آنهدونیا یا بی لذتی چیست؟

همه ما لحظاتی را در زندگی تجربه کرده‌ایم که ذوق و حوصله همیشگی را نداشته‌ایم و تنهایی را به حضور در جمع عزیزان ترجیح داده‌ایم، ولی معمولاً این وضعیت پس از مدت کوتاهی رفع شده و باز هم زیبایی‌های زندگی را در آغوش کشیده‌ایم. اما گاهی چنین حالتی در برخی افراد استمرار یافته و یک حالت بی‌تفاوتی مداوم به وقایع مختلف در آن‌ها ایجاد می‌شود که گاه خبر از وجود یک اختلال روانشناختی به‌نام آنهدونیا می‌دهد

به زبان روانشناسان و روانپزشکان، آنهدونیا وضعیتی آسیب شناختی است که در آن فرد توانایی لذت بردن از چیزهایی را که قبلاً خوشایند بود، از دست می دهد.

افراد مبتلا به آنهدونیا، علاقه خود را نسبت به فعالیت‌هایی که قبلاً از آن لذت می‌بردند، از دست می‌دهند و توانایی احساس لذت در آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد. فقدان لذت غالباً نشانه اصلی اختلال افسردگی یا سایر اختلالات سلامت روان است، اما برخی از افرادی که آنهدونیا را تجربه می‌کنند، هیچ اختلال روانی ندارند.

انوای آنهدونیا

آنهدونیا را به دو دسته عمده تقسیم‌بندی می‌کنند که عبارتند از:

آنهدونیای اجتماعی

فرد تمایل ندارد که وقت خود را با دیگران سپری کند و یا به مکان‌های تفریحی مانند سینما برود.

آنهدونیای جسمی

فرد از لذت‌های جسمانی محروم می‌شود. از اینکه کسی او را در آغوش بکشد، احساس رضایت نمی‌کند، غذا‌های مورد‌علاقه دیگر حواس چشایی او را تحریک نمی‌کنند و حتی رابطه جنسی می‌تواند جذابیت خود را برای او از دست بدهد.

برخی متخصصان آنهدونیا را به دسته‌های دیگری مانند فکری، انگیزشی و زیبایی‌شناسی تقسیم‌بندی می‌کنند که همان‌طور که از نامشان بر‌می‌آید به عدم لذت بردن از زیبایی‌ها و از دست دادن انگیزه برای انجام کار‌های جدید اشاره دارند.

علائم آنهدونیا یا فقدان لذت

نشانه‌های فقدان لذت اجتماعی و جسمی عبارتند از:

- دوری کردن از اجتماع
- عدم برقراری روابط جدید یا انصراف از روابط قبلی
- احساسات منفی نسبت به خود و دیگران
- کاهش ابراز عواطف، از جمله کاهش احساسات کلامی یا غیر‌کلامی
- مشکل در سازگاری با شرایط اجتماعی
- تمایل به نشان دادن احساسات جعلی، مانند تظاهر به خوشحالی در عروسی دوستان
- از دست دادن میل جنسی یا عدم علاقه به صمیمیت جسمی
- مشکلات جسمی مداوم مانند بیمار شدن فراوان
- بی‌لذتی در فعالیت‌های بدنی مانند ورزش و رقص
- فقدان لذت از موسیقی و هنر
- کاهش میل به خواب

دلایل ایجاد آنهدونیا

آنهدونیا ارتباط نزدیکی با افسردگی دارد، اما ممکن است فرد دچار افسردگی نباشد و یا احساس ناراحتی نکند. این اختلال گاهی در اثر سایر اختلالات روانشناختی مانند اضطراب، استرس، اسکیزوفرنی و اختلال دو‌قطبی به‌وجود می‌آید و حتی در افرادی که مشکلات سلامت ظاهرا نامربوطی دارند، مانند بیماری پارکینسون، دیابت، بیماری شریان کرونر و مصرف مواد مخدر نیز ممکن است مشاهده شود.

دانشمندان تصور می‌کنند که آنهدونیا ممکن است با یک‌سری تغییرات در فعالیت‌های مغز مرتبط باشد. در آنهدونیا ممکن است در تولید یا واکنش مغز به دوپامین که یک ماده شیمیایی بهبود خُلق است، مشکل ایجاد شود. برخی تحقیقات اولیه (روی موش‌ها) نشان می‌دهد که در مبتلایان به آنهدونیا، نورون‌های دوپامینی در ناحیه‌ای از مغز به‌نام قشر جلوی مغز بیش از اندازه فعال هستند و در مسیرهای عصبی جستجوی پاداش و تجربه آن‌، اختلال ایجاد می‌کنند.

برخی تحقیقات دیگر نیز به وجود ارتباط میان التهاب با افسردگی و آنهدونیا اشاره دارند. اما این اختلال همچنان زوایای پنهانی دارد و یک مشکلی چندعاملی بوده که از فردی به فرد دیگر متفاوت است و نیازمند تحقیق و بررسی بیشتری می‌باشد.

عوامل زمینه‌ساز آنهدونیا

اگر سابقه خانوادگی افسردگی یا اسکیزوفرنی دارید، احتمال بروز آنهدونیا در شما بیشتر است. سایر عوامل خطرزا عبارتند از:

- یک رویداد تروماتیک (آسیب‌زای روحی) یا استرس‌زای اخیر
- سابقه سوء‌استفاده یا بی‌توجهی
- بیماری جسمی که بر کیفیت زندگی شما تأثیر بگذارد.
- اختلال در خوردن

لازم به ذکر است که زنان بیشتر از مردان در معرض اختلال بی‌لذتی قرار دارند.

