غزال زیاری:نوارهای خشک شده از خارهای گیتارماهی خم دهان، در یک مغازه سوغاتی فروشی در شهر کواتانگ میانمار به معرض فروش گذاشته می‌شوند و نوارهای استخوانی‌ای که روی این ماهی‌های کمیاب رشد می‌کنند، برای ساخت جواهرات در تایلند حسابی محبوب و پرطرفدار هستند.

گیتارماهی خم دهان ( bowmouth guitarfish یا shark ray ) یک موجود دریایی با ظاهری عجیب و غریب است که دمی شبیه به کوسه دارد ولی بدن ضخیمش به یک سر صاف و پرتو مانند که با نوارها یا خارهای استخوانی و نوک تیز پوشیده شده، وصل می‌شود.

بسیاری از گونه‌های کوسه در خطر انقراض، در سراسر دنیا به خاطر باله‌هایشان که در غذاهای چینی مورد استفاده قرار می‌گیرند، شکار می‌شوند.گیتارماهی خم دهان هم یک گونه به شدت در خطر انقراض است که به خاطر تقاضای بالا برای خارهای استخوانی‌اش برای یک مصرف لوکس، شکار می‌شود. بعد از شکار این ماهی، خارهای آن را می‌برند و از آنها برای تولید انگشتر و دستبند استفاده می‌کنند.

بعد از کشف گیتارماهی خم دهان در سراسر اقیانوس هند و آرام، مشخص شد که این ماهی‌ها شباهت زیادی به اره ماهی و گیتار ماهی غول پیکر دارند (ماهی‌هایی شبیه کوسه که جزو در معرض خطرترین ماهی‌های دنیا هستند) و تعداد آنها در دهه‌های اخیر بیش از ۸۰% کاهش یافته است. براساس بررسی جدیدی که در مجله Conservation Science and Practice منتشر شده، فروش جواهراتی با خار گیتار ماهی خم دهان که در کشور تایلند متمرکز است، در یک دهه اخیر رونق فراوانی داشته.

طبق گفته جنیفر پیتکا که به‌عنوان بخشی از تحقیق خود در دوره کارشناسی ارشد بیولوژی دریایی در دانشگاه بنگور ولز برروی آن کار کرده، این تجارت که بخش عمده آن به‌صورت غیرقانونی انجام می‌شود، مدتهاست که به رسمیت شناخته نشده و مدارک مستندی درباره آن وجود ندارد. به جز چند گزارش محدود درباره فروش جواهراتی با خار گیتار ماهی خم دهان در جنوب شرقی آسیا، گزارش مستند خاصی در این باره وجود ندارد. پیتکا ادامه داد:« ما واقعا نمی‌دانستیم که قرار است چه چیزی پیدا کنیم.»

موارد استفاده از خار گیتار ماهی خم دهان

یک جستجوی سیستماتیک آنلاین نشان داد که بیش از ۹۷۷ تبلیغ برای محصولات حاوی خار گیتارماهی خم دهان انجام شده که تاریخ برخی از آنها به سال ۲۰۱۲ برمی‌گردد. بیشتر آنها خارهای تکی بودند که برروی انگشتر نصب شده یا جداگانه به فروش رسیدند. برخی دیگر تبلیغ دستبند، آرواره ماهی مذکور و حتی تعدادی گیتارماهی خم دهان کامل به صورت تاکسیدرمی شده بود و تعدادی از این تبلیغات در بازار فیس‌بوک به چشم می خوردند. اکثر فروشندگان در تایلند مستقر بودند و برخی دیگر در آمریکا، ایتالیا، تایوان، استرالیا، انگلیس و کانادا ساکن بودند.

بیشتر بخوانید:

• راز عجیب ارزشمندترین سنگ کره زمین فاش شد
• ادعای سی‌ان‌ان درباره اولین هواپیمای بزرگ مسافربری ساخت چین: آنقدرها هم چینی نیست!

تلاش برای کنترل تجارت این محصولات

تجارت بین‌المللی محصولات این ماهی از سال ۲۰۱۹ تحت کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های درخطر انقراض (CITES) تنظیم شد و طبق آن هر محموله فرا-مرزی باید زیرنظر مقامات ثبت شود. این تجارت تنها در شرایطی مجاز است که بر بقای گونه جانوری تاثیر نداشته باشد. البته برآورده کردن چنین شرایطی کار دشواری است؛ چرا که گستره دقیق این تجارت هنوز ناشناخته است. این در حالی است که در دهه‌های اخیر قاچاق آنلاین حیات وحش رونق فراوانی پیدا کرده و دیگر به دارک وب محدود نیست:گونه‌های ارزشمند در خطر انقراض به‌صورت کاملا علنی در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های تجارت الکترونیکی تبلیغ می‌شوند.

متئو مک داویت، یکی از اعضای هیئت مدیره انجمن حفاظت از اره‌ماهی که برای اولین بار به پیتکا و سرپرستانش درباره وجود جواهرات ساخته شده از خارهای گیتارماهی خم دهان هشدار داد در این باره گفته:« دیدن یک تجارت سازمان یافته برای گونه‌ای در خطر انقراض واقعا آزار دهنده است.»

