طرحواره ایثار، راه های درمان و تغییر طرحواره ایثار

طرحواره ایثار معمولا باعث رفتارهایی در فرد می شود که بیشتر به نوع دوستی و فداکاری کردن شناخته می شودافرادی که خودشان را درگیر طرحواره ایثار می کنند به طور کامل خود را فدای دیگران می کنند و به خاطر دیگران از بسیاری از خواسته ها و نیازهایشان می گذرند.

افرادی دارای طرحواره ایثار معمولا از دیگران توقع دارند تا زمانی که در شرایطی گیر کردند به صورت مشابه محبت های آن ها را جبران کنند اما زمانی که از طرف دیگران محبتی را نمی بینند معمولا دچار خشم و عصبانیت می شوند و به همین دلیل روابط اجتماعی آن ها کیفیت لازم را نخواهد داشت.

با توجه به این که طرحواره ایثار زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث می شود تا از لحاظ روحی شرایط نامناسبی در فرد به وجود آید در این صورت بهتر است زمانی که نشانه های این طرحواره را در خود یا فرد دیگری می بینید از روانشناس کمک بگیرید و در این زمینه با او مشورت کنید.

طرحواره چیست؟

همه انسان ها تلاش می کنند تا با تفسیر تجربیات روزمره زندگی چهارچوب و قواعدی را برای زندگی اجتماعی شان در ذهن خود در نظر بگیرند، به عنوان مثال زمانی که کودک در شرایطی قرار می گیرد که می تواند کاری را به درستی و بدون عیب و نقص انجام دهد در این صورت باید تشویق شود و به این باور می رسد که احساس ارزشمندی و دریافت تایید و محبت دیگران باید در بهترین حالت خود قرار داشته باشد.

این باورها و اصولی که ما از سنین کودکی و بر اساس زندگی اجتماعی مان به دست می آوریم به عنوان طرح واره شناخته می شوند،برخی از این طرحواره ها می تواند بر روی زندگی افراد مشکلاتی را به وجود آوردو به همین دلیل باید تلاش کنیم آن ها را از بین ببریم و یا تعدیل کنیم، روانشناسان در این خصوص 18 طرحواره را شناسایی کرده اند که یکی از مهم ترین آن ها طرحواره ایثار می باشد.

طرحواره ایثار

یکی از طرحواره های منفی، طرحواره ایثار می باشدکه مشکلات زیادی را برای زندگی افراد به وجود آورده است به طور کلی این طرح واره را به عنوان مسئولیت پذیری و فداکاری بیش از حد برای دیگران می شناسیم افرادی که طرحواره ایثار در آن ها فعال می باشد.

معمولا قسمت عمده وقتشان را به کمک به دیگران می پردازند و نمی توانند با دیگران مخالفت کنند و در صورتی که در برابر مشکلات و یا درخواست های دیگران اقداماتی را انجام ندهد دچار احساس گناه می شود و خودش را شخصی خودخواه در نظر می گیرد.

اگر چه اطرافیان فرد را تشویق می کنند تا طرحواره ایثار را ادامه دهند و آن را در خودشان تقویت کنند و بازخورد های مثبتی را به فرد منتقل می کنند اما افرادی که این صاحبان این طرحواره می باشند احساس خوشایندی در مورد فعالیت های خود ندارند.

آن ها از این که وقتی برای رسیدگی به خودشان ندارند یا در نه گفتن ناتوان هستند احساس ناراحتی می کنند و از دیگران توقع دارند تا در صورتی که دچار مشکل شدند و در شرایط سخت قرار گرفتند به آن ها کمک شوند و با آن ها به همین میزان فداکارانه رفتار شود.

این درحالی است که اطرافیان این چنین رفتاری با آن ها نخواهند داشت و این موضوع باعث می شود تا آن ها دچار خشم و ناراحتی شوند، دیگران نسبت به آن ها بی توجه هستند و تلاش نمی کنند تا مشکل آن ها را حل کنند به همین دلیل روابط از بین می رود و کیفیت ارتباط آن ها دست خوش تغییر می شود.

