تحلیل بیانات 1403 رسانه روایتگر مقاومت هویت تسنیم

به گزارش گروه امام و رهبریخبرگزاری تسنیم؛رسانه در اندیشه راهبردی رهبر معظم انقلاب اسلامی جایگاهی فراتر از یک ابزار صِرف اطلاع‌رسانی یا سرگرمی دارد؛ ایشان رسانه را میدان اصلی نبرد نرم و عرصه‌ کلیدیِ شکل‌دهی به شناخت، باور و روحیه‌ جامعه می‌دانند.

این نگاه عمیق، در بیانات متعدد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای طی سال 1403 با تبیین ابعاد گوناگون و طرح انتظارات مشخص از فعالان رسانه‌ای و دستگاه‌های مسئول، برجستگی ویژه‌ای یافته است. نوشتار پیشِ‌رو، با تمرکز بر مسائل محوری مطرح‌شده در بیانات سال 1403، می‌کوشد ضمن واکاوی مهم‌ترین ابعاد این دیدگاه راهبردی و تبیین رهنمودهای ایشان، چراغ راهی برای فعالان و دست‌اندرکاران این عرصه باشد.

رسانه، سلاح استراتژیک عصر «جنگ روایت‌ها»

بر اساس تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب در تبیین شرایط کنونی جهان، دوران اتکای صِرف به قدرت سخت‌افزاری و ابزارهای نظامی برای پیشبرد اهداف ملی و بین‌المللی به‌سر آمده است. ایشان پدیده‌ای به‌نام «جنگ روایت‌ها» را به‌عنوان میدان اصلی تقابل و تعیین‌کننده سرنوشت‌ها در عصر حاضر معرفی می‌کنند.

این مفهوم بیانگر آن است که دیگر صِرف داشتن توان نظامی یا اقتصادی، ضامن پیروزی یا حتی حفظ منافع نیست؛ بلکه چگونگی تفسیر رویدادها، تعریف واقعیت‌ها و ارائه تصویری مشخص از خود و دیگری، نقشی به‌مراتب کلیدی‌تر در تأمین منافع و کسب پیروزی و موفقیت ایفا می‌کند.

در این پارادایم جدید، رسانه‌ها با تمام گستردگی و تنوعشان به‌مثابه سلاح‌های استراتژیک در نبرد نرم عمل می‌کنند. مطابق بیانات رهبری، این ابزارها دیگر صرفاً وسیله‌ای برای سرگرمی یا اطلاع‌رسانی محض نیستند، بلکه حاملان و سازندگان اصلی روایت‌هایی هستند که ذهنیت، باور و در نهایت، رفتار جوامع را شکل می‌دهند.

آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند: «امروز در دنیا چالش‌ها و درگیری‌ها چالش‌های رسانه‌ای است. بیش از آنچه موشک و پهپاد و هواپیما و ابزارهای جنگی و مانند اینها تأثیر بگذارند در عقب راندن دشمن، رسانه‌ها هستند که تأثیر می‌گذارند و دل‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ذهنها را تحت تأثیر قرار می‌دهند. جنگ، جنگ رسانه‌ای است؛ هر کس رسانه‌ قوی‌تر داشته باشد، در اهدافی که دارد ــ هر هدفی ــ موفّق‌تر خواهد بود.» (1403/1/6)