چه چیزی منجر به این تجارت می‌شود؟

خارهای گیتارماهی خم دهان در آئین بودا که مذهب غالب تایلند است، اهمیت فرهنگی بالایی دارند. به اعتقاد آنها همراه داشتن این خارها، افراد را در مقابل خطرات محافظت می‌کند. برخی از خارها حتی با نماد حفاظت بودایی کنده‌کاری می‌شوند.

بازار خارها نیز به اندازه بازار باله‌های کوسه داغ است. لوک وارویک، مدیر حفاظت از کوسه‌ها در انجمن غیرانتفاعی حفاظت از حیات‌وحش دراین باره گفته:« مردم در همه جا، حتی در بسیاری از روستاهای دوردست، به دلیل ارزش باله‌های کوسه، به دنبال آنها هستند. تقاضا برای خارهای گیتارماهی خم دهان نیز بالاست؛ چون این خارها، ارزش این گونه‌ها را بالا می‌برد.»

داستان در مورد اره‌ماهی‌ها، گونه‌ای شبیه به گیتار ماهی هم که به خاطر استفاده از باله‌هایشان در معرض انقراض قرار گرفته‌اند به همین ترتیب است. مک داویت گفته کهتجارت ثانویه برای اره‌های این حیوان که به اعتقاد خیلی‌ها شیطان را دفع می‌کند، صدها سال است که در آسیای جنوب شرقی در جریان است.

با کاهش شدید تعداد این ماهی‌ها در تایلند، تاجران، این ماهی‌ها و خارهایشان را از کشورهای دیگری از جمله اندونزی، مالزی و میانمار تامین می‌کنند.

طرحی که در اجرا شکست خورد

در سال ۲۰۱۸، دولت تایلند طرحی برای حفاظت از حیوانات وحشی از جمله گیتارماهی خم دهان را به تصویب رساند و تمام جواهرات دارای خار این ماهی باید در اداره شیلات ثبت شده و ساخت قطعات جدید آن ممنوع اعلام شد. اقلام ثبت شده نیز از نوامبر ۲۰۱۸ به بعد و فقط در تایلند قابل معامله اعلام شدند.

در آن زمان بیش از ۱۰ هزار محصول با خار گیتارماهی خم دهان در وزارت شیلات ثبت شد و از سال ۲۰۱۹ به بعد، هیچ گزارشی از صادرات محصولاتی با خار این ماهی وجود ندارد. ولی پیتکا گفته:« قطعا تجارتی در داخل تایلند در جریان است که کاملا به صورت غیرقانونی انجام می‌شود.»

این‌طور به نظر می‌رسد که قوانین تجارت در بازارهای آنلاین بسیار کم رعایت می‌شود و طبق مطالعه پیتکا، گرچه تعداد آگهی‌ها از بعد از نوامبر ۲۰۱۸ کاهش یافته ولی تنها ۳۶در صد از آنها به‌صورت قانونی ثبت شده‌اند. یک چهارم فروشندگان به‌صراحت می‌گویند که کالایشان ثبت نشده و این نقض قوانین تایلند است. او گفته:« این واقعیت که اشیای حاوی خار گیتارماهی خم دهان به آشکارا در دسترس هستند و اکثرا ثبت هم نشده‌اند، نشان‌دهنده اختلال در اجرای قوانین است.»

برخی از فروشندگان در عین حال محصولات دیگری از گونه‌های پرطرفدار تحت حفاظت CITES مثل ببر، فیل، خرس و اسب دریایی را به خریداران پیشنهاد می‌کردند. وزارت شیلات تایلند هم هنوز واکنشی نسبت به این گزارش‌ها نشان نداده است.

مبارزه با قاچاق آنلاین حیات وحش

در سال ۲۰۱۸، گروهی از کمپانی‌های فناوری، ائتلافی برای پایان دادن به قاچاق آنلاین حیات‌وحش را با هدف کاهش ۸۰ درصدی آن تا سال ۲۰۲۰ راه‌اندازی کردند. اما به جای آن، آمار فروش این اشیای قاچای در طول این دوره در فیس‌بوک افزایش چشمگیری داشت.

فیس‌بوک پیش از این اعلام کرده بود که سیاست‌های خاصی در راستای ممنوعیت تبلیغات و محتواها برای تجارت، فروش یا خرید گونه‌های در خطر انقراض جانوری در نظر گرفته است. اما محصولات گیتارماهی خم دهان همچنان در فیس‌بوک به راحتی در دسترس هستند. پیتکا دراین باره گفته:« مطمئنم که همین الان می‌توانم در فیس‌بوک، صدها محصول حاوی خار این ماهی را خریداری کنم.»

طبق گفته پیتکا، کمپانی‌های فناوری می‌توانند تبلیغات آنلاین برای خارهای گیتارماهی خم دهان که به شکل بصری هستند و به راحتی شناسایی می‌شوند را به صورت خودکار ردیابی کنند و به این نکته اشاره کرد که این اقدام می‌تواند به مبارزه در این مسیر کمک شایانی کند.

وارویک هم گفته:« گمرک و دیگر سازمان‌های دولتی نیز باید در جریان تجارت خار این گونه از ماهی قرار بگیرند. آنها درمورد شناسایی باله کوسه (یک شی غیرقانونی دیگر) آموزش داده شده‌اند و به دنبال آن می گردند ولی هنوز کسی در جستجوی این خارها نیست. امیدوارم که برای نجات گونه گیتارماهی خم دهان خیلی دیر نشده باشد.»

منبع:nationalgeographic