قدرت مذاکره به روایت عباس عراقچی از چانه زنی فرش فروشان تا گریه های خانم شرمن

عصر ایران-اگرمحمد جواد ظریفپیش‌بینی می‌کرد بعد از نمایندگی ایران در سازمان ملل عهده‌دار وزارت امور خارجه و مسؤول مذاکرات مستقیم دربارهٔ برنامهٔ هسته‌ای و معاهدهٔ برجام خواهد شد بعید بود کتاب«آقای سفیر»بر پایه خاطرات او منتشر شود اما وقتی در سال ۱۳۹۲ در دولتحسن روحانیوزیر خارجه و روانهٔ مذاکرات ژنو شد همه سراغ همان کتاب «آقای سفیر» رفتند.

این قصه به نوعی دیگر درباره معاون او -عباس عراقچی- هم صادق است که در مذاکرات برجام همراه ظریف و به نوعی بیشتر مورد اعتماد اصول‌گرایان و نهادهای ذی‌نفوذ بود و نقش ضربه‌گیر را هم برای ظریف ایفا می‌کرد.

با روی کار آمدن دولتابراهیم رییسیبا تفکر ضد برجامی در سال ۱۴۰۰ احتمالا عباس عراقچی هم تصور نمی‌کرد تنها سه سال بعد او بر کرسی وزارت امور خارجه بنشیند تا با نمایندهٔ‌دونالد ترامپو در شرایطی به مراتب دشوارتر و پیچیده‌تر مذاکره کند.

شاید اگر تصور می‌کرد بعید بود کتاب«قدرت مذاکره»را بنویسد اما همان‌گونه که وقتی جواد ظریف مسؤول مذاکرات هسته‌ای در دولتجو بایدنشد کتاب «آقای سفیر» مورد توجه قرار گرفت در حالی که ظریف دیگر نه سفیر که وزیر بود حالا هم کتاب «قدرت مذاکره» نوشته عباس عراقچی می‌تواند محل توجه باشد. شاید او با گمان وداع با فعالیت‌های اجرایی و نه مشاوره‌ای دیپلماتیک نوشته بود ولی حالا در کانون است و البته به خاطر تعلقات و پیشینه مانند ظریف مورد هجوم نیست.

ابراهیم ایوبی- وکیل دادگستری- به همین بهانه یادداشتی در اختیارعصر ایرانقرار داده و به این کتاب پرداخته است:

گفته شده «آنچه از علم با ارزش‌تر است، تجربه است»؛ این موضوع در روابط بین‌الملل بیشتر مصداق دارد و تجربه دیپلمات‌ها بیش از نظریه‌ها و کتاب‌های دانشگاهی به کار می‌آید.

از اولین افرادی که در این زمینه دست به تألیف زده می‌توان بههنری کسینجر،دیبپلمات، سیاست مدار و اندیش‌مند آمریکایی اشاره کرد که در دهه ۷۰ میلادی حدود پنج سال وزیر امور خارجه کابینهریچارد نیکسونوجرالد فوردبود.

او در کتاب «دیپلماسی» در بیش از هزار صفحه به موضوعاتی چون نظم نوین جهانی، جنگ سرد، مذاکره به کمونیست ها و ماجرای ویتنام پرداخته و تجربیات خود را در میان گذاشته است. این کتاب در دانشکده‌های روابط بین الملل به عنوان متن درسی مورده استفاده قرار می‌گیرد.

سنت تجربه نویسی دیپلمات ها در ایران هم پیشینه دارد. در دوران پهلوی اول،محمد علی فروغی (ذکاءالملک)یادداشت‌های روزانه خود را از کنفرانس صلح پاریس نوشته است.

در زمانه پهلوی دوم نیزپرویز راجی(آخرین سفیر شاه در لندن) در کتاب«خدمت‌گزار تخت طاووس» روزنوشت های خود را از 26 خرداد 1355 تا 6 بهمن 1357 به شکل منظم به رشته تحریر درآورده است.

پس از انقلاب اسلامی 1357 نیز این سنت ادامه یافته چندان کهسیدحسین موسویانسفیر ایران در آلمان در کتاب«بررسی روابط ایران و آلمان»به کارنامه دوران مأموریت خود از 1369 تا 1376 می پردازد.

در سال پایانی دولت حسن روحانی تیم مذاکره‌کننده پرونده هسته‌ای (ظریف، صالحی، عراقچی و تخت روانچی) در اثری مفصل و شش جلدی با نام«راز سر به مُهر»،تاریخ پرونده هسته‌ای، اسناد و گفت‌و‌گوهای منتهی به «برجام» را مکتوب و مستند ساخته‌اند.

دو کتاب مهم در سال گذشته منتشر شد: نخست، «پایاب شکیبایی» که محمدجواد ظریف برداشت های خود را از دوران پر فراز و فرود هشت ساله وزارت امورخارجه نوشته و در سال 1402 به بازار آمد.

