پویایی روابط ایران روسیه از همکاری جامع تا مهندسی نظم نوین جهانی خبرنامه دانشجویان ایران

به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛«پارسا جعفری» کارشناس مسائل بین‌الملل در یادداشتی برای ایسنا نوشت: در عصری که نظام بین‌الملل شاهد دگرگونی‌های بنیادین، جابجایی در کانون‌های قدرت و افول تدریجی هژمونی سنتی غرب است، مفاهیمی چون «مشارکت راهبردی» و «اتحادهای مبتنی بر منافع متقابل» در حال بازتعریف هستند.

در این میان، روابط جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، به‌عنوان دو قدرت مستقل و تأثیرگذار در پهنه اوراسیا، از سطح یک همکاری دوجانبه متعارف فراتر رفته است. این شراکت، در حال تبدیل شدن به ستون فقرات یک نظم نوین منطقه‌ای و جهانی در حال ظهور است که اساس آن بر چندجانبه‌گرایی و استقلال در تصمیم‌گیری بنا شده است.

اظهارات اخیر مقامات ارشد دو کشور، به‌ویژه تأکید صریح «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین، مبنی بر اینکه «ایران شریک ماست و روابط ما به صورت بسیار پویا در حال توسعه است» و «آماده گسترش همکاری در همه زمینه‌ها» هستیم، نه صرفاً یک تعارف دیپلماتیک یا تاکتیک موقت، بلکه مانیفست روشن دوران جدیدی از همگرایی عمیق است.

«دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین، پویایی روابط در بحبوحه‌ شدیدترین فشارهای خارجی

این اظهارات که روز دوشنبه (۲۰ اکتبر) بیان شد، ترسیم‌گر یک واقعیت میدانی و یک تصمیم سیاسی سطح بالاست. این پاسخ قاطع، تمامی تحلیل‌هایی را که روابط تهران و مسکو را صرفاً تاکتیکی، موقتی و یا واکنشی به فشارهای غرب می‌دانند، به چالش می‌کشد. پویا بودن این روابط که کلیدواژه‌ی پسکوف است، هسته‌ اصلی این تحول را تشکیل می‌دهد که می‌توان آن را در سه سطح کلیدی مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد:

این پویایی در وهله اول، به معنای گسترش افقی همکاری‌ها به همه زمینه‌ها است. طیف وسیعی از فعالیت‌ها، از همکاری‌های پیچیده نظامی و فنی گرفته تا پروژه‌های کلان اقتصادی مانند کریدور شمال-جنوب، از هماهنگی‌های امنیتی در مقابله با تروریسم و تا همکاری در حوزه انرژی و تبادلات فرهنگی و علمی را در بر می‌گیرد. این جامعیت، دیگر نشان نمی‌دهد که دو کشور در انتخاب حوزه‌های همکاری تردید دارند، بلکه حاکی از تسریع در اجرای این همکاری‌ها است.
سطح دوم، بیانگر تعمیق عمودی و راهبردی شدن روابط دو کشور است. مناسبات از سطح هماهنگی‌های مقطعی فراتر رفته و به سطح سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی بلندمدت؛ مانند نیروگاه‌های هسته‌ای و حمل‌ونقل و همچنین همسویی در نهادهای بین‌المللی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس پلاس، ارتقا یافته است. این عمق، روابط را از ماهیت ابزاری به یک شراکت استراتژیک تبدیل کرده است.
طبیعتاً این پویایی در خلأ شکل نگرفته، بلکه دقیقاً در بحبوحه‌ شدیدترین فشارهای خارجی علیه هر دو کشور رخ داده است. این امر نشان‌دهنده یک اراده سیاسی مشترک در تهران و مسکو است که بر خنثی‌سازی فشارهای غرب متمرکز شده و راهکار آن را در تعمیق همکاری دوجانبه می‌بیند. این تاب‌آوری در برابر تحریم‌ها، اثباتی عملی برای عدم وابستگی این روابط به رضایت قدرت‌های غربی است.

