آمنه مستقیمی| شهرآرانیوز؛این روز‌ها که مشکلات اقتصادی بر اثر تحریم‌های خارجی و سهل‌انگاری‌ها و برخی ندانم‌کاری‌های داخلی، بیش از هر زمان گریبان‌گیر جامعه شده و ناامیدی و یأس و فشار را بر اقشار ضعیف بار کرده است، می‌توان با نسخه‌هایی که دین پیچیده و سهل‌الوصول و سریع‌الانجام است، باری از دوش دیگران برداشت. از مهم‌ترین این نسخه‌ها قرض‌الحسنه است؛ سنتی نیکو که قبل از همه برای بانی اش آثار و برکات فراوان دارد.

تفاوت قرض‌الحسنه با صدقه

ازآنجاکه اسلام مخالف هرگونه گداپروری است و پیامبرش بر دست کارگری که با کدّ یمین و عرق جبین به تأمین معیشت خویش می‌پردازد، بوسه می‌زند و همچنین با مرور روایاتی که درباره قرض و صدقه آمده است، برتری قرض بر صدقه، کاملا آشکار می‌شود. رسول اکرم (ص) فرمودند: «شبی که به معراج برده شدم، این نوشته را بر در بهشت دیدم: صدقه ده‌برابر پاداش دارد و قرض‌الحسنه هجده‌برابر». حضرت همچنین فرموده‌اند: «اگر هزار درهم را دوبار قرض دهم، بیشتر دوست دارم تا اینکه آن را یک‌بار صدقه دهم».

در قرض‌الحسنه، مال به دست کسی می‌رسد که به آن نیاز دارد؛ چراکه انسان بی‌نیاز، قرض نمی‌گیرد، برخلاف صدقه که ممکن است به دست انسان بی‌نیاز بیفتد. امام‌صادق (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «پاداش قرض از این‌رو از پاداش صدقه بیشتر است که قرض‌گیرنده جز از روی نیاز قرض نمی‌گیرد، ولی صدقه‌گیرنده گاهی با اینکه نیاز ندارد، صدقه می‌گیرد».

شرایط ده‌گانه قرض‌الحسنه

در تفاسیر مختلف آمده است که این آیه به‌دنبال آیه قبل که مردم را به جهاد تشویق مى‌کرد، مؤمنان را به انفاق و وام ترغیب مى‌کند؛ زیرا همان‌گونه که براى امنیت و صیانت جامعه، نیاز به جهاد و تلاش مخلصانه است، براى تأمین محرومان و تهیه وسایل جهاد نیز، نیاز به کمک‌هاى مادى است. در تفسیر «نور» آمده است: موضوع وام دادن به خدا، هفت‌بار در قرآن آمده است.

همچنین، تفسیر مجمع‌البیان شرایطى را براى قرض‌الحسنه بیان کرده است که عبارتند از: از مال حلال باشد، از مال سالم باشد، براى مصرف ضرورى باشد، بى‌منت باشد، بى‌ریا باشد، مخفیانه باشد، با عشق و ایثار پرداخت شود، سریع پرداخت شود، قرض‌دهنده، خداوند را بر این توفیق شکرگزار باشد، آبروى گیرنده وام حفظ شود.

مالی که چند برابر می‌شود

علاوه‌بر آثار مادی و تأثیری که قرض‌الحسنه بر کاهش فقر و آسیب‌های آن می‌گذارد، آثار دیگری نیز برای قرض‌الحسنه ذکر شده است؛ در آیه۱۱ از سوره مبارکه حدید به پاداش چندبرابری این عمل اشاره شده است و می‌فرماید: «مَنْ ذَالّذی یُقْرِضُ ا... قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفَهُ لَهُ اَضعافاً کثیره؛ کیست که به خدا وام نیکو دهد (و از اموالی که خدا به او بخشیده است، انفاق کند) تا خداوند آن را برای او چندین‌برابر کند؟».