کتاب دوم که در اردیبهشت ماه 1403 و در ایام برگزاری نمایشگاه کتاب تهران منتشر گردید با نام«قدرت مذاکره؛ اصول و قواعد مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک»به قلم سیدعباس عراقچی[که در آن زمان هیچ کس حدس نمی زد عمر دولت رییسی اندکی بعد به پایان خواهد رسید و اگرچه در شورای راهبردی سیاست خارجی مسوولیت گرفته و از ساختار جدا نشده بود اما دوباره به وزارت خارجه و کار اجرایی متن مذاکره بازگردد آن هم در جایگاهی بالاتر: وزیر امور خارجه-ع.ا]

نویسنده متولد 14 آذر 1341، دانش آموخته کارشناسی روابط بین‌الملل از دانشکده وزارت امورخارجه و دارای کارشناسی ارشد علوم سیاسی از دانشگاه آزاد اسلامی و دکترای اندیشه سیاسی از دانشگاه کنت انگلستان است.

عراقچی در کارنامه دیپلماتیک خود سابقه سفارت ایران در فنلاند و ژاپن، سخن‌گویی و معاونت سیاسی و همچنین حقوقی وزارت امور خارجه را دارد.

او سال 1400 دبیر شورای راهبردی روابط خارجی شد و از شهریور 1403 و با شکل گیری دولتمسعود پزشکیانوزیر امورخارجه است.

در مقدمه کتاب می‌خوانیم:«هیچ گاه، دستاورد کوشش‌ها و جانْ‌فشانی‌های هیچ مردم و کشوری بدون گفت‌و‌گو نهادینه نشده، هیچ جنگی بدون گفت‌و‌گو پایان نیافته، هیچ پیروزی‌یی بی گفت‌و‌گو بار نداده و از پیْ‌آمدهای هیچ شکستی بدون گفت‌و‌گو کاسته نشده است».

نویسنده اضافه می کند:«از این رو یادگیری گفت‌و‌گو از نخستین بایسته‌های زمامْ‌داری، بهترین روش کاستن هزینه‌ها و افزایش دستْ‌آوردها بوده و خواهد بود و ناتوانی در گفت‌و‌گو هزینه‌های سهمْ‌ناکی را بر دوش کشورها و مردما‌ن‌شان نهاده و خواهد نهاد. بی‌گمان، گفت‌و‌گو نیازمند تکیه‌گاه‌های استوار توان ملی است و توان گفت‌و‌گو خود نیز یکی از ستون‌های همین توان ملی است.

هم‌زمان نباید توان ملی تنها در بنْ‌مایه‌های مادی دیده شود و بن‌مایه‌های انگیزشی، که مقبولیت مردمی، عزت، مشروعیت، استقلال، ارزش‌های آرمانی، الهامْ‌بخشی و توان گفت‌و گو از ارزشْ‌مندترین آنها هستند، نادیده انگاشته شوند».

کتاب پس از مقدمه و دیباچه در شش گفتار فصل بندی شده است: «چیستی و ماهیت مذاکره سیاسی»، «انواع مذاکره سیاسی» ، «مذاکره سیاسی و قدرت ملی»، «فنون و مراحل مذاکره سیاسی و الزامات آن»، «مذاکره کننده-دیپلمات» و «چانه زنی بازاری، شیوه ایرانی مذاکره».

گفتار ششم همان گونه که از نام آن بر می‌آید برای ما ایرانیان جالب‌تر است.

عراقچی در ابتدای گفتار آخر می‌نویسد:«شیوه مذاکره ایرانیان معمولا در دنیا به عنوان «شیوه بازاری»، به عنوان چانه زنی مداوم و خستگی ناپذیر، شناحته می شود. بسیاری از گردشْ‌گران غربی که سابقه خرید فرش‌های نفیس در بازاهای ایران داشته‌اند، حتی آن را «شیوه چانه زنی فرش‌فروشان» نامیده‌اند!»

خاطره جالبی که در همین بخش روایت می شود، موضوع مذاکرات مربوط به قطعْ‌نامه 2231 در شورای امنیت است که نماینده آمریکا از سماجت تیم ایرانی به گریه می‌افتد: «حین مذاکره، در مورد یکی از موضوعات کوچکی که باقی مانده بود، خانم شرمن توضیحات زیادی داد و به من گفت قبول دارید؟ گفتم «بله، ولی یک نکته کوچک وجود دارد». این عبارت «بله، ولی...» که زیاد از طرف ما گفته می شد حسابی طرف های مقابل را کلافه می‌کرد.

بعضی مواقع روی بخش «ولی...» که قسمت فرعی موضوع بود، روزها و ساعت ها مذاکره می کردیم.

این بار خانم شرمن دیگر طاقت نیاورد، بغض کرد و بی اختیار اشک‌هایش سرازیر شد.

برای اولین بار بود که در یک مذاکره می دیدم طرف مذاکره گریه می کند...» و در بخش منابع انگلیسی کتاب، نام کتاب «داستان من» زندگی‌نامه بنیامین نتانیاهو که در سال 2022 منتشر گردیده نیز مشاهده می شود.

*مشخصات کامل کتاب: «قدرت مذاکره؛ اصول و قواعد مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک» / سید عباس عراقچی / چاپ اول / انتشارات اطلاعات/ 204 صفحه / 1403 / 500 نسخه / ۲۰۰ هزار تومان.

مشخصات اثر در پشت جلد کمی متفاوت و به این صورت آمده است:

Negotiation: The power of diplomacy; Standards and methods in the art of negotiating.

تولد نخستین نوزاد با لقاح مصنوعی تماما رباتیک