فضای مجازی هم فرصت هم تهدید

به گزارشسراج24؛ در عصر دیجیتال فاصله افراد با دنیای اطلاعات تنها با چند کلیک پر می‌شود. فضای مجازی، به عنوان پدیده‌ای که به سرعت در حال گسترش است، به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره افراد تبدیل شده؛ از ارتباطات اجتماعی گرفته تا دسترسی به اطلاعات، خرید و سرگرمی همه و همه در بستر فضای مجازی انجام می‌شود و مرز‌های جغرافیایی کنار زده شده‌اند.

البته موارد مطرح شده نافی این گزاره نیست که فضای مجازی سلاحی دو لبه است؛ این فضا همچنان که می‌تواند به مثابه ابزاری برای آگاهی‌بخشی عمل کند در عین حال، در صورت انتشار اخبار و شایعات نادرست یا مغرضانه، آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری به روان جامعه وارد می‌کند.

نقش فضای مجازی در نحوه تفکر و تصمیم‌گیری تا روابط اجتماعی و سلامت روان که تحت تأثیر این دنیای دیجیتال قرار دارند نیز غیر قابل چشم پوشی است. در این میان نیاز به حکمرانی و مدیریت این فضا به عنوان یک مسئله کلیدی مطرح است. حکمرانی از جنس ایجاد محیطی سالم و امن برای کاربران.

رهبر انقلاب در همین مورد با اشاره به اینکه کشور‌های قدرتمند در فضای مجازی خط قرمز دارند در ۲۲ خرداد سال ۱۳۹۶ فرمودند: «قوی‌ترینِ کشورها، در این زمینه‌ها در (فضای مجازی) خطّ قرمز دارند؛ راه نمی‌دهند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملّت را از فضای مجازی محروم کنیم.»

حکمرانی بر فعالیت پلتفرم‌ها؛ از آلمان تا ترکیه

پس از داغ شدن استفاده از فضای مجازی در کشور‌های مختلف رویکرد‌های قانونی برای کنترل و مدیریت این فضا طراحی و اتخاذ شد. رویکرد قانون‌گذاری در کشور‌های مختلفی همچون آلمان، هند، ترکیه و نیجریه دیده می‌شود که به طور ملی به محدودسازی فعالیت پلتفرم‌ها و جلوگیری از فرار آنها از قوانین پرداخته‌اند.

طبق قانون اجرای شبکه آلمان در سال ۲۰۱۷، پلتفرم‌ها موظف هستند ساختاری کارآمد برای ثبت شکایات مرتبط با محتوای مجرمانه فراهم کنند. نیجریه از سال ۲۰۱۳ شرکت‌های خدمات اینترنتی را ملزم به ذخیره‌سازی داده‌ها در داخل کشور کرده است.

در هند محدودیت‌هایی بر دامنه فعالیت و مسؤولیت‌پذیری پلتفرم‌ها از طریق بند ۷۹ قانون فناوری اطلاعات تصویب شده که مصونیت مشروط برای این پلتفرم‌ها ایجاد می‌کند همچنین پارلمان ترکیه در سال ۲۰۲۰ قانونی تصویب کرد که بر اساس آن، شبکه‌های اجتماعی خارجی با بیش از یک میلیون کاربر در ترکیه باید در این کشور دفتر و نمایندگی داشته باشند و به درخواست‌های حذف محتوا پاسخ دهند. در غیر این صورت، این شرکت‌ها با جریمه‌های مالی مواجه خواهند شد و ممکن است سرعت تبادل داده‌های آنها به شدت کاهش یابد.
وقتی فضای مجازی مقتل امنیت روانی می‌شود.

مقام معظم رهبری در دیدار‌های مختلف بار‌ها بر حفظ امنیت روانی جامعه و ارتباط امنیت روانی جامعه با فضای مجازی هشدار دادند. امروزه می‌دانیم جوامعی که از امنیت روانی بالایی برخوردارند، رفتار‌های منطقی‌تری از خود نشان می‌دهند و در بزنگاه‌ها تصمیمات معقول‌تری در مواجهه با چالش‌ها می‌گیرند. فضای مجازی نه تنها رسانه‌ای برای اطلاع‌رسانی، بلکه ابزاری مؤثر در شکل‌دهی به اذهان عمومی بوده و ارتباط مستقیمی با آرامش و اطمینان خاطر مردم دارد.

