایست و درجهٔ پنجم نت متغیر محسوب می‌گردد.افشاری را مملو از شکایات و غم و اندوه دانسته‌اند.

آواز افشاری بر محوریت دستگاه شور است اما نت ایست آن درجهٔ دوم شور است

آواز افشاری در قدیم :

نام افشاری از نام ایل افشار (از قوم‌های ترک آذربایجان) گرفته شده است.

در ردیف‌های قدیمی‌تر مثل ردیف میرزاعبدالله آواز افشاری اهمیت کمتری داشته است و در اجرا زمانی کمتر از پنج دقیقه به آن اختصاص می‌دادند. ولی رفته رفته در ردیف‌های جدید‌تر بیشتر مورد توجه قرار گرفت، به گونه‌ای که زمان اجرای آن به ۳۰ دقیقه هم رسید.

آواز افشاری، برخلاف برخی دیگر از متعلقات دستگاه شور، نسبتاً مستقل است چنانکه مُد و فرود مخصوص به خودش را دارد (و به محور اصلی شور فرود نمی‌کند). با این حال، به عقیدهٔ هرمز فرهت از آنجا که گوشه‌های پایانی افشاری به محور اصلی دستگاه شور پرده‌گردانی می‌کنند، افشاری غالباً جزو متعلقات دستگاه شور طبقه‌بندی می‌شود (و نه به عنوان یک دستگاه جداگانه).

نت خاتمه در افشاری، درجهٔ زیرپایه (یکی قبل از نت پایهٔ) شور است اما به ندرت استفاده می‌شود. نت پایهٔ شور نیز به طور کلی در آن فاقد اهمیت است و می‌تواند کلاً اجرا نشود.

درجهٔ دوم شور نت ایست افشاری است و تقریباً تمام جمله‌های موسیقی به این نت ختم می‌شوند؛ تأکید روی این درجه در ملودی‌های افشاری متداول است.

درجهٔ سوم شور نقشی گذرا دارد اما درجهٔ چهارم شور نت شاهد افشاری است و از اهمیت بالایی برخوردار است. این درجه گاهی به عنوان نت آغاز افشاری نیز به کار گرفته می‌شود. درجهٔ پنجم شور در افشاری نت متغیر است و در مسیر بالارونده گاه یک ربع پرده زیرتر می‌شود. درجات ششم و هفتم شور در درآمد افشاری کمتر مورد توجه هستند اما در برخی گوشه‌های افشاری این درجات حائز اهمیت می‌شوند و زمانی بیشتری صرف آن‌ها می‌شود.

نام افشاری از نام ایل افشار (از قوم‌های ترک آذربایجان) گرفته شده است

معرفی گوشه‌های آواز افشاری

درآمد‌های متعدد در افشاری: در ردیف‌های مختلف برای این آواز درآمد‌های مختلفی اجرا می‌شود. به عنوان مثال در ردیف علی اکبر شهنازی هشت درآمد برای آواز افشاری آمده است. درآمد‌های افشاری گاه تا درجه‌های هفتم، هشتم و حتی نهم هم می‌روند و بر درجات بالای گام تاکید می‌کنند و نهایتا به نت شاهد و نت ایست افشاری بازمی‌گردند.

بیات راجه: مهم‌ترین گوشه‌ی افشاری است که آن را بیات راجع هم می‌نویسند. در دستگاه نوا و بیات اصفهان هم گوشه‌ای با این نام اجرا می‌شود.

مثنوی پیچ یا مثنوی: نت شاهد این گوشه درجه‌ چهار، نت شروع درجه‌ی هفت (بم) و نت ایست آن درجه‌ی دوم است. در این گوشه بیشتر اشعار مولوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جامه دران: نت شروع و نت متغیر این گوشه درجه‌ پنجم است.

نهیب: گوشه‌ی نهیب (و دو گوشه مرتبط دیگر شامل عراق و آشور) دارای مُد متفاوتی هستند و در دستگاه‌های نوا، ماهور و راست‌پنج‌گاه هر سه این‌ها اجرا می‌شوند، اما در افشاری فقط گوشه نهیب اجرا می‌شود. در این گوشه درجه هشتم شور نت شاهد است و درجه پنجم شور نت ایست.

قرایی: نت شروع و نت شاهد این گوشه درجه‌ هفتم و نت ایست آن درجه‌ پنجم است.

عراق: فرهاد فخرالدینی از گوشه‌ عراق هم در این گوشه نام برده است و آن را به عنوان اوج افشاری معرفی می‌کند. فرهاد فخرالدینی معتقد است که با گوشه‌ عراق می‌توان پرده گردانی کرد و به دستگاه ماهور وارد شد. با اجرای گوشه عراق، گسترده صوتی آواز افشاری به یک فاصله دهم کوچک می‌رسد و شامل سیزده درجه می‌شود.

شاه ختایی: نت شروع گوشه‌ شاه ختایی درجه‌ی هفتم از قسمت بم، نت شاهد آن درجه‌ سه و نت ایست درجه‌ دوم است.

رُهاب

مسیحی

کرشمه

بسته نگار

نهیب

حصار

تخت طاقدیس و صدری

نمونه‌های معروفآواز افشاری :

«این دهان بستی دهانی باز شد» آوازی است در مایهٔ افشاری (گوشهٔ مثنوی) که توسط محمدرضا شجریان برای ماه رمضان اجرا شده‌است.

«از کفم رها» نیز تصنیفی در آواز افشاری است که عارف قزوینی ساخته و خوانندگانی چون محمدرضا شجریان و سیما بینا آن را خوانده‌اند.

همچنین آلبوم آرام جان از محمدرضا شجریان با همراهی گروه آوا، کلاً در آواز افشاری است.

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر بیتوته