صنایع دستی و هنرهای مردمی ایران

صنایع دستی و هنرهای مردمی ایران

فرهنگ محلی، یک کشور را از کشور دیگر متمایز می‌کند و این نکته مهم جذابیت یک مقصد است.

افرادی که میراث فرهنگی غنی دارند نیز سازندگان صنایع دستی شگفت انگیز سنتی و هنرهای مردمی بوده و صنایع دستی می‌تواند یکی از مهمترین شاخصه‌های صادرات فرهنگ در کشور‌ها باشد.

برای مثال افراد می‌توانند با بیان داستان‌های منحصر به فرد در مورد مناطق کم سفر در سراسر جهان به تجربه مسافر‌ها اضافه کرده و آنها را در سفر شان راهنمایی سازند.

ایران به دلیل داشتن صنایع دستی زرق و برق دار مانند فرش و کاشی‌کاری ایرانی بسیار شناخته شده است. مطمئناً در هر گوشه از ایران از شگفتی‌های این هنرها به وجد خواهید آمد؛ به طوری که هر جا که بروید با محصولات مختلف محلی دست‌ساز ساخته شده توسط صنعتگران و هنرمندان ایرانی روبرو خواهید شد.

فرهنگ ایران در بسیاری از کارگاه‌های صنایع دستی و فروشگاه‌های سوغات در سراسر کشور قابل مشاهده است. ایران صاحب یکی از متفاوت‌ترین مجموعه‌های صنایع دستی جهان است که شامل ۲۴ دسته و حدود ۳۷۰ زیر شاخه است. در اینجا ما به مهم‌ترین زمینه‌های صنایع دستی ایران می‌پردازیم.

مهم‌ترین زمینه‌های صنایع دستی ایران عبارتند از: فرش، سفال، سرامیک و کاشی کاری، میناکاری، هنر چوبی (مشبک، معرق کاری و ...) منسوجات (بافندگی، سوزن‌دوزی و چاپ دستی پارچه) شیشه کاری، حکاکی و غیره.

فرش فارسی

فرش پارس معروف‌ترین قسمت صادرات فرهنگی ایران می‌باشد. الگوهای اولیه فرش مطابق با نقوش هندسی و گل دار طراحی شده تا زیبایی‌های کلاسیک ایرانی را به نمایش بگذارد. در این فرش‌ها معمولاً از حیوانات ترکیب شده و چهره‌های انسانی محبوب‌تر استفاده شده است؛ چون مردم ایران عاشق ترکیبی از نمادهای مهم فرهنگی و رنگ‌های ارگانیک می‌شدند. تمامی طرح‌ها و روش‌های بافندگی این فرش‌ها مطابق با قبیله‌های ایرانی متفاوت است و هر کدام دارای زیبایی خاص و منحصر به فرد خود می‌باشند.

خاتم

خاتم اثری از نعمت بسیار زیبای چوب است که طرح آن معمولا از دو ستاره تشکیل می‌شود؛ به طوری که در ساخت آن می‌توان از چوب‌های نازک استفاده کرد. همچنین در ساخت این آثار می‌توان عاج، طلا یا نقره نیز به کار برد.

این اشیا معمولاً به صورت تکه‌های چوبی بر روی صفحه سفید قرار می‌گیرند و سپس قبل از اتمام لاک زدن که برای تزیین قرار دارد، آبکاری شده و به هم می‌چسبند. در هر سانتی متر مکعب این آثار تزیین شده تقریباً ۲۵۰ قطعه فلز، استخوان، عاج و چوب در کنار هم قرار داده می‌شوند و در کل می‌توان گفت که شهر شیراز مهم‌ترین مرکز تولید خاتم در ایران است.

مینا

هنر مینا یا به عبارتی میناکاری، هنر دکوراسیون فلز و کاشی با لعاب است که به آن مینا گفته می‌شود.