تفاوت طرحواره ایثار با فداکاری

بسیاری از افرادی که دچار طرحواره ایثار هستند اطرافیان آن ها این افراد را به عنوان فردی فداکار و نوع دوست می شناسند اما باید در نظر بگیرند که میان رفتارهای فداکارانه و رفتارهایی که به خاطر طرحواره ایثارگر به وجود می آید تفاوت بسیاری وجود دارد.

افراد فداکار معمولا از روی یک انتخاب ارادی تصمیم می گیرند تا به دیگران کمک کنند آن ها قبل از این که اقدامی انجام دهند در مورد وضعیت موجود به خوبی فکر می کنند و در شرایطی که احساس می کنند می توانند به دیگران کمک کنند اقداماتی را انجام می دهند و در زمانی که حس کنند نمی توانند به دیگران کمک کنند با درخواست آن ها مخالفت کرده و دچار عذاب وجدان نمی شوند زیرا کارهای خودشان را در اولویت قرار می دهند و تا جایی که می توانند فداکاری انجام می دهند.

برخلاف افراد فداکار، اشخاصی که به دلیل طرحواره ایثار به دیگران کمک می کنندمعمولا از اجبار درونی برای کمک به دیگران برخوردار هستند و خودشان را مجبور می کنند تا به دیگران کمک کنند این افراد خواسته های دیگران را مورد بررسی قرار نمی دهند و غیر از قبول همکاری پاسخ دیگری را نمی توانند به دیگران بدهند و در صورتی که نتوانند به دیگران جواب مثبت بدهند و در خواست آن ها را رد کنند دچار عذاب وجدان می شوند و خودشان را به عنوان فردی خودخواه می شناسند.

دلیل ایجاد طرحواره ایثار

افرادی که درگیر طرحواره ایثار می شوند در عمق وجودشان احساس بی ارزشی می کنند و این موضوع باعث می شود تا آن ها به دیگران کمک کنند و نتوانند به درخواست های دیگران پاسخ منفی بدهند زیرا تنها حالتی که احساس ارزشمندی می کنند از طریق کمک به دیگران به دست می آید، اما در این جا سوالی که پیش می آید این است که چه دلیلی باعث ایجاد این تصور در فرد شده است؟

بر اساس مطالبی که گفته شد طرحواره ها به خاطر تجربیات کودکی و شرایطی که فرد در زندگی اش تجربه کرده است به وجود می آید به همین دلیل برای این که بتوانید دلایل به وجود آمدن طرحواره ایثار را پیدا کنید باید تجربیات کودکی را مورد بررسی قرار دهید.

به طور مثال افرادی که در سنین پایین به دلیل بیماری، فوت، مشکلات اقتصادی و یا هر دلیل دیگری مجبور می شوند بخشی از مسئولیت بزرگ تر ها را به عهده بگیرند معمولا در سنین بزرگسالی دچار طرحواره ایثار می شوند، این افراد خودشان را به عنوان فردی می شناسند که باید از خواسته های خودشان برای رفاه دیگران بگذرند و بیشتر خواسته های آن ها در اولویت قرار می دهند.

همچنین در شرایطی که کودک مورد توجه و محبت والدینش قرار نگیرد و یا محبت کردن به او شرطی شده باشد در این صورت کودک باور می کند که باور ها و خواسته های او اهمیتی برای او ندارد و دیگران تنها در حالتی به او توجه می کنند که به خواسته های آن ها توجه شده باشد و به همین دلیل تلاش می کند خواسته های دیگران را به درستی حل کند.

والدین برای تربیت کودکشان باید از روانشناس کودک کمک بگیرندزیرا تمام رفتارهای مثبت و منفی می تواند بر روی شخصیت آینده کودک اثر بگذارد و تاثیراتی داشته باشد.

پیامدهای منفی طرحواره ایثار

در این قسمت به این سوال پاسخ می دهیم که چرا باید با طرحواره ایثار در فرد مبارزه کرد؟ به طور کلی این شیوه رفتار در شخصیت فرد، مشکلاتی را برای او ایجاد می کند و افرادی که با این طرحواره درگیر می شوند زمان کمی برای خودشان می گذارند و به خودشان توجه نمی کنند و علایق و نیازهای شخصی شان را در اولویت قرار نمی دهند این موضوع باعث می شود تا کیفیت زندگی آن کاهش یابد و تحت تاثیر طرحواره ایثارگری آن ها شود، این افراد در بسیاری از مواقع برنامه ها و فعالیت های خود را به خاطر دیگران نیمه تمام رها می کنند تا به خواسته دیگران پاسخ دهند.

