تعدادی از کودکان با شکاف لب یا وجود حفره در سقف دهان متولد می‌شوند. این وضعیت می‌تواند باعث بروز اختلالاتی در زمینه صحبت کردن و غذا خوردن شود. اغلب این مشکلات ساختاری به کمک عمل جراحی درمان می‌شوند اما در کنار عمل جراحی، کودک بهگفتار درمانینیز نیاز دارد تا بتواند به طور واضح صحبت کند. در بخش زیر به طور خلاصه به توصیف گفتار درمانی در کودکانی که دچار شکاف کام یا لب هستند می‌پردازیم.

شکاف کام چیست؟

شکاف کام به حفره غیر طبیعی در قسمت جلوی سقف دهان، انتهای سقف دهان و یا لب ( معمولا لب پائین ) گفته می‌شود. شکاف کام فقط به این دو ناحیه محدود نمی‌شود. شکاف کام و لب جزء نقایص مادرزادی محسوب می‌شوند. گاهی اوقات پس از تولد و در پی ضربه یا بیماری ایجاد می‌شوند. افرادی که با شکاف کام متولد می‌شوند ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنند:

• شکاف لب
• شکاف کام
• شکاف لب و کام
• شکاف زبان کوچک ( قسمت متحرک انتهای گلو )

شکاف کام به موارد زیر دسته بندی می‌شود:

• شکاف یک طرفه:فقط در یک طرف از دهان ( چپ یا راست ) ایجاد می‌شود.
• شکاف دو طرفه:در هر دو طرف ایجاد می‌شود.
• شکاف در قسمت میانی لب:این وضعیت بسیار نادر است که در این حالت یک شکاف در لب ایجاد می‌شود.
• شکاف کامل:در این حالت، شکاف از قسمت زبان کوچک تا پشت دندان امتداد می‌یابد.
• شکاف ناقص:در این حالت، شکاف از قسمت زبان کوچک تا نزدیکی دندان ایجاد می‌شود.
• شکاف کام زیر مخاطی:در این حالت یک شکاف در عضله‌ای که در پشت سقف دهان قرار دارد ایجاد می‌شود، این شکاف شباهت زیادی به سایه دارد.

از هر 750 نوزادی که متولد می‌شوند یک نفر از آنها دچار این عارضه می‌شود. شکاف لب در پسران دو برابر بیشتر از دختران رخ می‌دهد. شکاف لب و کام در پسران دوبرابر بیشتر از دختران است. شکاف کام در دختران دو برابر بیشتر از پسران رخ می‌دهد. معمولا شکاف لب در سن 10 تا 12 ماهگی ترمیم می‌شود و شکاف کام بین 6 تا 18 ماهگی جراحی می‌گردد. اغلب کودکان به جراحی‌های بیشتر برای بازسازی و ترمیم لب و دهان نیاز دارند. در بخش زیر به فراوانی این عارضه در نژادهای مختلف اشاره می‌کنیم:

• از هر هزار نفر بومی آفریقایی یک نفر دچار این عارضه می‌شود.
• از هر هزار نفر بومی آسیایی دو نفر دچار این عارضه می‌شود.
• از هر ده هزار نفر بومی آفریقایی آمریکایی چهار نفر به این عارضه دچار می‌شود ( بسیار نادر است ).

شکاف لب و کام به تاثیری بر بدن می‌گذارد؟

تقریبا همه اعضای بدن به یکدیگر مرتبط هستند، این ارتباط در اطراف سر و دهان بیشتر است. شکاف کام و لب می‌تواند سایر اعضای بدن و عملکرد آنها را تحت تاثیر قرار دهد. در بخش زیر به قسمت‌هایی از بدن که بیشتر تحت تاثیر این عارضه قرار می‌گیرند اشاره می‌کنیم:

• دندان‌ها:این عارضه باعث از دست دادن دندان‌ها، رویش دندان‌های اضافی، هماهنگی نامناسب دندان‌ها، عدم رویش دندان می‌شود.
• ­حفره بینی:این عارضه بر صداهایی که از بینی تولید می‌شوند تاثیر می‌گذارد زیرا در این حالت هوای بسیار زیادی وارد بینی می‌شود و هوای بسیار زیادی از بینی خارج می‌شود چون کام به طور کامل بسته نمی‌شود.
• صحبت کردن:در این حالت به علت متفاوت بودن ساختار دهان و دندان بیمار نمی‌تواند به خوبی صحبت کند و کنترل هوا دشوار است که این وضعیت باعث بروز مشکل در تکلم می‌شود.
• تغذیه:شکاف لب و کام باعث ایجاد مشکل در هنگام غذا خوردن می‌شود زیرا دندان‌ها باهم هماهنگی ندارند. این افراد در خوردن گوشت غذاهای سفت و چسبناک ( ساندویچ کره بادام زمینی و ذرت ) دچار مشکل هستند و این مشکل زمانی برطرف می‌شود که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند.
• شنوایی:شکاف کام می‌تواند باعث از دست دادن شنوایی شود و در نتیجه بر یادگیری صداها تاثیر بگذارد.
• صدا:ممکن است صدای فرد خش دار باشد زیرا صداها در مکان نامناسب تولید می‌شوند.

