قوزکمر یا گوژپشتی با نام علمی کیفوز، نوعی سندروم وضعیتی است که در بالای کمر و گردن رخ می‌دهد. در چنین شرایطی بالای کمر بیمار دچار انحنا شده، شانه‌ها گرد می‌شوند، اسکاپولا (تیغه شانه) کشیده شده (از ستون‌فقرات دور می‌شود) و چانه به جای این‌که به داخل چین بخورد به جلو متمایل می‌شود. این ناهنجاری می‌تواند در تمام قشر جامعه رخ دهد. به‌عنوان مثال در دنیای ورزش، دوچرخه‌سوارها و بازیکنان بیسبال به دلیل این‌که مجبورند برای مدت طولانی بدن را در یک وضعیت نگهدارند بیشتر درمعرض قوزکمر هستند. از طرفی، بدنسازان آماتور به دلیل تقویت و سفت کردن عضلات قفسه‌سینه و نادیده گرفتن عضلات بالای کمر به این عارضه گرفتار می‌شوند. سندروم پوسچر گردنی برخی مواقع سندروم متقاطع فوقانی نیز نامیده می‌شود. این عارضه ناشی از اختلالات عضلانی است که در این نوع ناهنجاری وجود دارند. به‌عنوان مثال، عضلات گردنی خلفی و عضلات سینه سفت و عضلات بالای کمر و فلکسورهای عمقی گردن ضعیف هستند. علت نامگذاری سندروم متقاطع فوقانی، اتصال 2 گروه عضلانی سفت و 2 گروه عضلانی ضعیف به حالت 2 خط صاف و به شکل ضربدر می‌باشد.

چه عواملی موجب کیفوز می‌شوند؟

در ناهنجاری کیفوز، قوس بخش میانی ستون مهره‌ها (مهره‌های قفسه‌سینه) بیشتر از حالت طبیعی می‌باشد. دلایل زیادی برای چنین عارضه‌ وجود دارد:

• وضعیت بدنی ضعیف (کیفوز پوسچرال یا وضعیتی):خمیده راه رفتن، لم دادن به صندلی در حالت کج و حمل کیف یا اجسام‌ سنگین موجب کشش عضلات و رباط‌های حمایتی شده و در نهایت انحنای ستون‌فقرات را افزایش می‌دهد.
• شکل‌گیری غیرطبیعی مهره (کیفوز شوئرمن):اگر مهره به درستی رشد نکند درنهایت می‌تواند از موقعیت خود خارج و تغییر شکل دهد.
• رشد غیرطبیعی ستون‌فقرات در رحم (کیفوز مادرزادی):اگر موردی موجب اختلال در رشد طبیعی ستون‌فقرات شود برخی مواقع موجب جوش خوردن 2 یا چند مهره به یکدیگر می‌شود.
• سن:با افزایش سن انحنای ستون‌فقرات افزایش می‌یابد.

کیفوز ممکن است به دلیل آسیب ستون‌فقرات رخ دهد.

علائم کیفوز

گاهی قوزکمری به‌غیر از انحنا و خمیدگی غیرطبیعی در کمر با علائم دیگری همراه است. با این وجود این ناهنجاری در برخی مواقع موجب:

• کمردردوسفتی یا خشکی کمر
• حساسیت به لمس ستون‌فقرات
• خستگی

می‌شود. در بزرگسالان مبتلا به گوژپشتی عارضه کمردرد می‌تواند بسیار مشکل‌ساز باشد. علت این امر این است که بدن مجبور است اختلالات نخاعی را جبران کند. درصورت ابتلا به قوزکمر حاد، علائم با مرور زمان تشدید می‌یابند. در برخی مواقع ممکن است بیمار به اختلالات تنفسی و خوردن دچار شود.

تشخیص

کیفوز معمولا از طریق معاینه ستون‌فقرات و انجام آزمایش اشعه‌ایکس تشخیص داده می‌شود.