از سوی دیگر برای این افراد مشکلاتی به وجود می آید و آن ها وقتی که می بینند که دیگران متوجه فداکاری شان نشده اند، به اندازه کافی تشکر نکرده اند و یا در شرایط مشابه او را تنها گذاشته و به او توجه نکرده اند به شدت ناراحت می شوند و ممکن است ارتباط شان را با دیگران قطع کنند.

تمامی این مسائل در کنار احساس نارضایتی خود فرد از این ویژگی باعث می شود تا برای درمان این طرح واره منفی اقداماتی انجام شود و توجه خاصی به این موضوع شود و در صورتی که احساس می کنید شما یا یکی از اطرافیانتان درگیر این مشکل شده ایدباید از روانشناس کمک بگیریدتا در این خصوص شما را راهنمایی کرده و راهکارهای صحیح را در اختیارتان قرار دهد.

مبارزه با طرحواره ایثار

با توجه به این که طرحواره ها یکی از عمیق ترین بخش های شخصیتی هر فرد می باشد و تمامی باورها و اعتقاد فرد بر اساس آن شکل گرفته است، نمی توان به راحتی آن را کنار گذاشت. افرادی که رفتارهایی مرتبط با طرحواره ایثار از خود نشان می دهند بارها در تجربیات مختلف زندگی تصمیم گرفته اند که آن را رها کنند و ارتباط خود با دیگران را تغییر دهند اما دیر یا زود متوجه شده اند که با قرار گرفتن در محیط قادر نیستند رفتارشان را عوض کنند و به همین دلیل باید از روانشناس کمک بگیرید تا در این خصوص برای تغییر این طرحواره به شما کمک کند.

درمان طرحواره ایثار

یکی از روش های درمانی که در سال های اخیر گسترش زیادی داشته است، طرحواره درمانی می باشد، هدف این روش پیدا کردن طرح های معیوب و تلاش برای برطرف کردن آن ها می باشد به طوری کلی اولین در درمان طرح واره ایثار این است که درمانگر تلاش می کند باور را در فرد ایجاد نماید که با ارزش ترین شخص خودش می باشد و بیش از هر کس در قبال خود مسئول است.

هم چنین پیامدهای نادرستی که به خاطر توجه بی حد و حصر به دیگران داشته است به او نشان داده می شود و درمانگر سعی می کند توجه فرد را به مشکلات او جلب کند و تصوراتی مانند کمک کردن به دیگران باعث احساس آرامش و رضایت فرد می شود و یا دوستی های با ارزشی را برای او به همراه خواهد داشت را از بین ببرد.

سخن آخر

طرح واره ایثار باعث می شود تا خطاهای فکری و باورهای اشتباهی در فرد به وجود آیدبرای مثال آن ها تصور می کنند برای این که خودشان و یا دیگران آن ها را فردی خوب و دوست داشتنی در نظر بگیرند باید به دیگران خدمت کنند و پاسخ گو درخواست های آن ها باشند و مشکلات شان را رفع نمایند و یا آن ها تصور می کنند که بدون کمک آن ها دیگران نمی توانند از پس مشکلشان برآیند، از اشتباهات رایج در طرح واره ایثار می باشد، در جلسات درمانی به فرد کمک می شود تا این اشتباهات را شناسایی کند و بتوانند با افکار مناسب تری آن ها را جایگزین نماید.

گاهی اوقات برای افرادی که درگیر طرحواره ایثار هستند باید آموزش های رفتاری انجام داده شود برای مثال آموزش توانایی مخالفت کردن با درخواست های دیگران و یا بیان نیازها و خواسته ها در یک رابطه از جمله مسائلی هستند که افراد در آن ها ضعف دارند و باید به آن ها کمک شوند تا بتوانند در هنگام پاسخگویی به درخواست های دیگران، کارهای خودشان را در نظر بگیرند و با بررسی شرایط خود به آن ها پاسخ دهند.

نویسنده:مرکز مشاوره روانشناسی ازدواج، خانواده و نوروفیدبک