ایشان در دیدار تلویزیونی یک فروردین سال ۱۴۰۰ فرمودند: «متأسّفانه در فضای مجازی کشور ما هم که آن رعایت‌های لازم با وجود این همه تأکیدی که من کردم صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعاً ول است. همه کشور‌های دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اِعمال مدیریّت می‌کنند، [در حالی که] ما افتخار می‌کنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده‌ایم! این افتخار ندارد. فضای مجازی را بایستی مدیریّت کرد.»

از چالش‌های اساسی فضای مجازی، ویژگی «یله و رها» بودن آن است. وقتی این فضا بدون قواعد و چارچوب رها شود، به راحتی می‌تواند بستری برای انتشار شایعات بی‌پایه و نگران‌کننده باشد. دشمنان و افراد مغرض با سوءاستفاده از این وضعیت، اقدام به تولید و انتشار اطلاعات تحریف‌شده می‌کنند که می‌تواند امنیت روانی جامعه را تهدید کند.

تجربه‌های داخلی و بین‌المللی نشان داده انتشار بی‌ضابطه محتوا آثار مخربی بر جامعه دارد. در بحران‌ها، شایعات و اخبار دروغین به سرعت در فضای مجازی پخش می‌شوند و اضطراب عمومی ایجاد می‌کنند. این اضطراب، که برطرف کردن آن نیازمند زمان و انرژی زیادی است، ممکن است برای مدت‌ها تأثیرات منفی‌اش بر جامعه باقی بماند.

فیلترینگ یکی از تصمیم‌هایی است که برای برطرف کردن این چالش گرفته شد، اما حالا می‌بینیم فیلتر برخی از سکو‌های اجتماعی علاوه بر آنکه نتوانسته از رهاشدگی فضای مجازی بکاهد؛ بلکه چالش‌های دیگری همچون فروش غیر قانونی فیلترشکن را ایجاد کرده همچنین در دسترس بودن فیلترشکن موجب سهولت راه یافتن قشر نوجوان جامعه به بخش‌هایی از اینترنت است که اثرات مخرب و جبران ناپذیری به همراه دارد گویی با روند فعلی فیلترینگ کاربران همچنان در دام فضای بی‌چارچوب مجازی هستند با این تفاوت که باید از سد دلالان فروش فیلترشکن نیز بگذرند.

آماده پدیده‌های نوظهور دسترسی به اینترنت هستیم؟

از سوی دیگر اگر اینترنت ماهواره‌ای به طور گسترده در دسترس مردم قرار گیرد فیلترینگ کارایی خود را از دست خواهد داد، به گفته کارشناسان با استفاده از این نوع اینترنت کاربران می‌توانند به راحتی به اطلاعات و محتوا‌های فیلتر شده دسترسی پیدا کنند، چرا که ارتباطات ماهواره‌ای معمولاً به موانع جغرافیایی و محدودیت‌های محلی بی‌توجه هستند.

هم فرصت و هم تهدید

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مسئولان دولت چهاردهم از گزاره «اگر فضای مجازی در کشور قانونمند شود، تبدیل به فرصت می‌شود، اما بدون حکمرانی قانونمند، به تهدید تبدیل خواهد شد.» برای توصیف قانون گذاری در فضای مجازی استفاده کردند.

بنظر می‌رسد رفع فیلتر سکو‌های خارجی مشروط به پذیرش مسئولیت‌پذیری و رعایت اصول حکمرانی فضای مجازی نه تنها تهدید محسوب نمی‌شود بلکه می‌تواند بستر مناسبی برای کسب آگاهی، درآمد و تفریح و سرگرمی نیز باشد.صد البته ایجاد بستر‌هایی برای استفاده از پلتفرم‌های داخلی و حمایت از توسعه آنها نیز همزمان باید دنبال شود تا گامی مؤثر در کاهش وابستگی به سکو‌های خارجی باشد.