همزیستی اقلیم کویری، کوهستانی، جنگلی و دریایی در شمال ایران می‌شود جغرافیای هزار رنگ گلستان. تفاوت ارتفاع هم شکل دیگری به گلستان داده است.

جنگل‌های انبوه پهن برگ آن از ارتفاع کمتر از 1500 متر شروع می‌شود به ارتفاع بیشتر از 1500 متر می‌رسد. کوهپایه‌ها و جلگه‌ها با مزارع گیاهی رنگ می‌گیرد. شمالش را گیاهان مرتعی استپی به مرز ترکمنستان وصل می‌کند. درختان سوزنی برگ ارس و سرخدار هم مرز جنوبی گلستان را مشخص می‌کند. همین جغرافیای شگفت انگیز باعث شده تا گلستان پایلوت کشاورزی مزرعه شود. پاییز رنگ ریز و برگ ریز آن هم آذر امسال میزبان کارشناسان گردشگری‌مزرعه 31 استان کشور شد. این کارشناسان هم از نزدیک مزارع مختلف مسیر گردشگری کشاورزی گلستان را تماشا می‌کنند و هم تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارند. برگزاری کارگاه‌های تخصصینخستین گام اولین همایش ملی «گردشگری مزرعه» در گلستاناست.

«محمد قاسمی» مدیرکل دفتر توسعه گردشگری داخلی کشوربه «ایران» می‌گوید: «این روزها توریست‌ها به‌دنبال گردشگری تجربه‌گرا هستند. بسیاری از کشورهای جهان به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر محصولات کلاسیک نظیر مکان‌های تاریخی و فرهنگی به تنهایی جوابگوی نیاز بشر تجربه‌گرا نیست. آنها به سمت تجربه فرایند زندگی‌های بومی مثل پخت غذا، چیدن محصولات ارگانیک، تماشای تربیت حیوانات اهلی، دام و طیور رفته‌اند.»

به‌گفته قاسمی صنعت گردشگری به‌دنبال ایجاد محصولات نوظهور با اتکا بر تجربه‌گرایی و استفاده از قابلیت برون شهری در محیط‌های عشایر و روستایی است. این نوع گردشگری به گفته او ورای توجه به معاش جوامع محلی به‌دنبال حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی است. محیط زیست شکننده امروز ایران هم بشدت نیازمند چنین نگاه و توجهی است.

او گردشگری مزرعه را ارزش افزوده جوامع محلی کشاورز و دامدار امروز می‌داند و می‌گوید: «گردشگر با پرداخت یک مبلغ می‌تواند از مزارع مختلف استان بازدید کند، محصولات مزارع را مستقیم خرید کند و با اقامت در مزارع غذاها و نوشیدنی‌های محلی را بخورد و بنوشد.»

او گردشگری مزرعه را یکی از سریع‌ترین راه‌های ایجاد شغل و درآمدزایی می‌داند و می‌گوید: «در مسیر گردشگری مزرعه نیازی به ساخت هتل یا ایجاد راه نیست. همه امکانات برای گردشگر تجربه‌گرا وجود دارد. او شاهد فرایند تولید محصولات دامی و کشاورزی است. در مزارع اقامت می‌یابد و از نزدیک با زندگی روستایی و عشایری آشنا می‌شود.» به گفته قاسمی داستان صدور مجوز مزارع گردشگری از توافق سال گذشته وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با وزارت جهاد کشاورزی شروع شد. کارشناسان دو وزارتخانه دستورالعمل صدور مجوز گردشگری کشاورزی را نوشتند و به استان‌ها ابلاغ کردند.

براساس آمارهای قاسمی تاکنون نزدیک به 50 مزرعه گردشگری مجوز گرفته‌اند. او می‌گوید: «پیش از این فرایند صدور مجوز دستی بود که باعث زمان بر شدن این رویه می‌شد اما خوشبختانه یک هفته است که صدور مجوز مزارع گردشگری «سامانه محور» شده است. متقاضیان می‌توانند با مراجعه به سایت «جانا» درخواست صدور مجوز کنند.

چرا گلستان پایلوت گردشگری مزرعه شد؟

شرق گلستان را درختان راش، توسکا، افرا، آلوکک، بارانک، ملج، نمدار، شیردار، ون و گردو آراسته‌اند. از ۱۳ اقلیم شناخته شده در جهان، گلستان به تنهایی هشت اقلیم معتدل مرطوب، معتدل مدیترانه‌ای، معتدل خشک، معتدل کوهستانی، سرد کوهستانی، خشک سرد، نیمه خشک و خشک را در خود جای داده است. براساس آمارهای محیط‌زیست طبیعت گلستان میزبان هزار و 700 گونه گیاهی است که 24 درصد کل گونه‌های گیاهی کشور می‌شود. 81 گونه از پستانداران در گلستان زیست می‌کنند که 52 درصد کل پستانداران کشور را تشکیل می‌دهند. 64 درصد تمام پرندگان کشور هم در اکوسیستم‌های خشک، دریا و جنگلی گلستان لانه دارند. همین تنوع اقلیمی به گفته قاسمی پیشگامی در گردشگری مزرعه را به گلستان می‌دهد. در گلستان می‌شود به تماشای تربیت شتر در کویر نشست، دل به بازی یال اسب‌ها و باد در مراتع و جنگل‌های گلستان داد و چشم به شکوه پلنگ ایرانی دوخت.

«یاسر قندهاری»، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستاندرباره نخستین همایش ملی گردشگری مزرعه به «ایران» می‌گوید: «این همایش سوم و چهارم آذر ماه میزبان کارشناسان و مسئولان گردشگری کشاورزی است.» به‌گفته قندهاری، گلستان 105 متقاضی ایجاد مزرعه گردشگری دارد که تاکنون 15 پروانه بهره‌برداری برای این مزارع صادر شده است. قندهاری گردشگری مزرعه را مسیری برای رسیدن به توسعه پایدار می‌داند. وی گفت: محیط‌زیست ارزشمند گلستان بسیار شکننده است. هم از سوی سیل تهدید می‌شود هم زلزله و رانش زمین. فرسایش خاک نیز در آن بسیار بالاست.

قندهاریفعالیت اصلی صاحبان مزارع گردشگری کشاورزیرادامداری و کشاورزیمی‌داند و تأکید می‌کند که گردشگری مزرعه یک فعالیت مکمل است که به افزایش درآمد جوامع محلی منجر می‌شود. او خبر از صدور اولین پروانه گردشگری کشاورزی در گلستان در طول این همایش ملی می‌دهد و می‌گوید: «اقامت گردشگران ضمن این که در مزارع انجام می‌گردد اما در کنار آن اکوکمپ‌های چادری و سازه‌های موقت نیز برای گردشگران ایجاد می‌شود.»

براساس تفاهمی که بین جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام گرفته مجوز گردشگری مزرعه قرار نیست به دخل وتصرف و ساخت و ساز سازه‌های دائمی گردشگری در مزارع منجر شود. این مسأله در طرح روستاهای هدف گردشگری وخانه‌های بومگردی در سال‌های گذشته اتفاق افتاد. برخی از واحدهای بومگردی و روستاها از هدف اصلی خود که حفاظت از محیط زیست، طبیعت و تاریخ بود دور و خود عامل تخریب محیط زیست شدند.