در جریان دنیاگیریکووید ۱۹، پژوهشگران عفونت‌هایویروس کرونارا در سگ‌ها و گربه‌های خانگی و در چند حیوان باغ وحش از جمله گربه‌های بزرگ و گوریل‌ها پیدا کرده‌اند. این عفونت‌ها در شرایطی اتفاق افتاده است که کارکنان از تجهیزات محافظ شخصی استفاده می‌کردند.

در ماه دسامبر وزارت کشاورزی آمریکا اولین مورد حیوان وحشی آلوده به ویروس عامل کووید ۱۹ (SARS-CoV-2) را تأیید کرد. پژوهشگران یک مینک وحشی عفونی را در نزدیکی مزرعه‌ی مینک آلوده به کووید ۱۹ پیدا کردند. آیا انسان‌ها درحال انتقال ویروس به حیات وحش هستند؟ اگر چنین است، معنای آن برای حیوانات وحشی و انسان‌ها چیست؟

چگونه ویروس بین گونه‌های مختلف پرش می‌کند

به گزارشThe Conversation، دانشمندانی از دانشگاه تافتس آمریکا در حال انجام مطالعه‌ای هستند تا احتمال انتقال SARS-CoV-2 از انسان‌ها به حیوانات اهلی و وحشی را مورد بررسی قرار دهند.

به پرش ویروس‌ از گونه‌ای به گونه‌ی دیگر «سرریز» گفته می‌شود. خوشبختانه سرریز به‌سادگی رخ نمی‌دهد. ویروس برای آلوده کردن گونه‌ی جدید، باید بتواند به پروتئینی روی سلول متصل شود و وارد سلول شود و هم‌زمان، از سیستم ایمنی که ویروس قبلا با آن رو‌به‌رو نشده است، فرار کند. سپس همان‌طور که ویروس برای اجتناب از آنتی‌بادی‌ها و دیگر مهاجمان ضد ویروس تلاش می‌کند، باید به اندازه‌ی کافی تکثیر شود تا به حیوان بعدی منتقل شود.

این معمولا بدان معنا است که هرچه دو گونه به هم نزدیک‌تر باشند، احتمال اینکه ویروس‌های مشترکی داشته باشند، بیشتر است. شامپانزه‌ها که بیش از تمام گونه‌ها به انسان‌ نزدیک هستند، به بسیاری از ویروس‌های انسان آلوده و براثر آن‌ها بیمار می‌شوند. اوایل ماه جاری، دامپزشکان باغ‌وحش سن‌دیگو اعلام کردند که گوریل‌های باغ وحش به SARS-CoV-2 آلوده شده بودند. این امر نشان می‌دهد که ممکن است ویروس از انسان‌ به گونه‌های نزدیک منتقل شود.

برخی از ویروس‌ها تمایل دارند در یک گونه واحد یا گونه‌های بسیار نزدیک بمانند؛ درحالی‌که به ‌نظر می‌رسد ویروس‌های دیگر توانایی بیشتری برای پرش‌های بزرگ بین گونه‌ای دارند. برای مثال، آنفلوانزا می‌تواند انواع مختلفی از حیوانات از گنجشک‌ها گرفته تا نهنگ را آلوده کند. به‌طور مشابه، ویروس‌هایکرونانیز مرتبا بین گونه‌های مختلف پرش می‌کنند. اینکه چه تعداد و کدام گونه‌ها می‌توانند به ‌وسیله‌ی SARS-CoV-2 آلوده شوند (و کدام‌ یک ممکن است بتواند از گردش پیوسته ویروس حمایت کند) سؤال مهمی است.

جستجوی کووید ۱۹ در حیات ‌وحش

برای اینکه سرریز انسان به حیوان SARS-CoV-2 رخ دهد، باید حیوان در معرض مقدار کافی از ویروس قرار بگیرد تا عفونی شود. شرایطی که بیشترین خطر را دارد، تماس مستقیم با انسان‌ مانند مراقبت دامپزشک از حیوان آسیب‌دیده است. تماس فرد بیمار و حیوان خانگی یا دام نیز خطرساز است؛ زیرا حیوانات اهلی می‌توانند میزبان واسط باشند و در نهایت ویروس را به جانور وحشی منتقل کنند.

راه دیگری که کووید ۱۹ می‌تواند از انسان‌ها به حیوانات سرریز شود، از طریق عفونت غیر مستقیم مثلا از طریق فاضلاب است. کووید ۱۹ و پاتوژن‌های دیگر را می‌توان در جریان ضایعاتی شناسایی کرد که بسیاری از آن‌ها در نهایت در محیط‌هایی تخلیه می‌شوند که در آنجا جانوران وحشی مانند پستانداران دریایی در معرض آن قرار می‌گیرند. تصور می‌شود از این راه بود که فُک‌های فیلی کالیفرنیا در جریان دنیاگیری آنفلوانزای خوکی سال ۲۰۰۹ به آنفلوانزای H1N1 آلوده شدند.

