ساخت گُل‌های سفالی (بخش اول)

بهتر است در شروع کار گل مورد نیاز خود را از فروشنده‌ی کالاهای سفال خریداری کنید. با نگاهی به کاتالوگ‌ها می‌توان لیستی از خاک رس یا مخلوطی از آن را مشاهده نمود. (خاک رس ماده‌ایست طبیعی که از زمین به دست می‌آید، خاک رس صنعتی از مخلوط نمودن دو یا چند نوع خاک رس ساخته شده و در بعضی مواقع به منظور ایجاد خاصیت مخصوص برای کارکردن یا پختن، اجزاء سازنده‌ی دیگری را به آن اضافه می‌کنند) پاره‌ای از گل رس‌ها مرطوب و پلاستیکی بوده، برخی دیگر خشک و به صورت کلوخه یا پودر نرم هستند و گل‌های دیگری به صورت مایع وجود دارند، پس چه نوع گلی را باید خرید؟ جواب این سوال بستگی به کاری دارد که می‌خواهید انجام دهید و همچنین به کوره‌ای که می‌خواهید خمیر را در آن بپزید.

فروشندگان کالای سفالی گل رس‌های قرمز و زرد نخودی رنگ زیادی را‌ می‌فروشند. در بین گل‌های قرمز با نام‌هایی نظير "دالتون"، "کامبل" ،"قرمز آلبرهيل" و در میان گل‌ رس‌های زرد نخودی با اسامی چون "مون‌مآت"، "گوردن"، "جردن و " آبی آلبرهيل" و غیره برخورد می‌کنید، وقتی که از رنگ گل صحبت‌ می‌کنیم مقصود ما رنگی است که پس از پختن ظاهر‌ می‌شود. قبل از پختن خمیر، خاک می‌تواند تقریباً به هر رنگی مانند خاکستری، سبز، زرد، قرمز، قهوه‌ای و یا حتی سیاه باشد، ولی مجسمه‌ساز به رنگ گل خام علاقه‌ی چندانی ندارد. مهم رنگی است که قطعه پس از بیرون آمدن از کوره به خود می‌گیرد.

علاوه بر گل‌های قرمز و زرد، فروشندگان کالاهای سفالی گل‌هایی را می‌فروشند که پس از پخت به رنگ سیاه در‌ می‌آیند مانند گل "بارنارد"یا (پرنده‌ی سیاه). ولی به ندرت از این گل‌ها در کارهای مجسمه‌سازی استفاده می‌شود. مصرف عمده‌ی آنها در تزیین بر روی گل‌های رنگی دیگر است.

برای قطعات کوچک مجسمه‌های سفالی که لازم است رنگ‌های درخشانی داشته باشند باید از موادی استفاده نمود که پس از پخت به رنگ سفید در‌می‌آیند. زیرا هر رنگی در جسم پر رنگ لعاب شفافی که بر روی آن زده می‌شود اثر خواهد گذاشت. کار کردن با خاک‌های سفید طبیعی مشکل است و بایستی در اغلب موارد در درجه حرارت‌های فوق‌العاده بالا پخته شوند، یعنی درجه حرارت‌هایی که خارج از محدوده‌ی حرارتی کوره‌های معمولی است. به هر صورت فروشندگان، خاک سفید آماده‌ی مخصوصی را می‌فروشند که می‌توان آن را در هر کوره‌ای پخت. این خاک‌ها برای ساخت مجسمه‌های کوچک و زیورآلات سفالی مناسب است. بعضی از خاک‌های سفید آماده تقریباً پس از پخت نیم‌شفاف می‌شوند. وقتی که خاک یا خاک پرورده‌ای را می‌خرید با فروشنده آن مشورت نموده و از نظرات او استفاده کنید. این نکته را به خاطر داشته باشید که برخی از گل‌ها برای سخت شدن به درجه حرارت‌های بالاتری نیاز دارند. اگر محدوده‌ی حرارتی کوره شما پایین است، گل رسی بخرید که در درجه حرارت پایین پخته می‌شود.

گل مرطوب

گلی که به صورت نرم و مرطوب فروخته می‌شود برای مصارف فوری آماده است و می‌توان آن را در تغارهای چوبی که حاوی ۵۰ تا ۶۰ کیلو خمیر است خریداری نمود. اگر گل خود را به این طریق بخرید،‌ می‌توانید از تغار به عنوان یک مخزن دخیره استفاده کنید. تغار را با پارچه (کرباس) مرطوب بپوشانید تا خمیر همواره در شرایط کاری مناسبی قرار گیرد.