معاینه

در طول معاینه، پزشک برای ارزیابی آسیب دیدگی تعادل و دامنه حرکات ممکن است از بیمار بخواهد تعدادی از حرکات ورزشی را انجام دهد. پزشک ممکن است جهت تشخیص این‌که آیا انحنای ستون‌فقرات ناشی از وضعیت نامناسب بدن و یا مشکلات ساختاری است از بیمار بخواهد روی تخت دراز بکشد. باوجود این‌که این مورد همیشه پیش نمی‌آید اما ممکن است در حالت درازکش، ستون‌فقرات بیمار صاف شود. در چنین شرایطی به احتمال زیاد کیفوز ناشی از وضعیت ضعیف بدنی می‌باشد (کیفوز وضعیتی). اگر در حالت درازکشیدن، ستون‌فقرات همچنان خمیده باشد به احتمال زیاد گوژپشتی ناشی از مشکلات مرتبط با ساختار ستون‌فقرات می‌باشد. این حالت شبیه کیفوز شوئرمن یا انواع کیفوزمادرزادی است.

اشعه ایکس و اسکن‌ها

معمولا از طریق اشعه‌ایکس می‌توان قوز پشت کمر را تشخیص و علت آن را تعیین کرد. درصورتی که درمان‌های پیشرفته نظیر جراحی مدنظر باشد و یا وجود علائم دیگر نظیر بی‌حسی در دست و پاها نشانه آسیب دیدگی سیستم عصبی باشد به اسکن‌های بیشتری نیاز خواهد بود. اسکن‌هایی که ممکن است در چنین شرایطی انجام شوند:

• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT):شامل تهیه تصاویر سه بعدی دقیق از ستون‌فقرات که توسط مجموعه‌ای از آزمایشات اشعه ایکس انجام خواهد شد.
• تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (ام آرآی):با کمک میادین مغناطیسی قوی و متغییر، تصاویر دقیق از داخل ستون‌فقرات بیمار تهیه می‌شود.

بزرگسالان

اگر عارضه گوژ پشتی در دوران بزرگسالی رخ دهد ممکن است جهت تعیین علت نهفته به آزمایشات بیشتری نیاز باشد. آزمایشات معمولا به علائمی که بیمار دارد بستگی دارند. این آزمایشات شامل:

• آزمایش خون: برای بررسی عفونت‌هایی از قبیل توبرکلوزیس
• اسکن تراکم استخوان: نوعی اسکن اشعه ایکس است که جهت ارزیابی قدرت استخوان‌ها انجام می‌شود. این اسکن برای تشخیص بیماری‌هایی نظیر پوکی استخوان و بیماری پاژه که موجب تضعیف استخوان‌ها می‌شوند مفید و موثر است.
• سی تی اسکن و امآرآی

درمان کیفوز

درصورت ابتلا به قوز پشت کمر، درمان این ناهنجاری به عواملی از قبیل چگونگی و میزان انحنای ستون‌فقرات، داشتن علائم دیگر نظیر کمردرد و سایر علل نهفته بستگی خواهد داشت. درمان قوزکمری به عواملی نظیر:

• سن بیمار
• جنسیت
• شدت انحنا
• انعطاف‌پذیری انحنا

بستگی دارد.

مسکن‌ها

اگر کیفوز کمری خفیف تا متوسط باشد علائم ناشی از آن را می‌توان با مصرف داروهای مسکن و ورزش تاحدودی کنترل نمود. در برخی موارد قوزکمر موجب کمردرد می‌شود. اگر بیمار کمردرد داشته باشد باید حتما به پزشک مراجعه نماید. پزشک بسته به شدت درد بیمار ممکن است انواع و دوزهای مختلفی از داروهای مسکن را تجویز نماید. داروهای مسکن بدون نسخه نظیر ایبوپروفن یا پاراستامول می‌توانند کمرددرهای ناشی از عارضه کیفوز را تسکین دهند.

بریس

نوجوانانی که دارای عارضه قوزکمری خفیف تا متوسط هستند شاید مجبور به بستن قوزبند کمری یا بریس باشند. بریس‌ها باید در تمام مدتی که استخوان‌ها در حال رشد هستند پوشیده شوند. این کار از تشدید انحنای ستون‌فقرات پیشگیری می‌کند. پوشیدن بریس شاید در ابتدا کمی سخت و ناراحت‌کننده باشد اما بیشتر افراد بعد از مدتی به آن عادت می‌کنند. قوزبندهای جدید و امروزه به گونه‌ای طراحی شدند که راحت هستند و بیمار می‌تواند بدون هیچ مشکلی در فعالیت‌های فیزیکی مختلف شرکت کند. پوشیدن قوزبندها تا زمانی که رشد ستون‌فقرات متوقف نشده، حدودا 14 و 15 سالگی؛ باید ادامه داشته باشد. بریس‌ها به افراد بزرگسال که رشد ستون‌فقرات آن‌ها متوقف شده پیشنهاد نمی‌شود چراکه در این دوره تاثیری در تغییر حالت ستون‌فقرات نخواهد داشت.