میانبر ریشه‌کن کردن فقر

یکی از اصل‌های مهم اسلامی، اصل قرض‌الحسنه (وام دادن بدون سود) است که در قرآن و زندگی امامان (ع) اهتمام و توصیه بسیار به آن شده است؛ قرض‌الحسنه در مکتب اسلام، جایگاهی خاص دارد و تأکید اسلام برای کمک به فقرا و مستمندان از طریق آن به معنی پذیرفتن فقر نیست، بلکه تلاشی برای ریشه‌کَن کردن فقر از زندگی بشری است.

در شأن و مقام قرض‌الحسنه که از تعالیم دینی برخاسته، آیات بسیاری آمده است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم؛ «کیست که به خدا «قرض‌الحسنه‌ای» دهد (و از اموالی که خدا به او بخشیده است، انفاق کند) تا آن را برای او، چندین‌برابر کند؟ و خداوند است که (روزی بندگان را) محدود یا گسترده می‌سازد. (و انفاق هرگز باعث کمبود روزی آنها نمی‌شود) و به‌سوی او بازگردانده می‌شوید (و پاداش خود را خواهید گرفت)».
(بقره، ۲۴۵)

بوی بهشت بر این افراد حرام می‌شود

قرض‌الحسنه همان‌قدر که آثار و برکات دارد، در صورت ترک نیز عواقب منفی را رقم می‌زند؛ چنان‌که در روایات بی‌شماری به آنها که توان و تمکن برای دادن قرض‌الحسنه به نیازمندان را دارند و عمدا آن را ترک می‌کنند، به مجازات‌های سخت، هشدار داده شده است؛ رسول خدا (ص) در ضمن گفتاری در این‌باره فرمودند: «و هرکه برادر مؤمنش بر اثر ناداری به او شکایت کند و او قرض‌الحسنه به آن برادر دینی ندهد، خداوند بهشت را بر او حرام می‌کند» و نیز از ایشان است که «هرکه برادر مسلمانش بر اثر تهیدستی به او نیاز دارد که قرض بدهد و او با اینکه توانایی برای قرض دادن دارد، قرض ندهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‌کند».

پاک‌کن گناهان

قرض‌الحسنه همچنین تأثیر پاک‌کن را بر گناهان دارد. خداوند در آیه ۱۲ از سوره مائده در این‌باره می‌فرماید: «اگر نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و به رسولان من ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید و به خدا قرض‌الحسنه بدهید (در راه او، به نیازمندان کمک کنید) گناه/گناهان شما را می‌پوشانم (می‌بخشم)»؛ این قرض، حکم آمرزش و تشکر از خداوند را هم دارد: «اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد و خداوند، شکرکننده و بردبار است».
(تغابن، ۱۷)

سود سرشار با سرمایه اندک

این علاقه فطری ما انسان‌هاست که بتوانیم با اندک سرمایه‌گذاری، به سود بسیار برسیم. فرقی هم نمی‌کند این سود مادی باشد یا معنوی؛ برای مثال دنبال آنیم که با یک ذکر، ثواب بسیار کسب کنیم یا با یک صدقه و انفاق، بلایای بسیار را از خود دفع کنیم و قرض‌الحسنه چنین اثری دارد؛ «مردان و زنان انفاق‌کننده و آنها که (از این راه) به خدا «قرض‌الحسنه» دهند، (این قرض‌الحسنه) برای آنان مضاعف می‌شود و پاداش پرارزشی دارند» (حدید، ۱۸).

علاوه‌بر آیات قرآن، روایات اهل‌بیت (ع) نیز بر جایگاه و آثار ویژه قرض‌الحسنه تأکید می‌کنند. بنا بر آموزه‌های روایی، قرض دادن از ثمرات سخاوت، و فضل و ثواب آن بی‌نهایت است. امام‌محمد باقر (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «هرکه به مردی قرض دهد تا زمانی که قدرت بر ادای آن داشته باشد، مال او در زکات است و خود او با ملائکه در نماز است تا آن را بگیرد» و در حدیثی دیگر از امام‌صادق (ع) آمده است: «بر در بهشت چنین نوشته شده است: ثواب صدقه را ده‌مقابل می‌دهند و ثواب قرض را هجده‌مقابل».

