شاهنامه فردوسی نه افسانه که تاریخ مصور ایران است تسنیم

سید حسن میرآفتاب در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم از مشهد به واکاوی عمیق جایگاه و اهمیت شاهنامه پرداخت و ضمن رد قاطعانه انگاره نژادپرست بودن حکیم توس، این اثر سترگ را نه صرفاً مجموعه‌ای از داستان‌های حماسی و افسانه‌ای، بلکه سند مصور و منظوم تاریخ ایران‌زمین دانست که با هدف حفظ هویت ملی در برابر تهاجمات فرهنگی و نظامی بیگانگان در دوره سامانیان شکل گرفته است.

میرآفتاب با تشریح دقیق مراحل تدوین شاهنامه و پیام‌های چندلایه نهفته در بطن روایات آن، خواستار بازنگری در نگرش‌های سطحی و نادرست رایج درباره این اثر گرانبها و معرفی چهره واقعی و اندیشه‌های بلند فردوسی به نسل امروز شد.

شاهنامه ابومنصوری؛ بنیان تاریخی شاهکار فردوسی، نه زائیده خیال یک شاعر

نویسنده و مدرس حوزه شاهنامه، فرهنگ و تاریخ ایران باستان در ادامه سخنان خود با تاکید بر ضرورت زدودن تصورات نادرست تاریخی درباره شاهنامه اظهار کرد: متاسفانه، باور غالب در میان عموم مردم این است که شاهنامه صرفاً تراوشات ذهنی و ذوق فردی حکیم توس است. این در حالی است که واقعیت تاریخ چیز دیگری را نشان می‌دهد.

وی افزود: ما در دوره طلایی فرمانروایی سامانیان در خراسان بزرگ، شاهد یک جنبش فرهنگی عظیم بودیم، در این میان، محمد عبدالرزاق توسی، حاکم دانشمند توس، دغدغه حفظ تاریخ و هویت ایران را در برابر تهدیدات خارجی داشت. او به وزیر فرهیخته خود، ابومنصور معمری، دستور داد تا با گردآوری منابع موثق، تاریخ ایران را مدون سازد.

میرآفتاب در ادامه به نقش محوری ابومنصور معمری و همکارانش در شکل‌گیری بنیان شاهنامه فردوسی اشاره کرد: ابومنصور معمری، با درک اهمیت این ماموریت فرهنگی، چهار تن از پهلوانان و دانایان برجسته زمان خود از شهرهای توس، نیشابور، هرات و سیستان را گرد هم آورد. این افراد که با زبان و خط پهلوی (فارسی میانه) آشنایی عمیقی داشتند، به جمع‌آوری و تدوین تاریخ ایران پرداختند و حاصل این تلاش سترگ، کتابی نفیس به نثر با عنوان 'شاهنامه ابومنصوری' بود که به یاد حامی اصلی آن، محمد عبدالرزاق توسی، نامگذاری شد.

نویسنده و مدرس حوزه شاهنامه، فرهنگ و تاریخ ایران باستان با تشریح انگیزه تبدیل این اثر نثر به شعر توسط فردوسی گفت: محمد عبدالرزاق توسی با درایت و دوراندیشی، خطر نابودی این اثر ارزشمند را در پی تهاجمات مکرر بیگانگان به خاک ایران پیش‌بینی می‌کرد. او می‌دانست که حافظه شفاهی ایرانیان در حفظ اشعار بسیار قوی‌تر از متون نثر است. به همین دلیل، تصمیم گرفت تا این کتاب تاریخی به نظم درآید؛در ابتدا، این وظیفه به دقیقی توسی سپرده شد که متاسفانه اجل مهلت نداد و کار نیمه‌تمام ماند.

این پژوهشگر با اشاره به پیشینه شاعری فردوسی و نقش او در تکمیل این پروژه ملی افزود:پیش از این، فردوسی برای همسر خود داستان عاشقانه 'بیژن و منیژه' را به شعر درآورده بود و همین امر سبب شهرت او در میان مردم شده بود و به محمد عبدالرزاق توسی معرفی شد و افتخار دنبال کردن راه دقیقی و به نظم درآوردن شاهنامه ابومنصوری را یافت. فردوسی با احترام به تلاش‌های پیشین، اشعار سروده شده توسط دقیقی را حفظ کرد و از همان آغاز کتاب شاهنامه ابومنصوری، با سرودن 'به نام خداوند جان و خرد' کار سترگ خود را آغاز کرد. بنابراین، شاهنامه، نه افسانه که تاریخ مصور ایران است؛ شاهنامه فردوسی نه یک اثر خلق‌الساعه، بلکه منظومه‌ای بر پایه یک سند تاریخی مدون است.

رمزگشایی از داستان دیوها؛ نگاهی نمادین به نیروهای آزارنده

میرآفتاب با تاکید بر لزوم درک عمیق‌تر مفاهیم نهفته در شاهنامه گفت: فردوسی خود در جای‌جای شاهنامه به این نکته اشاره می‌کند که نباید تمام داستان‌ها را به معنای ظاهری آن‌ها محدود کرد. او می‌فرماید که برخی روایات، به‌ویژه آن‌هایی که با عقل و منطق ظاهری سازگار نیستند، دارای لایه‌های رمزی و معنایی عمیقی هستند که نیازمند تفسیر و تامل است.