تشخیص آنهدونیا

کمبود ویتامین‌ها، مشکلات تیروئید و برخی مشکلات جسمانی دیگر می‌توانند سبب تغییرات خلقی شوند. بنابراین توصیه می‌شود که پیش از مراجعه به روانشناس با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش خون، یک چکاپ کلی از وضعیت بدن خود انجام دهید.

برای تشخیص آنهدونیا، روان‌درمانگر در مورد علائم و روحیه عمومی شما سؤالاتی خواهد کرد، بنابراین، پیش از جلسه مشاوره، لیستی از تمام علائم خود، همچون از بین رفتن احساس لذت تهیه کنید. بیان تمام علائم به روان‌درمانگر در ایجاد تصویر کامل و تشخیص اختلال مربوطه کمک شایانی خواهد کرد.

درمان آنهدونیا یا بی لذتی

آنهدونیا اختلالی است که بر روابط خانوادگی و اجتماعی تأثیر منفی زیادی می‌گذارد و همانند افسردگی، زندگی را برای فرد مبتلا پوچ و بی‌معنا می‌سازد و او را به‌سمت افکار خود‌کشی سوق می‌دهد.

به همین دلیل اختلال خطرناکی بوده و نیازمند درمان تخصصی است. درمان آنهدونیا می‌تواند چالش بر‌انگیز و طولانی باشد. معمولا درمان‌هایی که برای اختلال آنهدونیا تجویز می‌شوند، در راستای درمان اختلالات روانشناختی ایجاد‌کننده آن (مانند افسردگی) هستند.

مراجعه به پزشک

در اولین قدم برای درمان، باید به یک پزشک مراجعه شود تا علت‌های پزشکی متحمل علائم آنهدونیا را رد کند. اگر پزشک هیچ مشکل جسمانی را پیدا نکرد، لازم است که به یک روانشناس خوب مراجعه گردد. در رابطه با فقدان لذت، روش‌های روان‌درمانی مؤثر‌تر از دارو‌درمانی و سایر روش‌ها هستند و روش‌های دیگر معمولاً برای کمک به روند روان‌درمانی انجام می‌شوند.

روان‌درمانی آنهدونیا یا فقدان لذت

روانشناسان معمولاً از روان‌درمانی رفتار‌درمانی شناختی (CBT) برای کاهش علائم آنهدونیا استفاده می‌کنند و تلاش می‌نمایند تا با تغییر دیدگاه فرد به زندگی، احساس لذت را دوباره در او زنده کنند. اگر فرد همکاری لازم را با روانشناس نداشته باشد یا روند درمان بسیار کند باشد، ممکن است برای تجویز دارو‌های کمکی به روانپزشک ارجاع داده شود.

دارو‌درمانی آنهدونیا یا فقدان لذت

معمولاً برای درمان مبتلایان به فقدان لذت از دارو‌های ضد‌افسردگی از جمله مهار‌کننده‌های انتخابی سروتونین استفاده می‌شود. در این حالت اگر فرد علاوه بر آنهدونیا به افسردگی هم دچار باشد، دارو‌ها به‌طور همزمان به درمان هر دو اختلال کمک می‌کنند. البته این دارو‌ها همیشه مؤثر نیستند و حتی برخی گزارشات نشان می‌دهند که گاهی به بد‌تر شدن علائم منجر می‌شوند.

یکی دیگر از دارو‌هایی که به‌تازگی نتایج امیدوار‌کننده‌ای را نشان داده است، کتامین است. این دارو که در اشکال مختلف در مهمانی‌های شبانه در کشور‌های غربی استفاده می‌شود، در درمان آنهدونیا و رفع علائم افسردگی مؤثر شناخته شده است. البته تأثیر آن موقتی (حدود ۴۰ دقیقه پس از مصرف) است و به تحقیقات بیشتری برای استفاده از این دارو نیاز است.

الکتروشوک‌ درمانی

اگر روان‌درمانی و دارو‌درمانی در درمان آنهدونیا مؤثر نباشند، نوع دیگری از درمان به‌نام الکتروشوک ‌درمانی (ECT) استفاده می‌شود. الکتروشوک ‌درمانی یکی از مؤثرترین روش‌های درمان افسردگی است و برخی از متخصصان اعتقاد دارند که باید دیر یا زود خصوصاً در مورد افرادی که افسردگی بدون عارضه دارند، استفاده شود.

درمان‌های دیگر آنهدونیا

درمان تحریک مغناطیسی مغز (TMS) از یک میدان مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی استفاده می‌کند و از جریان الکتریکی کمتری نسبت به الکتروشوک‌ درمانی استفاده می‌نماید و همچنین نیازی به بیهوشی عمومی ندارد. تحریک مغناطیسی مغز می‌تواند افسردگی افرادی را که به دارو پاسخ نمی‌دهند، درمان کند.

گزینه نهایی درمان آنهدونیا، تحریک عصب واگ (VNS) است. در این درمان، پزشک یک دستگاه پزشکی ضربان‌ساز را در قفسه سینه فرد قرار می‌دهد. سیم‌های این دستگاه، تکانه‌های الکتریکی منظمی را ایجاد می‌کنند که مغز فرد را فعال می‌کند.