ضرورت هوشیاری و اقدام عملی برای خنثی‌سازی عملیات روانی و رسانه‌ای دشمن

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ریشه‌ اصلی و خط اتصال بسیاری از مسئله‌سازی‌های کاذب، موج‌آفرینی‌ها و فضاسازی‌های رسانه‌ای پرحجم علیه نظام اسلامی و ملت ایران را در کارگردانی و هدایت خارجی با استفاده حداکثری از ابزار «رسانه» تشخیص می‌دهند و بیان می‌کنند که «دشمنان نظام جمهوری اسلامی خیلی زود فهمیدند که با شیوه‌های سخت‌افزاری نمی‌شود انقلاب را شکست داد؛ رفتند سراغ شیوه‌های نرم‌افزاری، فهمیدند که با جنگ و بمباران و نیروهای فتنه‌گر و قومیّت‌گرایی و مانند این‌ چیزها ایران اسلامی را نمی‌توانند از پا دربیاورند، نمی‌توانند به زانو دربیاورند، رفتند سراغ شیوه‌های نرم. شیوه‌های نرم، تبلیغات است، وسوسه‌ها است، بی‌صداقتی‌هایی است که در شعارهای‌شان وجود دارد که انسان مشاهده می‌کند؛ اسم می‌گذارند، نام می‌گذارند به‌عنوان دفاع از زن، به‌عنوان دفاع از جامعه‌ زنان، به‌عنوان دفاع از یک گروه زن، به‌عنوان دفاع از یک زن؛ ‌به‌عنوان دفاع از یک زن در یک کشور اغتشاش راه می‌اندازند، از شیوه‌های نرم‌افزاری استفاده می‌کنند».[1]

از تحلیل بیانات و مواضع ایشان برمی‌آید که رسانه‌های بیگانه و شبکه‌های وابسته به آن‌ها، با شناخت نقاط حساس، تلاش می‌کنند در حوزه‌هایی که به‌لحاظ فرهنگی، هویتی یا سیاسی دارای حساسیت بالایی هستند، از خلأهای اطلاعاتی موجود، ابهامات طبیعی یا تفاوت دیدگاه‌های داخلی به‌نفع تحقق اهداف خود نهایت بهره‌برداری را ببرند، هدف نهایی این عملیات رسانه‌ای، بزرگ‌نمایی قدرت دشمن[2]، دامن زدن عامدانه به اختلافات و تشدید شکاف‌های اجتماعی و سیاسی، هراس‌افکنی، القای یأس و نا‌امیدی[3]و برجسته‌سازی ضعف‌ها و مشکلات، ایجاد تردید نسبت به پیشرفت‌ها و انکار آنها[4]است.

مسئولیت خطیر رسانه در قبال امنیت روانی جامعه

یکی از مخاطرات جدی و آسیب‌های ویرانگر، پدیده‌ مخرب «اضطراب‌آفرینی اجتماعی» است که عامدانه یا سهواً از طریق انتشاراخبارکذب، شایعات بی‌اساس یا تحلیل‌های سطحی و غلط در فضای رسانه‌ای و افکار عمومی صورت می‌گیرد. مقام معظم رهبری تأکید دارند که «امنیّت مهم‌ترین نیاز یک جامعه است، از میان انواع آن، امنیّت روانی نقش بسزایی در پیشرفت جامعه دارد. "امنیّت روانی جامعه یعنی دچار اضطراب نکردن مردم، دچار ترس و تردید نکردن مردم."»[5]

سهل‌انگاری، ساده‌انگاری یا کم‌توجهی به این اصل بنیادین در کار رسانه‌ای، از منظر ایشان، پیامدهای بسیار ناگواری دارد؛ چرا که می‌تواند جامعه را به‌خصوص در شرایط بحرانی یا پرفشار، دچار سردرگمی، تشویش، نگرانی بی‌مورد، تزلزل فکری و روانی کند و آرامش خاطر شهروندان را به‌هم زند.

رسانه‌های دینی و رسالت «تبیین»

در منظومه‌ فکری رهبر معظم انقلاب، مقوله‌ فرهنگ و رسانه و به‌طور اخص، برنامه‌ها و محتواهای دارای صبغه‌ قرآنی و معنوی، نه‌تنها یک انتخاب سلیقه‌ای، بلکه به‌عنوان نمود روشن، عینی و یکی از برجسته‌ترین مصادیق کارکرد مثبت، سازنده و تعالی‌بخش رسانه در جامعه ‌اسلامی قلمداد می‌شوند، این برنامه‌ها، ابزاری قدرتمند برای ترغیب و تشویق آحاد مردم، به‌ویژه نسل جوان به‌سوی رویکردهای عمیق ایمانی، تفکر معنوی و التزام عملی به آموزه‌های دینی دانسته شده‌اند.