امام‌صادق (ع) همچنین می‌فرمایند: «هر مؤمنی که به هر مؤمنی از برای خدا قرض دهد، در هر آنی ثواب صدقه را دارد تا مال به او برسد». باید توجه کرد مراد از قرضی که ثواب آن رسیده است، قرض‌الحسنه‌ای است که از برای خدا باشد، اما قرضی که به‌واسطه آن نفع دنیوی به صاحب مال می‌رسد و غرض او نفع بردن است، ثوابی ندارد؛ و در حدیثی دیگر آمده است: «مؤمنی نیست که به مؤمن دیگری قرض دهد و ثواب آن را از خدای تعالی بخواهد، مگر آنکه خداوند اجر آن را برای او به حساب صدقه بگذارد تا آن مال به وی بازگردد»؛ یعنی پیوسته ثواب صدقه دادن دارد.

اهتمام به قرض‌الحسنه از توصیه‌های پیامبر اکرم (ص) نیز است؛ چنان‌که فرموده‌اند: «هرکه به برادر خود قرض دهد، دربرابر هر درهمی که قرض داده است، هم‌وزن کوه احد و کوه رضوان و کوه سینا، حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا کند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت»
(ثواب‌الاعمال، ص۴۱۴)

دلیل غبطه زنده‌ها به اموات!

همان‌طور که بیان کردیم، قرض‌الحسنه شرایط و آدابی هم دارد تا آن اثری را که باید بر جای بگذارد؛ ازجمله این شرایط دوری از منت و آزار است.

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی در این‌باره می‌گوید: «یک بنده خدایی وقتی پول به کسی می‌داد، پدرش را درمی‌آورد. می‌گفت: فقیر هستی؟ می‌گفت: بله، حالا. می‌گفت: نماز می‌خوانی؟ بخوان ببینم نمازت را. اصول دین چندتاست؟ هرکه هم هر شغلی داشت، درباره شغلش از او سؤال می‌کرد. یک مرده‌شویی آمد و گفت: آقا! مدتی است کسی نمرده است، ما وضعمان خوب نیست.

گفت: بگو ببینم احکام مرده شستن چیست؟ چطور مرده را می‌شویی؟ چند تا غسل داری؟ چی و چی و چی... یک نیم‌ساعتی از او سؤال کرد با کم‌وزیادش. گفت: آقا! ما یک چیزی هم وقتی از قبر بیرون می‌آییم، در گوش مرده می‌گوییم. گفت: دیگر چه می‌گویی؟ تلقین را که گفتی، دیگر چه می‌گویی؟ گفت: وقتی می‌خواهم از قبر بیرون بیایم، تنگ گوش مرده می‌گویم: خوشا به حالت مردی، نیازت به این حاج‌آقا نیفتاد».

این مفسر قرآن درباره آثار اجتماعی قرض‌الحسنه نیز بیان می‌کند: «بخل یک بیماری است. حدیث داریم امام معصوم از سر شب تا صبح گفت: خدایا! پناه می‌برم به تو از بخل، از بخل، از بخل. تا صبح بخل، بخل کرد. یک نفر گفت: آقا! از سر شب تا صبح، یک دعا کردی؟ چندهزاربار با کم‌وزیاد گفتی: بخل، بخل. گفت: نمی‌دانی بخل چه مریضی است! قرض‌الحسنه باعث شکوفا شدن سخاوت می‌شود؛ آدم وقتی بخشی از مالش را مقراض کرد، قرض، قرض و مقراض، قیچی کرد، برای وام گذاشت، سخاوتش شکوفا می‌شود».

در ادامه حتما بخوانیدجستاری درباره مفهوم قرض الحسنه در اقتصاد اسلامی | وقتی که خداوند تو را ضمانت می‌کند

عضو شوید:آخرین اخبار کشور را در این صفحه اینستاگرام دنبال کنید