نقش‌های «آینه گل»، «طغرل گل»، «قوچاق گل»، «گل آیدی» و... هریک افزون بر اینکه از یک طایفه ترکمن برآمده، خاستگاهش، زندگی تاریخی این قوم ریشه دار و دیرینه است. مانند همه محصولات سنتی و فرهنگی ایران، فرش ترکمن در دنیای کسب و کار امروز بیش از همه نیاز به برندسازی، نظام دهی شیوه تولید سنتی و بازاریابی علمی و متفاوت با سبک سنتی دارد. از سویی تنوع‌سازی محصول و انعطاف متناسب با سلایق مشتری و بازار هم از الزامات توسعه بازار این فرش زیبا و ارزشمند است.
دکتر زلیخا عادلی اهل بندر ترکمن از ۲۵ سال پیش قدم در همین راه گذاشته و اکنون در جایگاه کارآفرین و عامل توسعه خوشه فرش در استان گلستان قرار گرفته است. او در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» فرازونشیب‌های این سال‌ها را مرور می‌کند و می‌گوید: «همانطور که می‌دانید دختران بندر ترکمن از کودکی قالیبافی را از مادرانشان یاد می‌گیرند و به طبع من نیز این هنر را از مادرم آموختم. اما شروع فعالیت‌هایم در این زمینه از 25 سال پیش با آموزش در یک مرکز بسیج خواهران آغاز شد. البته در آن زمان تخصص چندانی در این زمینه نداشتم و وقتی متوجه شدم کمیسیون امور بانوان در علی آباد شروع به آموزش قالیبافی کرده است، با اینکه این مرکز از خانه‌مان دور بود و رفت و برگشت به آنجا حدود یکساعت و نیم زمان می‌برد اما بر حسب علاقه‌ام در این کلاس‌ها شرکت کردم و به‌طور تخصصی این هنر را آموختم. همان زمان من دانشجوی رشته مدیریت بازرگانی دانشگاه پیام نور نیز بودم و وقتی متوجه شدم دانشگاه علمی و کاربردی در رشته قالیبافی دانشجو می‌پذیرد فکر کردم که این فرصت مناسبی است برای رسیدن به اهدافم. از سویی دیگر از آنجایی که هنر و رشته اصلی زنان بندر ترکمن قالیبافی بود و تخصص من در این رشته می‌توانست فرصت مناسبی برای کسب و کار و برقراری ارتباط با همشهریانم باشد، بلافاصله از دانشگاه پیام نور انصراف و در رشته قالیبافی تحصیلاتم را ادامه دادم.»
برپایی نمایشگاه سرآغاز امید به آینده
وی که همزمان با تحصیل و آموزش قالیبافی در کار و دانش، شرکت تعاونی صنایع دستی و فرش دستباف ترکمن را نیز تأسیس کرده بود، می‌افزاید: «ابتدای کارم با ایجاد یک نمایشگاه و فروشگاه آغاز و سپس این محل مرکزی برای حضور مشتریان داخلی و خارجی شد. همان موقع متوجه شدم که این نمایشگاه فرصت مناسبی برای ارائه خدمات مواد اولیه قالیبافی است. در حقیقت این نمایشگاه و فروشگاه سرآغازی برای کسب و کارم شد. خیلی زود تجار داخلی و خارجی برای بستن قرارداد به دفترم آمده و من نیز نمونه طرح‌ها و کار‌ها را در اختیارشان قرار می‌دادم.»
وی درباره علت انتخاب هنر اصیل ایرانی به‌عنوان رشته تحصیلی و شغل می‌افزاید: «وقتی یک فرد بعد از 4 سال تحصیل در یک رشته متوجه شود نمی‌تواند اطلاعات علمی‌اش را تبدیل به تخصص و عمل کند به طبع انگیزه و اعتماد به نفسش پایین می‌آید، چرا که رشته تحصیلی باعث هم‌افزایی اطلاعات علمی، فنی و عملی فرد شده و او را به‌ سمت موفقیت می‌کشاند. به‌همین خاطر رشته دانشگاهی‌ام را تغییر دادم و درسم را در دانشگاه علمی و کاربردی شهید هاشمی‌نژاد مشهد در مقطع کاردانی و بعد کارشناسی ادامه دادم و در مقطع کارشناسی ارشد در رشته مدیریت آموزشی فارغ‌التحصیل شدم. اما از آنجایی که همیشه آرزوی داشتن یک دانشگاه تخصصی یا مرکز علمی و کاربردی در زمینه فنی قالیبافی داشتم، آموزشگاه فنی و حرفه‌ای در رشته قالیبافی را راه‌اندازی کردم. از آنجایی که فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه قالیبافی داشتم اقدام به تدوین استاندارد و کتاب نقوش قالیبافی ترکمن کردم و حدود 9 سال نیز در کار و دانش و 6 سال هم در دانشگاه جامع علمی و کاربردی استان گلستان دروس شیوه تولید بافت یک و دو و مرمت را تدریس کردم و گاهی نیز کارورزی دانشجویان را می‌پذیرفتم که این باعث شد افتخار دکتری درجه یک هنری را به‌دست آورم.»