تأثیرگذاری رسانه‌ها بر دل‌ها و ذهن‌ها، از تأثیر ابزارهای جنگی پیشی گرفته و جنگ کنونی، همان‌گونه که اشاره شد، جنگ رسانه‌ای است. در این میدان نبرد، ابزارهای فرهنگی و هنری بومی، نقش سلاح‌های کارآمد را ایفا می‌کنند، به‌عنوان نمونه، ایشان با اشاره به میراث کم‌نظیر شعر فارسی، شعر را یک «رسانه» قدرتمند، اثرگذار و نافذ معرفی می‌کنند که می‌تواند به‌عنوان یک سلاح رسانه‌ای نیرومند به‌کار گرفته شود.[6]

افزون بر این، ایشان به ظرفیت منحصربه‌فرد برخی قالب‌های هنری ـ رسانه‌ای دیگر نیز اشاره دارند، به‌عنوان مثال، مدّاحی را یک «هنر ترکیبی» و یک «رسانه‌ی تمام‌عیار» می‌دانند؛[7]که باید آن را ابزاری مهم برای «تبیین» به حساب آورد.

در بیانات رهبری در محفل انس با قرآن نیز بر این نکته تأکید می‌شود که دردهای اخلاقی و رفتاری جامعه با رجوع به معارف قرآنی درمان می‌شود. از نظر ایشان، رسانه می‌تواند واسطه‌ انتقال این مفاهیم عمیق به عموم مردم باشد. هم تلاوت زیبای قاریان و هم تفسیر و تدبّر در قرآن، اگر از دریچه‌ رسانه به‌صورت گسترده ارائه شود، به‌تدریج بر باورها و روحیات افراد اثر خواهد گذاشت، تجلیل ایشان از پخش محافل تلاوت و ترتیل در صداوسیما حکایت از اهمیت این پوشش دارد.[8]

رسالت‌هایرسانه در احیای فرهنگ شهادت و پاسداشت اسطوره‌های جهاد و مقاومت

یکی از گلایه‌های پرتکرار و دغدغه‌های مستمر رهبر معظم انقلاب، متوجه کمبود مشهود و نارسایی در تولیدات فرهنگی و رسانه‌ای متمرکز بر دوران سرنوشت‌ساز دفاع مقدس و همچنین بزرگ‌داشت مقام شامخ شهدا و ایثارگران است. ایشان با نگاهی به گذشته و درس‌آموزی از تجربیات، بر این نکته تأکید می‌کنند که اگر فرآیند اطلاع‌رسانی، تبلیغات و عملیات روانیِ دوران جنگ (دفاع مقدس) از همان زمان با گستردگی بیشتر، عمق محتوایی عمیق‌تر و به‌شکلی حرفه‌ای‌تر و هنرمندانه‌تر مدیریت و اجرا می‌شد، احتمالاً پیشرفت‌های میدانی و دستاوردهای راهبردی بیشتری در جبهه‌ها و نیز در تقویت روحیه‌ ملی حاصل می‌گردید؛ چرا که قدرت رسانه در بسیج افکار عمومی و خنثی‌سازی جنگ روانی دشمن، انکارناپذیر است.

در منظومه‌ فکری رهبری، شهیدان برجسته و شاخص دوران دفاع مقدس، جبهه مقاومت، شهدای امنیت و خدمت و... شایسته آن هستند که به‌عنوان «اسطوره‌های حقیقی»، الگوهای عینی و سرمشق‌های ماندگار برای جامعه، به‌ویژه نسل جوان، مطرح و معرفی شوند، این‌ها قهرمانانی برخاسته از متن واقعیت و مجاهدت هستند که اگر دستگاه‌های رسانه‌ای کشور، با تمام ابزارها و ظرفیت‌های خود، آن‌گونه که باید و شاید به معرفی عمیق، هنرمندانه و جامع این بزرگان و تبیین ابعاد مختلف شخصیت و مجاهدت آنان نپردازند، یک خلأ فرهنگی و هویتی خطرناک ایجاد می‌شود، این خلأ، متأسفانه، به‌طور طبیعی یا با برنامه‌ریزی دشمنان، به‌تدریج توسط قهرمانان ساختگی، الگوهای وارداتی، یا چهره‌های کم‌ارزش و بعضاً حتی ضدارزش که توسط جریان‌های فرهنگی بیگانه یا رسانه‌های معاند ترویج می‌شوند، در فرهنگ عمومی و ذهنیت جامعه، به‌ویژه جوانان، جای خود را باز خواهد کرد و این یک خسارت بزرگ فرهنگی است.

