مجموعه:بیماری ها و راه درمان

چندی پیش در یك مهمانی خانمی كنارم نشست و با هم مشغول صحبت شدیم. از همان ابتدا شكاف عمیقی روی صورتش كه از كناره دهان تا بناگوش كشیده شده بود، نظرم را جلب كرد...

فكر می‌كردم حتما تصادف سختی داشته است. كنجكاو بودم ولی به خودم اجازه سوال نمی‌دادم تا اینكه خودش گفت 2 سال قبل به سرطان زبان مبتلا شده و آن شكاف عمیق در اثر جراحی به وجود آمده است. او با افسوس ادامه داد كه اگر زخم ایجاد شده روی زبانم را جدی می‌گرفتم و زود مراجعه می‌كردم، چه بسا صورتم سالم می‌ماند.

سرطان گرچه آرام و بی‌صدا می‌آید اما اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، قابل‌درمان است. درباره این نوع سرطان و چگونگی پیدایش و راه‌های درمانی آن با دكتر ابراهیم‌رزم‌پا، فوق‌تخصص جراحی سروگردن و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی تهران، گفت‌وگو كرده‌ایم.

آیا سرطان زبان هم مانند سایر سرطان‌ها بدون علامت است؟
به علت قرار گرفتن زبان در حفره دهانی و قابل‌دید بودن آن، تشخیص تغییرات مربوط به حفره دهان یا زبان به‌وسیله خود بیمار امكان‌پذیر است اما ایجاد هر تغییری به معنای ابتلا به سرطان نیست. شایع‌ترین علامت سرطان زبان و حفره دهان، زخم‌های پایدار است. این‌گونه زخم‌ها معمولا درد ندارند مگر اینكه با عفونت همراه شوند. البته گاهی سرطان تهاجمی‌تر است و ممكن است با خونریزی توام باشد اما آنچه همیشه پزشكان را به شك می‌اندازد، وجود هر زخم دهانی است كه بیش از 2 هفته باقی بماند.

اگر فردی دچار چنین زخمی در حفره دهانی بود، باید به كدام پزشك مراجعه كند و مراحل تشخیص چگونه است؟
تشخیص ضایعه های سرطانی در حفره دهان و زبان با متخصصان گوناگون از قبیل جراحان فك و صورت، متخصصان بیماری‌های دهان و دندان، جراحان عمومی و متخصصان گوش و حلق و بینی است. تشخیص چندان كار دشواری نیست و با نمونه‌برداری (بیوپسی) امكان‌پذیر است. نمونه‌برداری روش تشخیصی ساده و سرپایی است كه در آن پزشك ناحیه موردنظر را بی‌حس و از آن نمونه تهیه می‌كند و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی می‌فرستد. در آزمایشگاه بافت را بررسی می‌كند و تشخیص نهایی می‌دهد. اگر سلول‌های سرطانی مشاهده شود، درمان باید هر چه سریع‌تر آغاز شود و درمان سرطان حفره دهان و زبان برعهده جراحان سرطان یا جراحان گوش و حلق و بینی است.

این نوع سرطان در چه سنینی بیشتر دیده می‌شود و علت آن چیست؟
این سرطان معمولا بعد از دهه‌های 5 و 6 زندگی شیوع بیشتری دارد و علت‌ها گوناگون‌اند اما كسانی كه مكانیسم‌ دفاعی بدنشان ضعیف است مثل بیماران مبتلا به ایدز و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن كبدی، ریوی، كلیوی و قلبی كه سیستم دفاعی بدن ضعیفی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان‌های حفره دهان و زبان هستند. از دیگر عوامل می‌توان به سیگار و الكل اشاره كرد. به طور كلی استعمال هر نوع ماده نیكوتین‌دار و ماده مخدر خطر ابتلا را بالا می‌برد. مخصوصا ماده‌ای به نام «ناس» كه یك ماده گیاهی اعتیادآور است و از برگ تنباكو گرفته می‌شود و در بعضی كشورهای دنیا مصرف آن رایج است. عوامل دیگری هم وجود دارند كه می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند؛ این عوامل موضعی هستند و در طولانی‌مدت بافت مخاطی دهان و زبان را تحریک می‌کنند مثل دندان مصنوعی یا دندان خراب و شكسته كه مدت‌های طولانی باعث آزردگی بافت شود یا عادت به خوردن غذاهای داغ.

آیا سرطان‌های مربوط به حفره دهان و زبان خطرناك‌اند؟
اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده نشوند، خطرناك است زیرا به سرعت از طریق لنف به سایر نقاط منتشر می‌شود (20 درصد موارد). مشكل عمده‌ این است كه انتشار سلول‌های بدخیم به نواحی مجاور یا دوردست دوطرفه و گاهی هم مخفی است و در معاینه هیچ نشانه‌ای از تورم غدد لنفاوی یا بافت سفت در اطراف گردن و زیر فك دیده نمی‌شود.

زخم‌های مشكوك بیشتر در كدام نقطه از حفره دهان یا زبان دیده می‌شود؟ درمان آن چگونه است؟
ضایعات سرطانی در هر نقطه از دهان از قبیل زبان، كف‌دهان، سقف ‌دهان، مخاط زیرگونه‌ها و بالشتك‌های لپی دیده می‌شود ولی ضایعات سرطانی روی زبان معمولا در قسمت‌های جلوتر و جانبی زبان شایع‌ترند. قرارگیری ضایعات در دهان از نظر آینده درمانی بسیار مهم است مثلا اگر زخمی روی حاشیه كناری و جلوی زبان باشد، درمان بسیار راحت‌تر خواهدبود و ممكن است قسمتی از ضایعه و بافت اطراف آن برداشته شود و این موضوع در نحوه تكلم و بلع بیمار تاثیر چندانی نمی‌گذارد اما زخم‌هایی كه در ناحیه انتهایی زبان هستند، درمان را به مراتب مشكل‌تر می‌كنند زیرا جراح مجبور می‌شود گاهی زبان را از انتها به طور كلی بردارد و در صورت آلودگی بافت‌‌های مجاور آنها نیز برداشته می‌شوند. این بیماران دچار مشكلات بلع و متعاقب آن آسپیراسیون (برگشت قطره‌های بزاق یا غذا به داخل مجرای ریه) هستند و ممكن است تا آخر عمر تراكئوستومی (بازكردن راهی در نای بیمار) داشته باشند. هر چه بیماری در مراحل اولیه‌تر كشف شود، درمان موفق‌تر خواهد بود و بعد از جراحی معمولا شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی نیز انجام می‌شود.

منبع :salamatnews.com