منگنر یک عنصر شیمیایی با عدد اتمی ۲۵ و نمادMnاست. این عنصر در دوره چهارم جدول تناوبی و در گروه ۷ فلزات واسطه قرار دارد. منگنز در طبیعت به صورت آزاد یافت نمی‌شود و معمولاً در مجاورت آهن است. کانی اصلی منگنز، پیرولوزیت است. یکی از کاربردهای مهم منگنر، آلیاژهای فلزی و به‌ویژه فولاد ضدزنگ است.

ویژگی‌های ساختاری منگنز

ساختاری شکننده و غیر قابل تغییر شکل دارد اما اگرآلیاژ این ماده با آهن و آلومینیوم و حتی سایر فلزات پرکاربرد در نظر گرفته شود، می‌توان گفت که خواص مکانیکی و فیزیکی آن بهبود پیدا می‌کند.

عدد اتمی منگنز ۲۵، وزن اتمی ۵۴/۹۳۸ و دمای ذوب آن ۱۲۳۴ درجه سانتی گراد است.

کاربرد منگنز در صنعت

فلز منگنز به علت داشتن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاص و دلایل اقتصادی، به عنوان یکی از فلزات راهبردی در صنایع فولاد، ذوب آهن، تولید فروآلیاژ، باتری سازی و … استفاده می شود و در سطح جهان حدود ۹۰ درصد این فلز در صنایع متالورژیکی مانند تولید فولاد و آلیاژهای غیر آهنی مصرف می‌شود.

مهمترین کاربرد منگنز برای تهیه آلیاژهای آهن، مواد چدنی و فولاد است. همچنین منگنز در خوراک دام و افزودنی های کودهای گیاهی در کشاورزی، در باتری‌های خشک و شیمیایی، پرمنگنات، صنایع کبریت سازی، سرامیک، شیشه و آجر، الکترود جوشکاری، فروسیلیکومنگنز، تولید فریت‌ها، تصفیه آب، هیدرومتالوژی، افزودنی های سوخت و … کاربرد دارد.

وضعیت صنعت منگنز در سطح جهانی

صنعت منگنز در طی سال ۲۰۲۰ تحت تاثیر نامطلوب پاندمی کرونا قرار گرفت و با توجه به اینکه منگنز برای حذف گوگرد و اکسیژن سنگ آهن در طول فرایند تولید آهن و برای تبدیل آهن به فولاد استفاده می شود، به عنوان یک آلیاژ، شکنندگی فولاد را کاهش داده و مقاومت می‌کند. طی سناریوی همه گیری کرونا، فعالیت‌های ساختمانی به طور موقت در هنگام قرنطینه‌های اجباری دولت‌ها متوقف شدند که این امر تقاضای فولاد از صنعت ساخت و ساز را کاهش داد.

با این حال با توجه به سناریوی پساکرونایی، فعالیت‌های صنعت ساخت و ساز در حال افزایش است و انتظار می‌رود تقاضا برای بازار مورد مطالعه در سال‌های آینده را افزایش دهد.

بزرگترین تولیدکنندگان منگنز جهان

آفریقای جنوبی با ۲۶۰ میلیون تن ذخایر این ماده معدنی رتبه نخست دنیا را دارد و پس از آن برزیل و اوکراین هر یک با ۱۴۰ میلیون تن در رتبه دوم ذخایر جهان قرار دارند و استرالیا به عنوان سومین کشور غنی از ذخایر این ماده معدنی، ۱۰۰ میلیون تن از ذخایر جهان را در اختیار دارد.

مصرف‌کنندگان بزرگ منگنز جهان

با حدود ۶۵ درصد مصرف کل، بزرگترین بازار مصرف برای فلز منگنز، کشور آمریکا است و در اروپا تولید ورق های آلومینیومی و در ژاپن صنایع فولادسازی بزرگترین بازار مصرف برای فلز منگنز هستند.

آمریکا و ژاپن حدود سه چهارم مصرف جهانی منگنز را به خود اختصاص داده و کشور آلمان از این نظر در مقام سوم قرار دارد.

با توجه به اینکه بزرگترین مصرف‌کنندگان این فلز کشورهای ژاپن، آمریکا و اروپای غربی هستند، تقریبا هیچ ذخیره اقتصادی از منگنز ندارند.

ذخایر کف اقیانوس‌ها

با وجود اینکه در پوسته کف اقیانوس‌ها ذخایر عظیمی از منگنز وجود دارد، اما به علت مشکلات زیاد در استخراج آن ارزش ندارند. با این حال کشورهای آمریکا، چین، هندوستان، ژاپن و روسیه استخراج ذخایر کف اقیانوس از آب‌های بین المللی و سواحل خود را ادامه می دهند.

منگنز در ایران

سالانه حدود دو میلیون تن سنگ منگنز در ایران مصرف می‌شود. مهمترین مصرف‌کننده منگنز در ایران کارخانه ذوب آهن اصفهان با ظرفیت تولید بیش از ۲ میلیون تن فولاد در سال است که نیاز خود برای تأمین حدود ۹۳ هزار تن سنگ منگنز با عیار ۲۵ درصد رااز کشورهای برزیل، هندوستان، استرالیا، آفریقای جنوبی و فرانسه تامین می‌کند.

پتانسیل ایران

بیشترین استخراج منگنز کشور در سال ۹۹ از استان قم بوده است. این استان با داشتن بزرگترین معدن این ماده در خاورمیانه ۷۲ هزار تن استخراج داشته است.

رتبه بعدی استخراج نیز به خراسان جنوبی با ۴۱ هزار تن در ماه تعلق دارد.

عوامل موثر بر قیمت منگنز

میزان تولید فولاد و محصولات فولادی، عوامل سیاسی، نوسانات ارزی و ضعف اقتصاد جهان بر قیمت منگنز به طور مستقیم و غیر مستقیم تاثیرگذار هستند.

