رشد مهارت‌های حرکتی درشت شامل عضلات بزرگ مثل بازوها، پاها و عضلات تنه خواهد شد. مهارت‌های حرکتی درشت برای فعالیت‌های فیزیکی روزمره مثل راه رفتن، دویدن، پرتاب کردن، بلند کردن، لگد زدن و غیره اهمیت زیادی خواهند داشت. همچنین این مهارت‌ها زیربنای مهارت‌های حرکتی ظریف بوده و با هوشیاری، سرعت واکنش‌ها، تعادل و قدرت بدنی نیز در ارتباط هستند.

مراحل رشد

ممکن است کودک شما تا ماه‌ها حرف نزند. همه‌ی همبازی‌های او در مهدکودک حرف می‌زنند ولی کودک شما تنها نشسته و به آن‌ها گوش می‌کند. ممکن است فکر کنید مشکلی وجود دارد. ولی یک روز کودک شما شروع به حرف زدن کرده و متوجه خواهید شد که از آن روز هیچ وقت ساکت نبوده است.

یادگیری حرف زدن یک نقطه عطف در مراحل رشد کودک بوده و صرف اینکه کودک شما دیرتر از کودکان دیگر شروع به حرف زدن کرده باشد به معنی وجود مشکل نخواهد بود. البته در صورتی که شروع حرف زدن در بازه‌ی زمانی مشخصی باشد. نقاط برجسته‌ی دیگری نیز در مراحل رشد کودک وجود دارند که از بین آن‌ها می‌توان به غلت زدن، برقراری ارتباط چشمی، استفاده از دستشویی و غیره اشاره کرد.

متخصصین رشد کودکان این نقاط برجسته را مورد بررسی قرار داده و آن‌ها را به شکل یک برنامه‌ی پیشرونده دسته بندی کرده‌اند تا والدین، متخصصین اطفال، محققین، روانشناسان و مربیان بتوانند رشد کودک را تحت نظر بگیرند.

با وجود اینکه هریک از این نقاط برجسته‌ی رشد دارای بازه‌ی زمانی خاصی هستند مهم است بدانید که هر کودک برنامه‌ی رشد منحصر به فردی داشته و سن واقعی او ممکن است با سن شناسنامه متفاوت باشد. بنابراین تا زمانی که کودک شما در بازه‌ی زمانی تعیین شده مراحل رشد را طی می‌کند جایی برای نگرانی وجود نخواهد داشت.

زمینه‌های رشد

رشد طبیعی شامل یادگیری و کسب مهارت در چهار زمینه‌ی اصلی است.
فیزیکی، عاطفی، ذهنی و اجتماعی. با وجود اینکه این چهار زمینه از هم جدا شده‌اند ولی با یکدیگر مرتبط بوده و به طور همزمان در هر مرحله پیش می‌روند.

• رشد فیزیکیشامل مهارت‌هایی مثل غلت زدن، ایستادن، راه رفتن، دویدن و نشستن خواهد بود. حفظ تعادل، تغییر حالت بدن و غیره نیز در این دسته قرار می‌گیرند. رشد فیزیکی همچنین شامل استفاده از انگشتان برای چنگ زدن، غذا خوردن، نقاشی کیشدن، لباس پوشیدن، بازی کردن، نوشتن و غیره می‌باشد.
• مهارت‌های عاطفیشامل واکنش‌های کودک نسبت به وقایع مختلف خواهند بود. آیا کودک با ساده‌ترین اتفاق شروع به خندیدن کرده یا اینکه احساسی از خود بروز نمی‌دهد؟ آیا می‌تواند با وقایع مختلف کنار بیاید یا اینکه ناامید و عصبانی می‌شود؟
• مهارت‌های ذهنییا شناختی شامل فکر کردن، یاد گرفتن، درک کردن، حل مسئله، استدلال و یادآوری خواهند بود. بسیاری از این مهارت‌ها در محیط آموزشی مثل مهدکودک و مقاطع بعد از آن دیده خواهند شد.
• مهارت‌های اجتماعیشامل تعاملات فردی، ایجاد رابطه و حفظ آن با خانواده، دوستان و مربی، همکاری کردن و احساس داشتن در برخورد با افراد دیگر خواهند بود. آیا کودک در مهمانی‌ها خود را کنار می‌کشد؟ آیا از مهمانی‌های بزرگ لذت می‌برد یا اینکه دورهمی های کوچک‌تر را دوست دارد؟ و اینکه فضای اجتماعی اطراف خود را چگونه می‌بیند؟

برنامه‌ی عمومی رشد فیزیکی برای کودکان ۰ تا ۵ سال

۵ سال اول دوره‌ی طلایی رشد در همه‌ی زمینه‌ها برای کودک خواهد بود. رشد حرکتی یا فیزیکی شامل چگونگی حرکت دادن دست و پاها توسط کودک خواهد بود.

در این بخش به فعالیت‌های فیزیکی که کودک معمولاً در هر سنی انجام می‌دهد اشاره خواهیم کرد.