امروزه فروشندگان، گل مرطوب را در کیسه‌های پلاستیکی تقریباً بدون منفذ می‌فروشند. گل‌هایی که در چنین کیسه‌هایی نگهداری می‌شوند برای چندین ماه بدون اضافه کردن مواد مرطوب‌کننده، در صورتیکه در کیسه بسته باشد، در شرایط کاری خوبی باقی‌ می‌مانند.

خاک خشک

مزایای خاصی در خرید خاک به صورت پودر خشک وجود دارد. چنین خاکی را گرد خاک رس می‌نامند. معمولاً این خاک ارزان‌تر است زیرا بابت آب پولی نمی‌پردازید و همچنین انبار کردن آن تا زمان آمادگی شما برای استفاده آسان‌تر است. گرد خاک رس را‌ می‌توان به ضخامت حدود ۱ سانت در کف سطل یا کوزه بزرگی ریخته و سپس با پاشیدن آب روی آن به طوریکه کاملاً نمناک شده و خیس نشود برای استفاده آماده ساخت. لایه‌ی دیگری از گرد خاک رس را روی لایه‌ی اول پاشیده و به همان‌گونه آن را مرطوب کنید این عمل را تا پر شدن سطل ادامه دهید. پس از دو تا سه ساعت خاک رس آماده می‌شود اکنون آن را از سطل خارج کرده عمل بیاورید. (شکل ۲)

بعضی از فروشندگان کیسه‌های پلاستیکی را همراه با خاک رسی که به صورت گرد‌ می‌فروشند عرضه‌ می‌کنند. گرد خاک رس را در کیسه ریخته و برای هر چهار پوند خاک (۱۸۱۶ گرم) یک پینت (۶۰ سی‌سی) آب اضافه کنید. سپس سر کیسه را گره زده، خاک و آب را کاملاً مشت و مال دهید. مشاهده می‌کنید که خمیر در کیسه‌های پلاستیکی حتی بدون تر شدن دست تهیه می‌شود.

گل مایع

گل رس را نیز می‌توان به صورت مایع خریداری نمود که دوغاب نامیده می‌شود. این گل در ساختن قالب از قالب‌های گچی به کار می‌رود. همچنین خمیر قالبگیری به صورت پودر خشک فروخته می‌شود که می‌توان آب را برای ساختن دوغاب به آن اضافه کرد. روش‌های کاربرد دوغاب قالبگیری و قالب‌ها در فصل ششم تشریح شده است.

عمل آوردن گل

خمیر باید قبل از استفاده ورز داده شود. اگر عمل ورز دادن صورت نگیرد، بعضی از قسمت‌های خمیر سفت‌تر از قسمت‌های دیگر شده، حتی ممکن است تکه‌هایی در آن باقی بماند که مانع کار کردن شود. ورز دادن روشی برای مخلوط کردن کامل یک تکه خمیر است که با بریدن آن به دو قسمت و انداختن نیمه‌‌ای بر نیمه دیگر روی یک لوحه گچی یا میز چوبی صورت می‌گیرد و می‌توان از یک تکه سیم که به دو قطعه چوب وصل شده و به جای دستگیره به کار می‌رود برای بریدن خمير مطابق شکل ۲ استفاده کرد.

بعد از بریدن خمیر نیمه‌‌ای از آن را روی لوحه انداخته و نیمه دیگر را با ضرب روی نیمه اول‌ می‌اندازیم به طوریکه به صورت یک تکه درآید. این تکه را مجدداً به دو نیم کرده و به همان صورت عمل می‌کنیم. برای اطمینان از اینکه همواره عمل مخلوط شدن هر چه بیشتر انجام پذیرد نیمه‌ها را طوری روی لوحه‌ می‌اندازیم که قسمت‌های بریده شده در جهت مخالف ما قرار گیرد.

این عمل را باید آنقدر ادامه دهید تا حداقل خمیر برای بیست و پنج بار بریده و ورز داده شود. قبل از اینکه عمل ورز دادن تمام شود به قسمتی از خمیر که با سیم بریده شده است نگاه کنید - اگر عمل ورز دادن کافی باشد، این قسمت باید کاملاً صاف و بدون حباب هوا یا کلوخه باشد. اگر خمیرتان خیلی خیس و آنقدر نرم باشد که نتوانید با آن کار کنید، عمل ورز دادن رطوبت اضافی آن را می‌گیرد. از طرف دیگر چنانچه خمیر شما خشک و یا سفت شده باشد می‌توانید در حین عمل ورز دادن با فرو بردن دستتان در آب و خیس نمودن سطح خمیر در هر بار که آن را‌ می‌برید خمیر را نرم کنید. با این عمل خمیر شما فوراً قوام کافی و مناسب را به خود‌ می‌گیرد. اگر تصمیم دارید با خمير مقدار کار قابل ملاحظه‌‌ای انجام دهید، کارگاه شما بایستی به یک لوحه‌ی ورز مجهز باشد.