در بحث مربوط به عوامل سیاسی می‌توان گفت که به طور غیرمستقیم بر قیمت پودر منگنز تاثیرگذار هستند به طور مثال در صورتی که کشور و یا شرکتی بر اثر عوامل سیاسی توسط سایر شرکت‌ها و یا کشورهای موجود در جهان تحریم شود، به طور قابل توجهی، قیمت مواد معدنی از جمله منگنز دست خوش تغییرات خواهد شد. به طور مثال خروج انگلستان از اتحادیه اروپا سبب شد تا به طور قابل توجهی قیمت فلزات اساسی مانند مس و نیز کانی‌های غیر فلزی مانند منگنز تحت تاثیر قرار گرفته و کاهش پیدا کند به همین دلیل توصیه می‌شود که پیش از خرید پودر منگنز از وضعیت سیاسی و اقتصادی موجود در جهان اطلاعات جامع و کاملی کسب شود.

از دیگر عواملی که به طور مستقیم بر قیمت پودر منگنز تاثیرگذار است می توان به نوسانات ارزی اشاره کرد . به طور کلی کاهش و یا افزایش قیمت دلار در کشورهای تحریم شده همچون ایران، به طور محسوسی بر قیمت منگنز تاثیرگذار است.

به طور کلی افزایش نرخ دلار در روزها و سال های پیش رو باعث می‌شود تا ارزش مواد معدنی موجود در ایران به طور قابل توجهی کاهش پیدا کند.

درباره عامل ضعف اقتصاد جهان می‌توان گفت که در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها و کشورهای دنیا به دلیل مشکلات مالی به وجود آمده و نیز بیماری، گرفتاری‌های مالی شدیدی را تجربه می‌کنند. این عامل در کنار فشار کشورهای قدرتمند موجود در جهان به کشورهای عضو اتحادیه اروپا و نیز سایر کشورهای خاورمیانه سبب شد تا به طور قابل توجهی قیمت پودر منگنز دستخوش تغییرات و تحولات شدیدی شود.

به همین دلیل می‌توان گفت که امروز بازار اقتصاد جهانی از حال و روز خوشی برخوردار نبوده و قیمت تمام فلزات و نیز منگنز را دستخوش تغییرات شدیدی کرده است.

قیمت پودر منگنز

قیمت پودر منگنز در چند ساله اخیر دستخوش تغییرات بسیار زیادی شده است و این تغییرات به طور مستقیم از میزان تقاضای این ماده معدنی در صنایع فولادی تاثیر می‌پذیرد.

بسیاری از معادن منگنز و صنایع وابسته به آنها دوباره فعالیت خود را از سر گرفته و وارد بازار جهانی این ماده معدنی شده اند اما همچنان میزان تقاضای پودر منگنز پایین بوده و در مرز قرار دارد.

مشکلات پیش روی ایران در تولید منگنز

نوسازی نشدن تجهیزات، کمبود کارشناسی در حوزه استخراج عمیق، نبود تسهیلات بانکی و مالی مناسب و وجود تحریم‌ها از جمله مشکلات پیش روی ایران در تولید منگنز به شمار می‌آید.

نبود تسهیلات بانکی و مالی مناسب، یکی از راهکارهایی است که می‌تواند باعث ترغیب بخش خصوصی برای حضور در عرصه استخراج و صادرات منگنز شود، امکان دریافت تسهیلات بانکی با شرایط مناسب است.

صندوق بیمه سرمایه‌گذاری و صندوق توسعه ملی می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند، این دو صندوق می‌توانند با جذب سرمایه گذار به روند تولید منگنز کمک کنند.

شرکت سهامی معادن منگنز در سال ۴۲ تاسیس و به ثبت رسید و بعد به شرکت معادن منگنز ایران تغییر یافت که مرکز اصلی آن از تهران به قم منتقل شد و در سال ۸۱ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شد.

این شرکت با برخورداری از ۵ میلیون تن ذخیره قطعی و ۳/۵ میلیون تن ذخیره احتمالی بزرگترین معدن سنگ منگنز در خاورمیانه بوده و به عنوان عمده‌ترین تامین کننده سنگ منگنز مورد نیاز صنعت شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان به شمار می‌رود و با حداقل تولید سالانه یکصد هزار تن سنگ منگنز، رتبه بزرگترین تولیدکننده منگنز ایران و خاورمیانه را به خود اختصاص داده است.

با افتتاح مجتمع کارخانجات فراوری معدن منگنز تهران (رباط کریم) پس از ۲۰ سال تعطیلی، سالانه از یکصد هزار تن محصول عیار هشت(عیار پایین) که وارد خط این کارخانه می شود، بیش از ۳۰ هزار تن محصول فراوری شده با عیار ۳۰ درصد(عیار بالا) به دست خواهد آمد.

برای ساخت این مجتمع فراوری بیش از ۵۵۰ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری صورت گرفته و با افتتاح آن برای بیش از ۱۳۰ نفر شغل فراهم شد.

این میزان منگنز فراوری شده نیاز کارخانه‌های فولاد کشور را به صورت کامل تامین و منگنز مورد نیاز صنایع فولادی کشور ۵۰ درصد ارزان‌تر از نرخ وارداتی تامین می‌شود.

با اکتشافات انجام شده، تاکنون بیش از یک میلیون تن منگنز در معدن منگنز تهران با عیار بین ۱۵ تا ۲۰ کشف شده است که نیاز ۵ سال آینده کشور را تنها همین معدن تامین خواهد کرد.

*گفتگو با:سهیلا نقی‌پور کارشناس بازار سرمایه

*تهیه و تنظیم: پروین خدادادی