سخنان پسکوف، زمانی که در کنار اظهارات «اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان، قرار می‌گیرد، این تصویر را کامل می‌کند. بقائی اخیراً با اشاره به اظهارات وزیر خارجه روسیه مبنی بر نبود «هیچ محدودیتی برای همکاری‌های نظامی و فنی با تهران»، تأکید می‌کند: «روند همکاری‌های ایران و روسیه در تمام زمینه‌ها رو به رشد است... ما دارای چندین موافقت‌نامه مبنایی مهم با روسیه هستیم. این موافقت‌نامه‌های مبنایی، به ویژه سندی که پیشتر آقای عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، از آن به عنوان سند همکاری جامع ۲۰ ساله یاد کرده بود، همان چیزی است که این روابط را از یک همکاری صرف به یک شراکت راهبردی تبدیل می‌کند. عراقچی به درستی اشاره کرد که این روابط ریشه در اعتماد متقابل، منافع مشترک و نگاه راهبردی بلندمدت دارد و صرفاً مبتنی بر شرایط مقطعی نیست.»

پسکوف در بخش دیگری از اظهارات خود به تحلیل دقیق وضعیت پیرامون برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پرداخت. او به صراحت گفت: «وضعیت پیرامون برجام در مورد برنامه هسته‌ای ایران بسیار پیچیده است. موضع غیرسازنده اتحادیه اروپا فقط آن را تشدید می‌کند». این موضع روسیه، دقیقاً بر همان نقطه‌ای انگشت می‌گذارد که ایران سال‌هاست بر آن تأکید دارد: مسئولیت وضعیت فعلی برجام، نه بر عهده ایران، بلکه مستقیماً بر عهده ایالات متحده (به عنوان خارج شونده از توافق) و تروئیکای اروپایی؛ به عنوان نقض‌کنندگان تعهدات خود است.»

در مقابل این رویکرد غیر سازنده اروپا و آمریکا، موضع روسیه همواره مبتنی بر حقوق بین‌الملل و متن خود توافق بوده است. روسیه به درستی تشخیص داده که بحران کنونی، بحران فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیست، بلکه بحران عهدشکنی غرب است. به همین دلیل است که سخنگوی کرملین با قاطعیت تأکید می‌کند: «غرب هیچ دلیلی برای اعمال فشار بیش از حد بر ایران مستقل ندارد».

این عبارت ایران مستقل، کلیدی است. روسیه بر خلاف غرب، حق حاکمیت ملی ایران و حق این کشور برای اتخاذ تصمیمات مستقل، از جمله در حوزه برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را به رسمیت می‌شناسد و هرگونه فشار غیرقانونی و فراتر از تعهدات بین‌المللی را مردود می‌داند. این حمایت روسیه، صرفاً کلامی نبوده، بلکه در میدان عمل دیپلماتیک نیز خود را نشان داده است. مهم‌ترین نمود این حمایت، ایستادگی قاطع مسکو در کنار تهران در برابر تفسیرهای نادرست غرب از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بوده است.

سفر پزشکیان به روسیه، نگاه راهبردی بلندمدت

روابط راهبردی ایران و روسیه، همانطور که وزیر خارجه ایران به درستی تبیین کرد، مبتنی بر یک نگاه راهبردی بلندمدت است. این رابطه، یک معامله کوتاه‌مدت نیست؛ یک سرمایه‌گذاری مشترک برای آینده‌ای با ثبات‌تر و عادلانه‌تر در منطقه و جهان است.

فدراسیون روسیه در مقاطع حساس، از جمله در شورای امنیت سازمان ملل، در مذاکرات هسته‌ای، در مقابله با تروریسم، و اخیراً در برابر فشارهای غیرقانونی تحریمی، در کنار ایران ایستاد. این همان شراکت واقعی است که پسکوف از آن سخن می‌گوید.

این شراکت، پاسخی طبیعی و هوشمندانه به جهانی در حال تغییر است. پیام روشن است؛ دوران یکجانبه‌گرایی و تحمیل اراده به پایان رسیده و ایران و روسیه، به عنوان دو شریک راهبردی، نقشی کلیدی در مهندسی نظم نوین جهانی ایفا خواهند کرد.