این هنر معمولا به عنوان نوعی شیشه تعریف می‌شود که می‌تواند با گرما بر روی فلزات مختلف به ویژه مس تثبیت گردد و صنایع دستی مینا فارسی را می‌توان به عنوان بشقاب‌های آویز دیواری، دکوراسیون منزل و ظروف نبات استفاده کرد. در نسخه فارسی مینا، مس و نقره فلزات غالب مورد استفاده هستند. به طور کلی می‌توان گفت اصفهان مهمترین قطب لعاب ایرانی می‌باشد و کارهای مینا را می‌توان با آب ولرم و مواد شوینده شستشو داد. همچنین در نقاشی‌های مینا انواع مختلفی از الگوهای متقارن محلی استفاده می‌شود که یکی از این الگوها اسلیمی نام دارد. الگوی اسلیمی که یکی از الگوهای مشهور اسلامی است در معماری سنتی نیز مورد استفاده و توجه قرار گرفته است

گلیم

گلیم یا کلیم هنری بافته شده و بدون گره است. این فرش‌ها معمولاً نازک‌تر و نرم‌تر از فرش‌های معمولی هستند و به ندرت از آنها به عنوان پوشش کف استفاده می‌شود. آنها به عنوان آویزهای دیواری مورد استفاده قرار می‌گیرند. زنان عشایری ایران در اوقات فراغت خود فرشی بسیار ساده به نام جاجیم می‌بافند؛ به طوری که می‌توان گفت جاجیم نرم‌تر و سبک‌تر از گلیم است..

ترمه

ترمه، نوعی پارچه بافته شده با رنگ و الگوهای خاص می‌باشد که عمدتا کاری وقت گیر و بسیار حساس می‌باشد.

اگرچه می‌توان گفت که پارچه‌های ترمه‌ای که امروزه تولید می‌شوند 100% دست ساز نیستند چون یک ترمه خوب و با کیفیت را تنها می‌توان 100 سانتی متر در طول روز تولید کرد و ترمه‌های امروزی معمولا با ماشین‌های بافندگی ترمه بافته می‌شوند. این نوع پارچه هنوز هم به عنوان سفره‌های خاص و منحصر به فرد و گران قیمت به شمار می‌آید و یزد را می‌توان مشهورترین شهر در این زمینه دانست.

قلمکار

هنر چاپ و طراحی پارچه‌های قلمکار نیز یکی دیگر از هنرهای اساسی و اصیل در ایران است و سابقه‌ای دیرینه دارد. این نوع پارچه با استفاده از تمبرهای چوبی بسیار زیبا و طرح دار که خود از چوب گلابی ساخته شده اند، ساخته می‌شود. دلایل استفاده از چوب گلابی این است که این نوع چوب انعطاف و چگالی بهتری برای حکاکی داشته و در تولید پارچه‌های قلمکار دارای قدمت می‌باشد.

قلمزنی

حکاکی نقوش فوق العاده بر روی فلزاتی مانند مس، نقره، طلا و برنج را هنر قلمزنی می‌گویند. این هنر را می‌توان دائمی‌ترین و بهترین مستند از هنر ایران در طول تاریخ اسلام به شمار آورد. شهر زیبای اصفهان را می‌توان مرکز اصلی این هنر به میان آورد. به طوری که در بازارهای هنر اصفهان در میدان نقش جهان صدای ساخت این هنر به گوش می‌رسد و گاه افراد را به وجد آورده و یا آن‌ها را عصبی می‌سازد.

مینیاتور

هنر نقاشی مینیاتور فارسی داستان‌های مفصل و هیجان انگیزی را در خود جای داده است. در این بین مضامین مذهبی یا اساطیری ایرانی را به تصویر می‌کشد. این به تصویر کشیدن گاه به قدری با جزییات و ریز ذکر شده است که بیننده خود را در فضایی که می‌بیند تصور می‌کند. تمامی این نقاشی‌ها شامل صحنه‌های شکار و زوج‌هایی در لباس‌های سنتی و یا حتی جشن‌ها و مسابقاتی مانند چوگان می‌باشند. بسیاری از این آثار با وجود ابعاد و اندازه ناچیز خود اما دارای صحنه‌های بسیار غنی و پیچیده هستند و می‌توانند بیننده خود را ساعت‌ها به خود مشغول سازند. حسین بهزاد، رضا عباسی، کمان الدین بهزاد و همچنین استاد محمود فرشچیان از مینیاتورهای قدرتمند در زمینه هنری خود بوده اند و آثاری بی نظیر و غیر قابل تکرار خلق کرده اند.