به همین دلیل، رهبر انقلاب با اصرار و تأکید مکرر، خواستار آن هستند که با انجام کار رسانه‌ایِ هدفمند، عمیق، مستند و متقن و البته همراه با بهره‌گیری هوشمندانه از ظرافت‌ها و جذابیت‌های هنری (در قالب فیلم، سریال، کتاب، مستند، انیمیشن، موسیقی و...)، حماسه‌ها، رشادت‌ها، حکمت‌ها و ابعاد زندگی و شهادت شهیدان به گونه‌ای روایت شود که در خاطره‌ جمعی ملت و تاریخ ثبت و ماندگار گردد.

رسالت جهانی کردن صدای مقاومت در هیاهوی جنگ روایت‌ها

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، با نگاهی دقیق به صحنه بین‌المللی و جنگ روایت‌ها، به طور مستمر و با تأکید فراوان، بر این نکته پافشاری می‌کنند که حقایق بنیادین و واقعیت‌های میدانی مربوط به مقاومت مشروع و مظلومانه‌ ملت‌ها در مناطق حساسی چون نوار غزه، لبنان و یمن و ایستادگی آن‌ها در برابر تجاوز، اشغالگری و محاصره، اغلب در چرخه‌ خبررسانی غالب جهانی، تحت سیطره سانسور هدفمند قرار گرفته و یا قربانی تحریف سازمان‌یافته توسط رسانه‌های قدرتمند و جریان اصلی بین‌المللی می‌شود. این رسانه‌ها که غالباً تحت نفوذ قدرت‌های استکباری یا لابی‌های صهیونیستی هستند، تصویری مخدوش و یک‌جانبه از وقایع ارائه می‌دهند.

ایشان به عنوان یک مصداق بارز و شاهدی گویا، از سانسور و حتی توجیه جنایات و نقض حقوق بشر توسط رژیم صهیونیستی[9]و سکوت معنادار با پوشش خبری بسیار ناچیز و کمرنگ تجمعات و راهپیمایی‌های عظیم و خودجوش ضد صهیونیستی که در بسیاری از شهرها و پایتخت‌های مهم دنیا، حتی در قلب کشورهای غربی، توسط وجدان‌های بیدار و انسان‌های آزاده (اعم از مسلمان و غیرمسلمان) برگزار می‌شود، یاد کرده‌اند که نشان‌دهنده نوعی مهندسی افکار عمومی و سوگیری آشکار در نظام رسانه‌ای مسلط جهانی است که تلاش دارد صدای اعتراضات جهانی را خاموش یا کم‌اثر کند.

در مقابل این وضعیت یک‌جانبه و ناعادلانه، ایشان با تاکید بر «نقش بی‌بدیل رسانه و تبلیغ در پیکارهای کنونی جهان» راهکار را در فعال شدن جبهه‌ رسانه‌ای مقاومت[10]و ایجاد، تقویت و هم‌افزایی رسانه‌های مستقل و حقیقت‌محور در میان جهان اسلام و ملت‌های آزاده[11]می‌دانند.