نوزادی تا ۲ ماهگی

• در حالی که به پشت خوابیده است سر خود را به دو طرف حرکت می‌دهد.
• در حالی که بر روی شکم خوابیده است سر خود را بالا آورده و به دو طرف حرکت می‌دهد.
• زمانی که نوزاد را برای نشستن بکشید سر او به عقب خواهد رفت.
• لگد زدن با هر دو پا و حرکت دادن مساوی دست‌ها زمانی که به پشت خوابیده است.
• حرکت دست و پاها زمانی که بر روی شکم خوابیده است.

۳ تا ۴ ماهگی

• زمانی که نوزاد را برای نشستن بکشید سر خود را در راستای بدن نگه می‌دارد.
• زمانی که بر روی شکم خوابیده است بر روی ساعد خود بلند شده و سر را به دو طرف حرکت می‌دهد.
• به خوبی می‌تواند بر روی شکم خوابیده و دست و پاهای خود را حرکت دهد.
• می‌تواند از روی شکم به پشت غلت بزند.

۵ ماهگی

• می‌تواند از پشت به روی شکم غلت بزند.
• زمانی که به پشت خوابیده است پای خود را به دهان می‌رساند.
• زمانی که بر روی شکم خوابیده است می‌تواند بر روی کف دست‌های خود بلند شده و دست‌ها را صاف کند.
• زمانی که بر روی شکم خوابیده است به بدن خود انحنا داده و به دو طرف خم می‌شود.

۶ تا ۸ ماهگی

• می‌تواند به تنهایی بنشیند.
• دست خود را برای گرفتن اسباب بازی دراز می‌کند.
• در حال نشستن ممکن است تعادل خود را از دست بدهد.
• در حالی که بر روی شکم خوابیده است می‌تواند کمی چهار دست و پا برود.

۹ تا ۱۱ ماهگی

• بدون نیاز به کمک می‌تواند بنشیند و بخوابد.
• بر روی دست‌ها و زانوهای خود چهار دست و پا حرکت می‌کند.
• با کمک یک پای غالب می‌تواند خود را بالا کشیده و بایستد.
• در بین وسایل خانه گشت می زند.
• با گرفتن دست می‌تواند راه برود.

۱۱ تا ۱۲ ماهگی

• با گرفتن یک دست می‌تواند راه برود.
• به مدت چند ثانیه می‌تواند بایستد.

۱۳ تا ۱۴ ماهگی

• از پله‌ها بالا می‌رود.
• بدون نیاز به کمک از روی زمین بلند شده و می‌ایستد.
• به تنهایی راه می‌رود.
• بدون گرفتن دست خود می‌تواند نشسته و بلند شود.

۱۵ تا ۱۸ ماهگی

• به طور ایستاده و با کمک دست‌های خود از پله‌ها بالا می‌رود.
• از پله‌ها پایین می‌رود. (بر روی شکم و با گذاشتن پا بر روی پله‌ی پایینی)
• می‌تواند بدود ولی زیاد زمین می‌خورد.
• می‌تواند یک توپ را به جلو شوت کند.

۲ سالگی

• به خوبی راه رفته و می‌دود.
• می‌تواند با هر دو پا و به شکل درجا به بالا بپرد.
• به تنهایی از پله‌ها بالا و پایین می‌رود.
• می‌تواند با هر دو پا به توپ ضربه بزند.

۳ سالگی

• می‌تواند به مدت چند ثانیه بر روی یک پا تعادل خود را حفظ کند.
• می‌تواند ۲۵ تا ۶۰ سانتیمتر به جلو بپرد.
• می‌تواند یک توپ بزرگ را بگیرد.
• می‌تواند سوار سه چرخه شود.

تا ۴ سالگی

• می‌تواند بدود و از موانع بالا برود، شروع به جست و خیز می‌کند.
• به خوبی بر روی یک پای خود لی لی می‌کند.
• می‌تواند لی لی بازی کند.
• به خوبی توپ را دریافت می‌کند.
• شروع به پشتک زدن می‌کند.

تا ۵ سالگی

• بر روی هر دو پا لی لی می‌کند و می‌تواند از روی طناب بپرد.
• می‌تواند اسکیت و شنا کند.
• می‌تواند با کمک چرخ آموزشی و یا بدون آن دوچرخه سواری کند.
• به خوبی از موانع بالا می‌رود.

بر طبق این برنامه‌ی کلی می‌توانید بفهمید که کودک شما با سرعت قابل قبول در حال رشد است. حتماً به خاطر داشته باشید که هر کودک خاص بوده و سرعت یادگیری مهارت‌ها برای هر فرد متفاوت است.