رونق فرش بندرترکمن در بازارهای خارجی
زلیخا عادلی در ادامه با اشاره به اینکه بازار فرش بندر ترکمن متنوع و پرطرفدار است، می‌گوید: «حضور توریست‌ها در شهر بندرترکمن بسیار پر رنگ است و مشتریان خاص خودش را دارد. درواقع رونق کسب و کار در این شهر زیاد است.»
وی می‌افزاید: «در حال حاضر بیشتر فعالیت‌هایم در زمینه تولید و توسعه خوشه‌ای و بخش بازارهای خارجی و در زمینه تأمین مواد اولیه و در بخش‌هایی از جمله شناسایی بافندگان و ایجاد یک مجتمع متمرکز قالیبافی است و جهت معرفی فرش ترکمن در نمایشگاه‌های مختلفی که در کشورهای آلمان، چین، ایتالیا، قزاقستان، امارات و ترکیه برپا بود شرکت کردم که با استقبال بسیار خوبی رو‌به‌رو شدیم. به‌نظرم در کشورهای آسیایی می‌شود خیلی موفق شد چون آخرین تجربه نمایشگاهی که در عمان داشتیم بسیار موفق بود و بازدیدکنندگان زیادی خواهان فرش‌های ترکمن بودند.»
تنوع و گستردگی نقوش فرش ترکمن
وی همچنین درباره نقوش به‌کار رفته در فرش‌های ترکمن می‌گوید: «نقوش به‌کار رفته در قالی‌های دستباف بندرترکمن بسیار گسترده است. اغلب نقوش سنتی بندرترکمن و همچنین نقوش برگرفته از استان‌های دیگر از جمله شیراز و نقوش هندسی استان خراسان و سیستان و بلوچستان است که به جهت تنوع و گستردگی فرش‌های دستباف از این شهر و استان‌ها در بندرترکمن نیز عرضه می شود. همچنین بافندگان بندر ترکمن به‌دلیل آموزش‌هایی که دیده‌اند به تابلوبافی هم بسیار علاقه‌مند هستند و در اینجا تابلوفرش‌های تبریز نیز بافته می‌شود.»
وی می‌گوید: آموزش، تکنولوژی، ارتقای مهارت، برند‌سازی در حوزه توسعه بازار و اعتماد‌سازی می‌تواند باعث بالا رفتن سرمایه اجتماعی و برقراری ارتباطات گسترده در زمینه کسب و کار فرش دستباف شود، به‌طوری که با این فرصت‌های به‌دست آمده می‌توانیم در توسعه بازارهای داخلی و خارجی کارهای بسیار موفقی انجام دهیم. او می‌افزاید: «اداره صنایع دستی و میراث فرهنگی و گردشگری استان سعی دارد یکسری از صنایع دستی را که در استان مغفول مانده است معرفی کرده و به آنها رونق دهد. این اداره با ایجاد مرکز خلاق در صنایع دستی که من به‌عنوان مدیر این مرکز هستم سعی دارد یکسری از رشته‌های هنری را زنده کند و هنرمندانی را در این زمینه‌ها پرورش دهد.»

نیم نگاه

در حال حاضر بیشتر فعالیت هایم در زمینه تولید و توسعه خوشه ای و بخش بازارهای خارجی و در زمینه تأمین مواد اولیه و در بخش هایی از جمله شناسایی بافندگان و ایجاد یک مجتمع متمرکز قالیبافی است و جهت معرفی فرش ترکمن در نمایشگاه های مختلفی که در کشورهای آلمان، چین، ایتالیا، قزاقستان، امارات، ترکیه برپا بود شرکت کردم که با استقبال بسیار خوبی رو به رو شدیم