وی در تبیین داستان دیوها به عنوان یکی از مباحث چالش‌برانگیز شاهنامه اظهار کرد: در فرهنگ ایرانی باستان، واژه 'دیو' به هر نیروی آزارنده و مخرب اطلاق می‌شد. این نیروها می‌توانستند درونی باشند، مانند صفات ناپسندی چون دروغ، حسد، خشم و زیاده‌خواهی که هر فرد باید در مسیر کمال، با این 'دیوهای درون' مبارزه کند. در سوی دیگر، نیروهای آزارنده بیرونی نیز وجود داشتند، مانند بلایای طبیعی همچون سیل، سرما، گرما، زلزله و آتش‌فشان؛ حتی در دوران معاصر، اگر دانش پزشکی نبود، بیماری همه‌گیری مانند کرونا نیز می‌توانست به عنوان یک 'دیو بیرونی' تلقی شود که جان انسان‌ها را می‌گیرد. بنابراین، داستان دیوها در شاهنامه صرفاً مجموعه‌ای از موجودات خیالی نیست، بلکه نمادی از چالش‌ها و موانعی است که انسان در طول زندگی با آن‌ها روبرو می‌شود.

پند و اندرزهای جاودان فردوسی؛ میراثی برای تمام اعصار

نویسنده و مدرس برجسته حوزه شاهنامه، فرهنگ و تاریخ ایران باستان در پاسخ به پرسشی درباره مهم‌ترین پیام فردوسی به نسل‌های آینده گفت: سراسر شاهنامه گنجینه‌ای ارزشمند از پند و اندرزهای حکیمانه است که برای تمام اعصار و نسل‌ها کاربرد دارد. فردوسی در ابیات فراوانی بر اهمیت تفکر و خودشناسی در پایان هر روز، پرستش دادگر، پرهیز از آزار و اذیت دیگران و نیکوکاری تاکید می‌کند و این‌ها را راه رستگاری می‌داند.

میرآفتاب ادامه داد: فردوسی همچنین با درک عمیق از روانشناسی انسان، شاد بودن را عاملی مهم در تقویت نیروی عقل و خرد معرفی می‌کند و آن را نوعی سپاسگزاری از آفریدگار برمی‌شمارد.

ضرورت زدودن اتهام نژادپرستی از چهره فردوسی

وی با ابراز تاسف از برداشت‌های نادرست و مغرضانه درباره فردوسی تاکید کرد: یکی از بزرگ‌ترین ظلم‌هایی که در حق فردوسی روا شده، نسبت دادن اتهام نژادپرستی به این شاعر بزرگ است. متاسفانه، برخی افراد ناآگاه یا مغرض، ابیاتی الحاقی و متعلق به سده‌های متاخر را به شاهنامه نسبت داده‌اند و از آن برای ترویج دیدگاه‌های نژادپرستانه خود سوءاستفاده می‌کنند. در حالی که با بررسی نسخه‌های کهن و معتبر شاهنامه، هیچ اثری از اینگونه اشعار موهن یافت نمی‌شود.

این شاهنامه پژوه به ابیات ستایش پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) در دیباچه شاهنامه، که به گواه استاد خالقی مطلق از سروده‌های اصیل فردوسی است، بر دیدگاه توحیدی و ارادت عمیق این شاعر بزرگ به خاندان اهل بیت (ع) تاکید کرد و افزود: فردوسی نه تنها نژادپرست نبوده، بلکه در ستایش پیامبر اسلام (ص) و امام علی (ع) اشعاری سروده که عمق ایمان و ارادت او را نشان می‌دهد. متاسفانه، برخی افراد با انگیزه‌های خاص، این بخش‌های مهم از شاهنامه را نادیده گرفته و بر ابیات الحاقی و جعلی تمرکز کرده‌اند.

میرآفتاب با اشاره به تلاش‌های خود در مقام متولی فرهنگی آرامگاه فردوسی برای ترویج زبان فارسی اصیل و زدودن واژگان بیگانه گفت: ما باید تلاش کنیم تا زبان شیرین ایرانی را که سرشار از واژگان زیبا و رساست، جایگزین واژگان بیگانه کنیم. متاسفانه، اصطلاح 'زبان فارسی' نیز تا حدودی بار استعماری دارد و حساسیت‌های قومی را برمی‌انگیزد. زبان ایرانی، با شیرینی و لطافت خود، همواره مورد استقبال بوده و بدون توسل به زور شمشیر در مناطق مختلف گسترش یافته است.

وی در پایان سخنان خود بر ضرورت معرفی چهره واقعی و اندیشه‌های بلند فردوسی به جامعه تاکید کرد و خواستار تلاش مسئولین فرهنگی و پژوهشگران برای زدودن تصورات نادرست و ترویج درک صحیح از این میراث گرانبها شد.

انتهای پیام/282