چرا شکاف کام باعث تداخل در صحبت کردن می‌شود؟

سقف دهان دارای یک صفحه نرم و یک صفحه محکم است. صفحه سخت دهان از استخوان ساخته شده است که در قسمت انتهای دهان قرار گرفته است. شکاف کام کودک بدین معنا است که در صفحه دهان او حفره ایجاد شده است. بی­ کفایتی دریچه کامی حلقی زمانی رخ می‌دهد که حفره بین دهان و بینی به طور مناسب بسته نشود. این امر باعث ایجاد جریان اضافی هوا ار بینی کودک هنگام حرف زدن می‌شود اصطلاحا به این وضعیت پر آوایی گفته می‌شود. اگرچه می‌توان به کمک عمل جراحی به رفع این عارضه پرداخت، هنوز تعدادی از نوجوانان از عارضه بی­ کفایتی دریچه کامی حلقی رنج می‌برند. خوشبختانه یکی از تحقیقاتی که در خصوص بیماران مبتلا به شکاف کام انجام شده است نشان می‌دهد که دستیابی به تکلم طبیعی با کمک و راهنمایی متخصص گفتار درمانی کاملا امکان پذیر است. طی مدت 6 تا 8 هفته پس از شروع گفتار درمانی در شکاف کام، والدین می‌توانند شاهد پیشرفت قابل ملاحظه مهارت‌های کلامی و زبانی کودک خود باشند. به علاوه، کودکان مبتلا به شکاف کام معمولا به علت مشکلات گوش میانی، شنوایی خود را از دست می­‌دهند. این امر باعث می‌شود کودکان دیرتر شروع به تکلم کنند زیرا فرایند تکلم با شنیدن آغاز می‌شود. والدین باید برای پیشگیری از به تاخیر افتادن تکلم، کودک خود را نزد متخصص گوش و حلق و بینی ببرند.

متخصص گفتار درمانی چه کمکی به این افراد می‌­کند؟

متخصص گفتار درمانی به کودکانی که دچار شکاف کام و یا لب شده‌­اند کمک می‌کند بتوانند تا حد امکان کلمات را واضح بیان کنند. بدین منظور آنها باید به بررسی موارد زیر در خصوص اشتباه تلفظ کردن صداها بپردازند و مشخص کنند که آیا:

• مشکل کودک به یادگیری صدا مربوط است.
• مشکل کودک به اختلالات ساختاری ارتباط دارد.
• یا مشکل کودک به مسائل عملکردی مربوط است.

متخصص گفتار درمانی از ابزارهای مختلف برای بازخورد اصوات به کودکان استفاده می‌کند. در بخش زیر به تعدادی از این موارد اشاره می‌کنیم:

• استفاده از آینه به کودک کمک می‌کند بتواند هوایی که از بینی او خارج می‌شود و روی آینه می‌نشیند را ببیند.
• قرار دادن کاغذ و دستمال زیر بینی می‌تواند خارج شدن هوا از سوراخ بینی را نشان دهد.
• پزشک می‌تواند از یک لوله باریک که یک توپ کوچک در ابتدای آن قرار دارد استفاده کند هنگامی که هوای خارج شده از بینی کودک وارد این لوله انعطاف پذیر می‌شود. این توپ کوچک پر از هوا می‌شود و کودک می‌تواند جریان هوای خارج شدن از بینی خود را مشاهده کند.
• می‌توان از لوله‌های انعطاف پذیر یا خورده‌های کاغذ استفاده کرد و آنها را زیر بینی کودک قرار داد تا بتوان صدای اضافی بینی او را به طور کامل شنید.
• دستگاه نازومتر یک دستگاه کارامد است که روی سر کودک قرار داده می‌شود و سنسور آن در نزدیکی بینی کودک قرار می‌گیرند سپس جریان هوای اضافی که از بینی خارج می‌شود را روی صفحه مانیتور ثبت می‌کند تا کودک بتواند این جریان هوا را مشاهده کند.

