درباره نظرات مصطفی مهرآئین ناترازی ادعا، دانش ایده تسنیم

گروه سیاسیخبرگزاری تسنیم- درباره نظرات مصطفی مهرآیین، چهرۀ سرشلوغ و پرحرف این روزهای شبکۀ اجتماعی فارسی

آقای مهرآیین، با این که می‌دانم صف رسانه‌های اینترنتی‌ای که شما این روزها برای گفت‌وگو به آنان قول داده‌اید، چنان دراز است که احتمالاً اگر امروز زنبیل در صف مشغله‌های متعدد شما بگذاریم، احتمالاً ماه‌ها باید انتظار بکشیم و با آن که می‌دانم چند روزی فعلاً سرتان با لایک‌ها و کامنت‌های موافق‌تان، در رابطه با نامه‌ای که به رهبری نوشتید، گرم و صدایتان مثل همیشه به هیاهو و غوغا بلند است که گوشتان چندان فرصتی برای شنیدن این قبیل زیرصداها نداشته باشد، به حکم وجدان علمی و تعهد آکادمیک برای شما می‌نویسم.

همان‌طور که نیک می‌دانید و در نامه‌تان هم به آن اشاره کردید، راهنمایی رساله‌های دانشجویی، یکی از وظایف آکادمیک شما به عنوان یک استاد دانشگاه است. با مفروض خودتان پیش می‌رویم و مجموع تمام این مواضع اخیر شما را به چشم یک رسالۀ طولانی می‌بینیم و باهم آن را مرور می‌کنیم.

داوری اول رساله:اصولاً موضوع پژوهش شما چیست و پرسش‌های شما کدام است؟ مواضع شما بسیار دست به دست می‌شوند و نگارنده هم بارها آن‌ها را دنبال کرده است. پژوهش شما، که مجاز از کلیت مواضع شما باشد، از یک بحران جدی ساختاری رنج می‌برد. اصولاً چند ترمی جامعه‌شناسی خواندن کافی است تا شنونده بعد از دنبال کردن طرح بحث شما، از خود بپرسد که «دقیقاً چه می‌گویید؟» مشکل اصلی و اول شما این است که اصولاً پژوهش شما پژوهش نیست بلکه شبیه به قصه‌گویی‌های عوام‌پسندانه صرفاً برای وایرال شدن در فضای مجازی است. پژوهش شما از ضعف مفرط فقدان ایدۀ مرکزی رنج می‌برد. به سختی می‌توان فهمید که اصولاً در پس این قطار شتابان لفاظی‌ها و جملاتی که مقدمه، میانه و موخره ندارد، در پی یافتن پاسخ برای چه پرسشی هستید. از همین نقطه به مشکل دوم طرح پژوهشی شما پل می‌زنم.

داوری دوم رساله:اصولاً شما در پژوهش خودتان هیچ پرسشی ندارید. تنها برای آن که حرف بزنید حرف می‌زنید. دنیای ذهنی شما از واقعیت جایی که در آن زیست می‌کنید منتزع و بیگانه با آکادمی است. اصولاً در پایان مطالعۀ رسالۀ شما، بزرگترین سوالی که ذهن را به خود مشغول می‌کند، این است که «پرسش شما چیست و در پی پاسخ برای چه مسئله‌ای هستید؟» پژوهش شما نه تنها پرسش اصلی ندارد، بلکه شما در طرح بحث‌های خود ناتوان از طرح و تلاش برای پاسخ به خرده‌سوالات فرعی هم هستید. نیک می‌دانید که ارزش یک پژوهش علمی، به طرح سوال دقیق و شفاف است. پژوهش شما بیش از آن که طرح یک پرسش دقیق و تلاش برای یافتن پاسخ آن باشد، ترکیبی از حرف‌های عمومی، جملات بی‌پایان، درددل‌های پر حرارت و ناتوانی در ترسیم یک افق از روند پژوهش است. نتیجۀ ترکیبی فقدان ایدۀ مرکزی و ناتوانی در طرح پرسش می‌شود بلایی که این روزها بر سر شما آمده است: یک چهرۀ رسانه‌زده که طرح پژوهشی‌اش به صورت عجیبی همه‌چیز و به معنای حقیقی کلمه همه‌چیز، از سردی مردم در اجتماع، که نمی‌دانیم با کدام سنسورتان دمای اجتماعی را حس می‌کنید، تا رشد نرخ طلاق و رابطه ایران و آمریکا و وضع دین‌داری و الیهات سیاسی، می‌گویید و در نهایت هیچ نگفته‌اید. پیش از آن که به داوری بعدی طرح پژوهشی شما بپردازم، مایلم تا در مقام داور طرح شما، دفع دخل مقدر کنم. بارها با استناد به این توجیه که «کار جامعه‌شناس بیان همین نکات است»، تلاش داشتید تا این بیهوده‌گویی‌های بی مبداء و مقصد خود را به عنوان بیان دردمندانۀ جامعه‌شناسی جا بزنید. تقریباً در نیمۀ کارشناسی، دانشجویان به این نتیجه می‌رسند که به عنوان جامعه‌شناس، بهتر است که برای حفظ شان آکادمیک و شاکله‌بندی علمی و ذهنی، تخصص‌گرایی را به‌جای «کشکول‌گرایی» برگزینند. ظاهراً برای شما بهتر آن است که با یکی از همین نوآموزان جامعه‌شناسی در این حوزه مشورت داشته باشید تا شاید دست از «کشکول‌گرایی جامعه‌شناختی» برداشتید.