درمان کیفوز با فیزیوتراپی

فیزیوتراپی یکی از روش‌های درمانی مفید و موثر در ناهنجاری قوزکمری است. در کیفوز وضعیتی، انجام فیزیوتراپی بسیار ضروری است چراکه یک متخصصفیزیوتراپیمی‌تواند نحوه اصلاح وضعیت بدن و همچنین تقویت عضلات ستون‌فقرات را به بیمار آموزش دهد. علاوه‌بر این، فیزیوتراپی ممکن است به بیماران مبتلا به کیفوز ساختاری ازجمله کیفوز شوئرمن و کیفوز ناشی از شکستگی ستون‌فقرات توصیه شود. فیزیوتراپی حرفه‌ای در درمان قوزپشت کمر یا سندروم وضعیتی می‌تواند علاوه‌بر کاهش علائم به تضمین دستیابی به نتایج بهینه و پیشگیری از بروز مجدد آن کمک شایانی کند. فیزیوتراپی‌ها شامل:

اولتراسوند

اولتراسونددرمانی روشی است که با بکارگیری مزایای درمانی امواج فراصوت انجام می‌شود. روش‌های مختلف اولتراسوند شامل: هایفو، لیتوتریپسی (سنگ شکنی)، تحویل هدفمند با کمک امواج اولتراسوند ، تحویل هدفمند دارورسانی ترانس درمال با کمک امواج اولتراسوند، اولتراسوندهماستوزو تریمبولیز با کمک امواج فراصوت می‌باشند. اولتراسوند درمانی روشی است که شامل بکارگیری و نفوذ امواج صوتی با فرکانس بالا به عمق بافت‌ها و ایجاد واکنش گرمایی می‌باشد. این روش موجب افزایش جریان خون، شل شدن اسپاسم عضلات، ماساژ بافت‌های آسیب‌دیده و تسریع روند بهبود است.

چسب پوسچرال

این روش شامل بکارگیری چسب‌های مخصوص بدن است. موقعیت و جهت استفاده از چسب به مشکلی که قرار است اصلاح شود بستگی دارد. هدف از این کار، ایجاد حمایت بدون محدود کردن عضلات آسیب دیده و بافت‌های نرم و همچنین افزایش جریان خون به بافت‌ها و تراز مجدد مفاصلی است که به دلیل تحمل فشار از حالت اصلی خود خارج شده‌اند. به‌نظر می‌رسد که استفاده از چسب برای اصلاح وضعیت بدن خیلی موثر نباشد. در حققیت هنگامی که وضعیت بدن دچار سستی و خمیدگی می‌شود این چسب با ایجاد کشش خفیف به عنوان هشدار و یادآوری کننده عمل می‌کند.

ماساژ بافت نرم

تکنیک ماساژدرمانی که توسط متخصصین ماساژ انجام می‌شود امروزه دستخوش تغییر و پیشرفت شده و در مقایسه با روش‌های ماساژ قدیمی به‌صورت علمی‌تر انجام می‌شود. پزشکان فیزیوتراپی با داشتن اطلاعات کامل از آناتومی و فیزیولوژی بدن بیمار می‌دانند چگونه جهت کاهش درد، افزایش جریان خون، کاهش اسپاسم عضلانی، افزایش انعطاف‌پذیری عضله و بهبود حرکت بیمار از روش‌های مختلف ماساژ دستی به تنهایی و یا در ترکیب با روش‌های دیگر استفاده نمایند. یک فیزیوتراپیست ممکن است روش‌های ماساژ کلاسیک نظیر افلوراژ (سر خوردن آرام روی بافت) و پتریساژ ( دستکاری عضله یا مشت و مال دادن) یا تکنیک‌های پیشرفته‌تر مانند فریکشن عمیق (حرکاتی که جهت کاهش بافت اسکار، جذب تورم و کاهش اسپاسم عضله) و رهاسازی نقاط ماشه‌ای یا بافت نرم (جهت کشش فاسیای عضله و کاهش تنش عضله) را بکار ببرد. در چنین شرایطی، ماساژ روی عضلات اکستنسور گردنی فوقانی، عضلات سینه‌ای ، عضلات ذوزنقه‌ای فوقانی و عضلات بالابرنده کتف انجام می‌شود.