هر یک از رو‌ش­‌های فوق به کودک کمک می‌کند که بتواند جریان هوایی که از بینی او خارج می‌شود را کاهش دهد. برخی از کودکان براساس شدت شکاف کام توانایی تولید صدا در مکان مناسب دهان خود را ندارند. متخصص گفتار درمانی به کودکان یاد می‌دهد که از نقاط دیگر دهان خود برای تولید صداهای مورد نظر استفاده کنند.

روش­‌های مختلف گفتار درمانی برای شکاف کام

فیدبک شنوایی

فیدبک شنوایی اولین گام مهم و ضروری در جهت اصلاح مشکلات گفتاری است. کودک باید در ابتدا بتواند تفاوت بین صداهای دماغی و صحبت عادی را درک کند. بدین منظور، متخصص گفتار درمانی از روش­‌های مختلفی استفاده می‌کند. کودک می‌تواند از مزایای گوش دادن و ثبت صداهای دماغی و عادی بهره مند شود و متخصص گفتار درمانی این دو نوع شیوه تکلم را برای او شبیه سازی کند. سپس پزشک از کودک می­‌خواهد صداها را تفکیک و شناسایی کند. سپس کودک نحوه استفاده از لوله شنوایی را یاد می‌گیرد. یک قسمت از لوله در نزدیکی گوش قرار داده می‌شود و قسمت دیگر آن درون سوراخ بینی قرار می‌گیرد. سپس پزشک از کودک می‌خواهد شروع به حرف زدن کند تا بتواند دماغی بودن صداها را تشخیص دهد.

صداهای انفجاری دماغی

صداهای انفجاری به صداهایی گفته می‌شود که هنگام بسته شدن تارهای صوتی توسط لب یا دهان، ایجاد می‌شود. افرادی که دچار شکاف کام هستند حتی پس از عمل جراحی نیز با مشکل تولید صداهای انفجاری مواجه هستند. این امر معمولا هنگامی رخ می‌دهد که آنها زبان خود را در محل نامناسبی قرار می­‌دهند. متخصص گفتار درمانی از کودک می‌خواهد خمیازه بکشد تا قسمت انتهای دهان او به سمت عقب کشیده شود. سپس از او درباره احساسی که هنگام کشیدن زبانش دارد سوال می‌پرسد. هنگامی که کودک خمیازه می‌کشد، باید بتواند صداهای مورد نظر را نیز تولید کند. ممکن است پزشک از او بخواهد به طور همزمان از لوله شنوایی نیز استفاده کند.

صداهای انفجاری گلویی

صداهای انفجاری گلویی زمانی تولید می‌شوند که انتهای زبان به سمت عقب و به طرف گلو حرکت کند. پزشک از کودک می‌خواهد صدای نگ را در کلمه دانگ تلفظ کند. در صورتی که کودک در تلفظ این صدا مشکل داشته باشد، پزشک از یک وسیله برای فشار دادن نوک زبان به سمت پائین استفاده می‌کند و فک رو را به سمت بالا هدایت می‌کند. هنگامی که کودک بتواند این صدا را به خوبی تلفظ کند، پزشک به او یاد می‌دهد زبان خود را به سمت پائین بکشد تا بتواند صدای ک را تلفظ کند.

صداهای سایشی گلویی

صداهای سایشی گلویی زمانی تولید می‌شوند که زبان به سمت عقب کشیده می‌شود اما قسمت انتهای زبان با دیواره گلو تماس پیدا نمی­کند. متخصص گفتار درمانی کودک را تشویق می‌کند که صدای ت و پس از آن س را تلفظ کند و دندان‌هایش را کاملا روی هم قرار دهد. سپس از او می‌خواهد با غنچه کردن لب‌هایش صداهایی مانند ش و چ را تلفظ کند. متخصص گفتار درمانی لب شکری معمولا وسایلی را برای تولید این صداها در اختیار کودک قرار می‌دهد. آنها از روش فیدبک لامسه برای انجام این کار استفاده می‌کنند تا کودک بتواند به خوبی محل صحیح قرار دادن زبان را برای تولید صداهای ش یا چ یاد بگیرد.

تولید صداهای پشت کامی

تولید صداهای پشت کامی باعث می‌شود فرد نوک زبانی صحبت کند. این امر معمولا به علت مال اکلوژن دندان‌ها رخ می‌دهد. پزشک از یک صفحه نازک استفاده می‌کند و قسمت میانی زبان کودک را به سمت پائین هدایت می­‌کند و از او می‌خواهد دندان‌هایش را روی این صفحه قرار دهد. سپس از او می‌خواهد صداهای ت، د ، ن را در کنار صداهای ک ، گ و نگ تولید کند.