ماه تأثیری قوی بر خواب ما دارد

خواب یکی از حیاتی‌ترین کارهایی است که انسان انجام می‌دهد؛ اما میلیون‌ها نفر از ما به‌اندازه‌ی کافی نمی‌خوابیم. برخی از عواملی که مانع از خواب کافی ما می‌شوند، آشکار هستند و برخی دیگر حتی اگر احتمالا هزاران سال است برای خواب انسان مزاحمت ایجاد می‌کنند، کمتر شناخته شده‌ و مرموز و بحث‌برانگیز هستند. در این‌جا، درباره‌ی ماه و چرخه‌های آن صحبت می‌کنیم که مدت‌ها است برای بررسی تأثیر احتمالی آن روی خواب انسان مطالعه شده است؛ اما نتایج چنین تجزیه‌و‌تحلیل‌هایی تا حدودی متناقض بوده است.

به‌گزارشساینس الرت، در مطالعه‌ی جدیدی که پژوهشگران ادعا می‌کنند یکی از بزرگ‌ترین مطالعات در نوع خود است، گروهی از دانشمندان خواب بیش از ۸۵۰ نفر را در سوئد با استفاده از اندازه‌گیری‌های آزمایش چندگانه خواب (پلی‌سومنوگرافی) زیرنظر گرفتند تا آغاز و مدت و کیفیت خواب آن‌ها را در طول یک شب تعیین کنند. این اندازه‌گیری‌های یک شبه در طول چند سال هم در مردان و زنان ثبت شد.

شب‌های ثبت‌شده مراحل مختلف چرخه ماه را نشان می‌دادند: وقتی ماه نو به‌سمت ماه کامل می‌رفت و اندازه‌ی ناحیه قابل‌مشاهده و روشن بیشتر می‌شد و نیز وقتی ماه به‌سمت نازک‌شدن پیش می‌رفت که نور آن پس از ماه کامل کاهش پیدا می‌کند. با‌‌‌توجه‌‌به این موضوع که انسان‌ها معمولا در تاریکیِ بیشتر بهتر می‌خوابند، تفکر رایج این است که افزایش روشنایی ماه افزاینده که به‌سمت ماه کامل یا بدر می‌رود، باید به‌طورکلی برای خواب انسان مختل‌کننده باشد. برخی مطالعات این تئوری را ثابت کرده‌اند؛ اما برخی دیگر نتوانسته‌اند آن را تکرار کنند.

به‌نظر می‌رسد پژوهش جدید نیز تأیید می‌کند که چرخه‌های ماه روی خواب انسان تأثیر تشخیص‌پذیری می‌گذارد؛ ولی همه به یک شکل تحت‌تأثیر آن قرار نمی‌گیرند.کریستین بندیکت، عصب‌شناس و نویسنده نخست مطالعه از دانشگاه اوپسالا می‌گوید:

مردانی که خواب آن‌ها در طول شب‌های دوره‌ی افزاینده چرخه ماه ثبت شده بود، درمقایسه‌با مردانی که خواب آن‌ها در جریان دوره‌ی کاهنده ثبت شده بود، بازدهی خواب کمتر و افزایش مدت زمان بیداری پس از آغاز خواب را نشان می‌دادند. درمقابل، خواب زنان تا حد زیادی تحت‌تأثیر چرخه ماه قرار نمی‌گرفت.

درحالی‌که نتایج به‌دست‌آمده از زنان به‌طورکلی نشان‌دهنده تأثیر درخورتوجه ماه روی الگوهای خواب آن‌ها نیست، این تأثیر مطمئنا نامحسوس نبود. زنان حاضر در مطالعه به‌طور متوسط در شب‌هایی که ماه افزاینده بود، درمقایسه‌با شب‌هایی که ماه کاهنده بود، ۱۲ دقیقه کمتر می‌خوابیدند. گفتنی است مردان در شب‌هایی که ماه افزاینده بود، بیش از ۲۰ دقیقه کمتر می‌خوابیدند و سایر نشانگرهای تأثیرات ماه نیز در مردان بسیار آشکارتر بود؛ ازجمله ۳/۴ درصد کاهش بازده خواب و بیداری بیشتر و اختلالات بیشتر در طول مراحل خواب در جریان شب‌هایی که ماه افزاینده بود.

به‌‌دلیل مشاهده‌ای‌بودن پژوهش، نویسندگان ادعا نمی‌کنند که در این‌جا رابطه علت و معلول وجود دارد. بندیکت می‌گوید: «مطالعه‌ی ما نمی‌تواند مشخص کند که آیا ارتباط خواب با چرخه ماه رابطه علت و معلول بوده است یا فقط همبستگی.» به‌عبارت‌دیگر، مطمئنا چیزی در اینجا درحال رخ‌دادن است که به‌نظر می‌رسد موجب تفاوت خواب افراد شود و این پدیده با میزان روشنایی و کامل‌بودن ماه در شبی معین مقارن است.

مشخص‌کردن تأثیر این امر به‌شکل معتبر دشوار است. با‌این‌حال، پژوهشگران خوشحال‌اند که می‌توانند فرضیه‌هایی دراین‌باره مطرح کنند. آن‌ها در مطالعه‌شان می‌نویسند:

با هر روز اضافی در مرحله‌ی افزاینده، ماه نور خورشید بیشتری به‌سمت زمین منعکس می‌کند و در روزِ ماه کامل به حداکثر روشنایی می‌رسد. ریتم‌های شبانه‌روزی که زمان و کیفیت خواب را کنترل می‌کنند، علاوه‌بر نور تحت‌تأثیر نشانه‌های غیرنوری، ازجمله گرانش قرار می‌گیرند. بنابراین، تفاوت در نیروی گرانش ماه هنگام خواب بین مراحل افزاینده و کاهنده ممکن است بخشی از تفاوت‌های مشاهده‌شده در خواب را توضیح دهد.

همچنین، ممکن است اثرهای ژئومغناطیسی وجود داشته باشد که به بررسی بیشتر نیاز دارد. بااین‌حال درحال‌حاضر، ماه که به‌عنوان آینه‌ی بزرگی در محل نامناسبی قرار گرفته است و نور خورشید را منعکس می‌کند، منطقی‌ترین توضیح برای شب‌های بی‌خوابی دوره‌ای به‌نظر می‌رسد.

یافته‌های این پژوهش در مجله‌یScience of the Total Environmentمنتشر شده است.