اصلاح بیومکانیکی

اساس توانبخشی ایجاد اصلاحات بیومکانیکی چندبخشی در ستون‌فقرات بیمار است. هدف از توانبخشی برطرف نمودن اختلالات عملکردی بخش‌های مختلف ستون‌فقرات و بازپس گیری توانایی حرکت مفاصل ستون‌فقرات می‌باشد. اصلاح بیومکانیکی ستون‌فقرات به صورت پیوسته در مناطق کمری، قفسه سینه و گردنی ستون‌فقرات انجام می‌شود. اصلاح ستون‌فقرات کمری که با کمک روش چرخش عقب انجام می‌شود شامل موبیلیزاسیون همزمان قسمت‌های حرکتی مسدود شده در ستون‌فقرات است. اصلاح انسدادهای قفسه سینه که با تکنیک‌های ایمپالس (تکان یا ضربه) ویژه انجام می‌شوند از قسمت فوقانی ستون‌فقرات شروع و به قسمت تحتانی ستون‌فقرات ادامه می‌یابد. اصلاح ستون‌فقرات گردنی که جهت ایجاد تاثیر همزمان بر تمام بخش‌های مسدود شده ستون‌فقرات صورت می‌گیرد شامل حرکت در یک مسیر پیچیده است.

ورزش‌های رفع قوزکمر

کیفوز یک وضعیت تاسفباری است که موجب خمیده شدن پشت یک فرد می‌شود. این ناهجاری در بین زنان مبتلا به پوکی استخوان و همچنین خانم‌های وزنه‌بردار که از اختلالات عضلانی و برنامه‌ریزی ضعیف رنج می‌برند شایع می‌باشد. در صورت عدم درمان، این ناهنجاری می‌تواند توانایی انجام فعالیت‌هایی نظیر پرس شانه و یا بلندکردن یک جعبه به بالای سر را محدود کند. بنابراین اصلاح کیفوز مستلزم رعایت یک سری دستورالعمل‌ها است. جهت اصلاح عدم تعادل عضلانی و بهبود سلامت ستون‌فقرات باید راهکارها و حرکات ورزشی مناسب را انجام داد.

پکینگ شانه

جهت گرم کردن بدن، صاف و ریلکس بایستید، شکم را به تو داده و تیغه‌های شانه را به پایین و عقب بکشید. تصور کنید که تیغه‌های شانه با هم در تماس هستند. به مدت 2 ثانیه شانه‌ها را در حالت انقباض نگهدارید. این نرمش را 10 بار تکرار کنید. خیلی راحت می‌توانید بین تیغه‌های شانه احساس فشردگی کنید. اگر انجام حرکت در حالت ایستاده سخت بود می‌توانید به پشت دراز کشیده و انجام دهید. این حرکت را برای ورزش‌های قسمت فوقانی بدن نیز می‌توان انجام داد. هنگام انجام دادن پرس بالای سر، حرکت بلند شدن ترکی یا حتی اسکات جلو می‌توان حرکت پکینگ شانه را انجام داد. این نرمش یک تکنیک مناسب برای تقویت اسکاپولار است.

از شکم استفاده کنید

علت بسیاری از مشکلات کمر، عدم توانایی در تقویت عضلات شکم است. اگر سفت کردن عضلات شکمی در هنگام انجام هر نوع حرکت پکینگ شانه برای شما دشوار بود حرکت سگ پرنده را انجام دهید. حرکت را در حالت چهار دست و پا شروع کنید، انگشتان پاها را زیر پاها و مچ دست و کف دست را زیر تیغه‌های شانه قرار داده و عضلات شکم را سفت کنید. به‌طور همزمان دست راست و پای چپ را با هم بلند کنید. یادتان باشد که دست و پاها بالاتر از ران نباشند. با کم دست چپ و پای راست وزن خود را متعادل کنید. شکل مربع ایجاد کنید. به حالت اول برگردید و همین حرکت را با طرف دیگر بدن انجام دهید. تکرارها نقطه شروع خوبی هستند. از آن‌جایی که این حرکت و سایر حرکات تقویت کمر از بخش‌های اصلی تمرینات یوگا و پیلاتس هستند اگر هنگام انجام این حرکت دچار ناراحتی شدید توصیه می‌کنیم در کلاس‌های یوگا و پیلاتس شرکت کنید.