رسانه؛ بازوی توانمند دیپلماسی اقتصادی در نبرد با تحریم

در تحلیل رهبر معظم انقلاب از ماهیت تحریم‌های ظالمانه و گسترده‌ای که از سوی دشمنان علیه ملت ایران اعمال می‌شود، ایشان بیان می‌کنند که این تحریم‌ها صرفاً نباید در بعد اقتصادی خلاصه و نگریسته شوند. بلکه این فشارها، ابعاد بسیار مهم‌تر و تأثیرگذارتری در حوزه‌ روانی و جنگ شناختی دارند. ایشان با اشاره به جنبه روانی، تبلیغاتی و ادراکی این تحریم‌ها بیان می‌کنند که دشمن، به موازات فشارهای اقتصادی، یک کارزار رسانه‌ای و تبلیغاتی عظیم و سازمان‌یافته را نیز مدیریت می‌کند. هدف اصلی این کارزار، فراتر از ایجاد محدودیت‌های مالی و تجاری، ایجاد رعب و وحشت، القای ریسک بالا و بی‌ثباتی و ترسیم تصویری غیرواقعی و نامطمئن از فضای اقتصادی و سیاسی ایران است تا از این طریق، دولت‌ها، شرکت‌های بزرگ و کوچک خارجی و سرمایه‌گذاران بین‌المللی را از هرگونه همکاری، تعامل یا سرمایه‌گذاری در ایران به شدت منصرف و دچار تردید سازند. دشمن به خوبی می‌داند که اگر بتواند ادراک و محاسبه‌ ریسک را در ذهن فعالان اقتصادی بین‌المللی به ضرر ایران تغییر دهد، حتی بدون افزودن تحریم‌های جدید، می‌تواند هزینه‌های همکاری با ایران را به صورت روانی بالا ببرد و کشور را در انزوای عملی قرار دهد.

از منظر نگاه رهبری، دستگاه دیپلماسی کشور، به ویژه بخش دیپلماسی اقتصادی که مسئولیت توسعه‌ روابط تجاری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را بر عهده دارد، به تنهایی و بدون یک پیوست رسانه‌ای قوی، قادر به مقابله مؤثر با این حجم از تبلیغات منفی نخواهد بود. لذا، یک ضرورت انکارناپذیر و یک نیاز راهبردی، ایجاد تعامل تنگاتنگ، مستمر، هم‌افزا و نزدیک میان بدنه‌ دستگاه دیپلماسی اقتصادی و بدنه‌ رسانه‌ای کشور (اعم از رسانه‌های رسمی، خبرگزاری‌ها و حتی ظرفیت‌های رسانه‌ای بخش خصوصی و عمومی) است.

ضرورت ارتباط با ملت‌ها فراتر از دیپلماسی رسمی

از منظر نگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تلاش‌ها برای تبیین مواضع و معرفی ایران نباید صرفاً به سطح مذاکرات سیاسی رسمی یا تعاملات دیپلماتیک با دولت‌ها محدود شود؛ چرا که این سطح از ارتباط، هرچند ضروری، برای شکل‌دهی به افکار عمومی جهانی کافی نیست. ایشان تأکید دارند که لایه‌های گسترده‌تری، شامل مردم عادی و به‌ویژه نخبگان فکری، فرهنگی و اجتماعی ملل دیگر، نیز باید هدف این تبیین قرار گرفته و در جریان «تصویر واقعی، بدون روتوش و مبتنی بر حقیقتِ ایران» قرار گیرند؛ تصویری که اغلب تحت تأثیر پروپاگاندای رسانه‌های معاند، مخدوش شده است.

در این میان، ایشان به صورت مشخص، ورزشکاران ملی را به‌عنوان نمونه‌ای برجسته و بسیار مؤثر از سفیران غیررسمی معرفی می‌کنند. دلیل این اهمیت آن است که ورزشکاران، به‌ویژه در میادین بزرگ و معتبر جهانی (مانند المپیک، جام‌های جهانی و مسابقات قاره‌ای)، به طور طبیعی تحت پوشش گسترده و مستقیم رسانه‌های بین‌المللی قرار می‌گیرند و هر حرکت، رفتار و منش آنان، به سرعت و به صورت زنده یا ضبط‌شده، به صدها میلیون و گاه میلیاردها بیننده در سراسر جهان مخابره می‌شود.

حال، اگر این ورزشکاران بتوانند در این فرصت طلاییِ دیده‌شدن جهانی، هویت اصیل ایرانی، باورهای ملی-مذهبی و ارزش‌های اخلاقی خود را با افتخار، متانت و هوشمندی حفظ کرده و به نمایش بگذارند (مثلاً در نوع پوشش، رفتار با رقبا، واکنش به پیروزی یا شکست و ابراز علقه‌های ملی)، آنگاه به‌طور خودکار روایتی زنده، ریشه‌دار، انسانی و جذاب از فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی به جهان ارائه خواهد شد که بسیار اثرگذارتر از بیانیه‌های رسمی است[12].