برای بررسی اینکه آیا سرریز SARS-CoV-2 در حال رخ دادن است، پژوهشگران دانشگاه تافتس در حال جمع‌آوری نمونه‌های حیوانی و آزمایش کردن آن‌ها هستند. آن‌ها تاکنون حدود ۳۰۰ حیوان وحشی را در بیش از ۲۰ گونه آزمایش کرده‌اند؛ ولی در هیچ ‌کدام از گونه‌ها (از خفاش‌ها گرفته تا فک‌ها و کایوت‌ها) آثاری از کووید ۱۹ پیدا نشده است.

پژوهشگران دیگر نظارت هدفمند حیوانات وحشی را در مکان‌هایی که در آن حیوانات اسیر آلوده بوده‌اند، آغاز کرده‌اند. اولین عفونت تأییدشده در مینک وحشی در جریان نظارتی نزدیک مزرعه‌ی پرورش مینک آلوده در ایالت یوتا پیدا شد. هنوز مشخص نیست این مینک وحشی چگونه دچار ویروس کرونا شده است؛ اما تراکم بالای مینک‌های آلوده و ذرات آلوده‌ی حاصل از آن‌ها، آنجا را به مکانی پرخطر تبدیل کرده بود.

_{گوریل‌ها در گذشته تحت‌ تأثیر ویروس انسانی قرار گرفته‌اند و به ویروس کرونا حساس هستند.}

اخطار برای حیوانات و انسان‌ها

وقتی ویروسی گونه‌ی جدیدی را آلوده می‌کند، گاهی جهش می‌یابد و در جهت عفونی کردن، تکثیر و انتقال کارآمد به حیوان جدید سازگاری حاصل می‌کند. به این پدیده سازگاری میزبان گفته می‌شود. وقتی ویروس به میزبان جدیدی منتقل می‌شود و شروع به سازگاری می‌کند، نتایج می‌تواند غیر قابل پیش‌بینی باشد.

اواخر سال ۲۰۲۰ وقتی SARS-CoV-2 به مینک‌های پرورشی دانمارک پرش یافت، جهش‌هایی به دست آورد که در انسان‌ غیر معمول بود. برخی از این جهش‌ها در بخشی از ویروس رخ داده است که بیشتر واکسن‌ها با هدف شناسایی آن طراحی شده‌اند. این جهش‌ها به‌طور مستقل چندین بار در مزارع مینک ظاهر شده است.

 هنوز مشخص نیست جهش‌های مذکور چه تأثیری روی بیماری انسان یاواکسندارند؛ اما نشانه‌هایی از سازگاری میزبان وجود دارد که می‌تواند به واریانت‌های جدید ویروس اجازه بدهد در میزبان‌های حیوانی باقی بمانند و در آینده دوباره ظاهر شوند.

خطر دیگر آن است که SARS-CoV-2 بتواند موجب بیماری در حیوانات شود. بوم‌شناسان خصوصا در مورد گونه‌های در معرض خطر مانند راسوی پاسیاه نگران هستند که ارتباط نزدیکی با مینک‌ها دارد و تصور می‌شود در برابر ویروس بسیار آسیب‌پذیر باشد.

سرریز انسان به حیات وحش قبلا اتفاق افتاده است. در اواخر قرن ۲۰، ویروس ابولا از انسان‌ به کپی‌های بزرگ منتقل شد و پیامدهای ویران‌گری برای این جانوران در معرض خطر به همراه داشت. اخیرا نوعی ویروس تنفسی انسان در جمعیت‌های گوریل کوهی در معرض تهدید شناسایی و موجب مرگ آن‌ها شده است.

اما شاید بزرگ‌ترین خطر برای انسان‌ این باشد که سرریز می‌تواند به ایجاد مخازن ویروس کرونا در جانوران و مناطق جدید منجر شود. این امر می‌تواند در آینده فرصت‌هایی برای ورود مجدد کووید ۱۹ به جوامع انسانی فراهم کند. این ماه پژوهشگران مقاله‌ای منتشر کردند که نشان می‌داد انتقال «انسان به مینک به انسان» در مزارع مینک دانمارک رخ داده است. پژوهشگران دانشگاه تافتس تا این زمان شواهدی از کووید ۱۹ در حیوانات وحشی آمریکا پیدا نکرده‌اند؛ اما شاهد شواهد قانع‌کننده‌ای از سرریز منظم به سگ‌ها و گربه‌ها و برخی از حیوانات باغ وحش بوده‌اند. البته دیدن اولین حیوان وحشی که به‌طور طبیعی عفونتکوویددارد، نگران‌کننده است؛ اما متأسفانه عجیب نیست.