کشش قفسه‌سینه و کمر

عضلات ضعیف و سفت در قفسه‌سینه از علائم رایج قوزکمری هستند. حرکت ورزشی کشش با دیوار برای تقویت عضلات قفسه‌سینه کفایت خواهد کرد. یک طرفه رو به دیوار بایستید، یک دست‌ را بلند کرده و کف دست را به دیوار تکیه دهید. سپس رویتان را از دستی که در بالاست برگردانید. این حرکت را با جهت دیگر بدن نیز تکرار کنید. برای تقویت عضلات کمر کافی است حرکت کششی آویزان شدن از حلقه را انجام دهید. یک بارفیکس را پیدا کنید، حلقه‌هایی که روی میله است را محکم در دست بگیرید و در حالت کاملا ریلکس از میله بارفیکس آویزان شوید. هر حرکت کششی را به مدت 30 ثانیه انجام دهید.

رول غلتان

یکی از استراتژی‌های مقابله با گوژپشتی استفاده از فوم غلتان است. استفاده از فوم غلتان می‌تواند تنش‌های عمقی در بافت عضلانی را کاهش دهد. برای پایین کمر بهتر است از رول غلتان محکم استفاده نمود. رول را زیر لگن پاها قرار دهید. عضلات شکم را منقبض کنید گویا می‌خواهید حرکت کرانچ انجام دهید. با کمک پاها به عقب و جلو حرکت کنید. هنگام شروع، رول غلتان باید در پایین کمر و در انهتای حرکت نزدیکی تیغه‌های شانه باشد. این حرکت را 10 بار و یا به مدت 30 ثانیه تکرار کنید.

جراحی

از طریق جراحی معمولا می‌توان خمیدگی کمر را اصلاح و به تسکین درد کمک کرد اما لازم به ذکر است که جراحی با عوارض جانبی زیادی همراه است. جراحی تنها برای موارد بسیار حاد کیفوزو زمانی که مزایای جراحی بیشتر از خطرات آن است توصیه می‌شود. جراحی قوزکمری معمولا در موراد زیر انجام می‌شود:

• انحنای ستون‌فقرات بسیار زیاد باشد.
• قوس و خمیدگی کمر موجب درد مداوم شده و با مصرف داروهای مسکن نیز کنترل نشود.
• انحنا موجب اختلال در عملکردهای مهم بدن نظیر تنفس و سیستم عصبی شود.
• بدون جراحی احتمال تخریب ساختار ستون‌فقرات زیاد باشد.
• کودک با کیفوز مادرزادی بدنیا می‌آیند.

گوژپشت کمر اغلب از طریق روشی موسوم به هم جوشی ستون‌فقرات درمان می‌شود. این روش شامل اتصال دادن مهره‌هایی است که موجب خمیدگی و قوس ستون‌فقرات شده‌اند. این جراحی با ایجاد برش در ناحیه کمر انجام می‌شود. سپس با کمک میله‌های فلزی، پیچ و قلاب‌ها خمیدگی ستون‌فقرات برطرف شده و ستون فقرات با کمک پیوندهای استخوانی در جای خود جوش می خورد. برای پیوند استخوان معمولا از استخوان‌های اهدایی استفاده می شود اما ممکن است از استخوانهای نواحی دیگر بدن نظیر لگن نیز استفاده شود. جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام شده و 4 تا 8 ساعت طول می کشد. بعد از جراحی ممکن است بیمار به مدت 1 هفته در بیمارستان بستری شود. برای حمایت از ستون فقرات در طول دوره بهبود شاید بیمار مجبور شود به مدت 9 ماه از بریس استفاده نماید. 4 تا 6 هفته بعد از عمل بیمار می‌تواند به مدرسه، دانشگاه و محل کار خود برگردد و 1 سال بعد از جراحی می تواند ورزش کند.