نشانه‌های کند بودن رشد فیزیکی و حرکتی

تعویق در غلت زدن، نشستن یا راه رفتن

• کنترل ناکافی بر روی سر و گردن
• گرفتگی یا شل بودن عضلات
• تأخیر در حرف زدن
• مشکل در بلع غذا
• حالت غیرعادی بدن
• دست و پا چلفتی بودن
• اسپاسم های عضلانی

توصیه‌هایی برای رشد فیزیکی

کودک شما با تجربه کردن انواع مختلف حرکات فیزیکی می‌تواند اعتماد به نفس، انگیزه و رقابت فیزیکی لازم برای داشتن یک سبک زندگی فعال را به دست بیاورد. ورزش متوسط تا شدید به مدت ۶۰ دقیقه در روز برای کودکان ۶ تا ۱۷ ساله توصیه می‌شود. همچنین ۱۸۰ دقیقه فعالیت فیزیکی در کل روز برای نوزادان و خردسالان توصیه می‌شود. بهتر است این فعالیت فیزیکی در دو بخش بازی‌های نظام مند و بازی‌های بدون ساختار تقسیم شود.

به طور ایده آل کودک باید ۶۰ دقیقه فعالیت فیزیکی مداوم داشته باشد. با این حال هم برای خردسالان و هم برای کودکان مسن‌تر می‌توان این فعالیت فیزیکی را در طول روز تقسیم کرد. برای مثال دو دوره‌ی ۳۰ دقیقه‌ای و یا چهار دوره‌ی ۱۵ دقیقه‌ای فعالیت فیزیکی می‌تواند تا حد زیادی برای کودک مفید باشد. در زیر به برخی از فعالیت‌های فیزیکی مناسب برای خانه و زمین بازی اشاره می‌کنیم که با راهنمایی دست می‌توانند کودک را برای فعالیت فیزیکی بیشتر تشویق کنند:

داخل خانه

• نوزادان و خردسالان: چهار دست و پا رفتن یا راه رفتن بر روی سطوح مختلف و ایجاد مانع با استفاده از بالش و پتو. نشستن بر روی توپ‌های ورزشی با کمک والدین و شرکت در کلاس‌های ورزشی مثل یوگا و شنا به همراه والدین
• کودکان: بازی کردن در خانه‌ی بادی، طناب زنی، یوگا، رقص، ژیمناستیک

خارج از خانه

• نوزادان و خردسالان: کلاس شنا به همراه والدین، آب بازی کردن، تاب و سرسره در زمین‌های بازی و رد شدن از موانع در سطوح مختلف مثل خاک یا چمن
• کودکان: شنا، آب بازی کردن، پارک آبی، مارکو پولو، اسکیت روی یخ و اسکیت چرخ دار، برف بازی، اسکیت بورد، اسکوتر، سه چرخه و دوچرخه، پیاده روی، لی لی کردن، فوتبال و بیس بال

چگونه می‌توان مهارت‌های حرکتی درشت را در کودک تقویت کرد؟

در صورتی که در مورد رشد کودک خود نگران هستید و یا کودک شما مراحل ذکر شده رشد را به درستی طی نمی‌کند، پزشک شما می‌تواند رشد او را بررسی کرده و نگرانی‌های شما را برطرف کند.

پزشک می‌تواند کودک شما را به طور کامل معاینه کرده و قدرت، تعادل، هماهنگی و توانایی‌های حرکتی درشت او را مورد بررسی قرار دهد تا موانع رشد تشخیص داده شوند. پزشک فعالیت‌های درمانی را بر اساس سن، توانایی‌های شناختی، میزان توانایی‌ها و علاقه‌های کودک به او توصیه خواهد کرد.

زمانی که شما با نگرانی در مورد رشد کودک خود به متخصص اطفال مراجعه می‌کنید او پس از گوش دادن کامل به نگرانی‌ها، سوالاتی را از شما خواهد پرسید. همچنین ممکن است از شما خواسته شود تا پرسشنامه‌ای را پر کنید. این پرسشنامه‌ها مشکلات رشد در کودک را بررسی می‌کنند. مشاهدات والدین بخش مهمی از معاینه‌ی متخصص اطفال خواهد بود. اطلاعات دریافت شده از والدین از طریق پرسشنامه، اساس معاینات و مراجعات بعدی خواهد بود.

برنامه‌های مداخله‌ای مختلفی وجود دارند که از خانواده‌ها حمایت کرده و رشد کودک را نیز تسریع می‌کنند. این برنامه‌ها به طور خاص برای نیازهای کودک طراحی شده و عموماً شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی هستند.

• در صورتی که کودک در مهارت‌های حرکتی درشت خود مثل نشستن یا راه رفتن مشکل داشته باشد احتمالاً به فیزیوتراپیست ارجاع داده خواهد شد.
• در صورتی که کودک در درک گفتار، استفاده از آن و یا بلع غذا مشکل داشته باشد احتمالاً به متخصص گفتار درمانی ارجاع داده خواهد شد.
• در صورتی که کودک در مهارت‌های حرکتی ظریف، مهارت‌های حرکتی دیداری و یا مهارت‌های زندگی مستقل مثل غذا خوردن بدون کمک، برداشتن اشیای کوچک و پوشیدن لباس‌های خود مشکل داشته باشد احتمالاً به متخصص کاردرمانی ارجاع داده خواهد شد.