بنابراین این داوری را با استناد به این که شما فاقد یک ایدۀ مرکزی و یک پرسش مناسب هستید، می‌توان به پایان برد و حکم به عدم صلاحیت علمی و فقدان دانش شما داد، اما برای آن که تلاش کنید تا بعد از خواندن این داوری، در جهت جلوگیری از کاسته شدن از اعتبار علمی خود، بیشتر تلاش کنید، نکاتی را باز هم بر پژوهش شما می‌نویسم.

داوری سوم رساله:یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر پژوهش، فهم دقیق ادبیات تحقیق و جانمایی ایدۀ خود در میان کارهای پیشین و بیان تمایز پژوهش خود با کارهای پیشین است. با فرض آن که شما اصولاً ایده‌ و پرسشی دارید، که در سطور پیشین عرض شد که ندارید، اصولاً فصل ادبیات تحقیق شما «خالی‌بازی» است. درک شما از جامعه‌شناسی ایرانی و کارهای پیشین در رابطه با جامعۀ ایران بسیار مغشوش است و اصولاً در طرح خود هیچ ارجاعی به تلاش‌های نظری پیشین نمی‌دهید. در هیچ‌ نقطه‌ای از پژوهش شما، یک ارجاع دقیق و درست به یک کار به سرانجام رسیدۀ پیشین دیده نمی‌شود و پژوهشی که فاقد این بنیان نظری باشد، اصولاً پای بر زمین ندارد.

داوری چهارم رساله:استدعا می‌شود که به این بخش از داوری، گوش جان بسپارید. مهم‌ترین معضل طرح پژوهشی شما، در همین نقطه آغاز می‌شود. شما نه تنها که فاقد یک چارچوب مفهومی یا نظری درست برای طرح خود هستید، بلکه طرح پژوهشی شما اصولاً با یادداشت‌های دانشجوهایی که حتی دو ترم روش تحقیق نیز پاس نکرده‌اند، فرقی ندارد. آن چه شما در طول رسالۀ خود انجام می‌دهید، بیش از آن که ترسیم یک چارچوب برای تحقیق باشد، در مودبانه‌ترین حالت «ارضای خود با نظریه‌ها» است. شما در تمام طول رسالۀ خود، به «نظریه بازی» مشغول‌اید و گمان می‌کنید که تنها کسی در عالم هستید که اسم هانا آرنت، دلوز یا فوکو به گوشتان خورده است. ولع وصف ناشدنی شما در طول این رساله برای استفادۀ نا به جا از ایده‌های این متفکران و چشم‌های از کاسه بیرون زدۀ شما زمانی که بی‌ربط‌ترین جملات از این متفکران را به عنوان یک استناد برای حرف‌های نه‌چندان مرتبط خود شاهد می‌آورید، خود نشان‌دهندۀ همین ضعف پژوهشی شما است. نظریه‌بازی شاید دکان مناسبی برای پهن کردن بساط لایک، فوروارد یا کامنت باشد، اما نتیجۀ آکادمیک آن از دور خارج شدن پژوهش شما با مهر نه چندان خوشایند «نامربوط» خواهد بود.

داوری پنجم رساله:اصلاً رسالۀ شما «روش‌مال» شده است. بدین معنا که شما به رغم تلاشی نه چندان پرفروغ برای روش‌مند نشان دادن پژوهش‌تان، در نهایت اثری خلق کردید که از نظر خروجی‌ با یک گعده‌ای از سر بی‌حوصلگی در کافه با دانشجویان یا درددل پیرمردهای بازنشسته در پارک، برابری کند. به نظر می‌رسد که دو برابر بیش از آن که با چارچوب بیگانه باشید، با روش‌مندی و قاعده‌گذاری در پژوهش بیگانه هستید. بیگانگی با روش ربط مستقیمی با معضلۀ «بیش‌فعالی موضع‌گیرانه» دارد. تقریباً با یک حساب سرانگشتی می‌توان به این نتیجه رسید که مجموع زمانی که شما برای بیانات خود در یکی دو سال اخیر در تریبون‌های عمومی صرف کردید، شاید بیش از دوبرابر زمانی باشد که در تمام این سال‌ها مشغول «نظریه‌بازی» بودید. بدیهی است که نتیجۀ این کسری تراز فاحش میان درون‌داد و برون‌داد، انحراف معیار چشم‌گیر از روش‌مندی و درک سلیم از مسائل اجتماعی باشد.

داوری ششم رساله:شما در جای‌جای طرح پژوهشی خود در سال‌های اخیر، با فیگوری «دردمند آسیب‌دیده» یا «دانای منزوی‌شده» طرح بحث کردید. چندان دور از انصاف نیست اگر به این گزاره حکم دهیم که: در تمام بدنۀ طرح پژوهشی شما، به رغم تلاش وافر برای آن که صدای خودتان را به عنوان صدای عمومی و درد مشترک جا بزنید، صدای شما بیشتر طنین ناکامی‌های شخصی می‌دهد. از مجموع نتیجه‌گیری رسالۀ شما و بدنۀ طرح پژوهشی شما می‌توان این را مستفاد کرد که شما گرفتار دو فیگور خطرناک «خردمندِ پر دردِ» و «تلۀ قربانی» هستید. بدیهی است که تا زمان رفع این سوگیری‌ها، امکان استناد به یافته‌های پژوهشی شما به صورت چشم‌گیری کاهش پیدا می‌کند.

توصیه‌هایی برای رساله:از باقی نکات اعم از متن پژوهش و نتیجه‌گیری می‌گذرم. سیاق متن به خوبی گویا است که احتمالاً نمرۀ مردودی تنها نتیجۀ بررسی آن بخش‌ها خواهد بود. برای نتیجه‌گیری، تلاش می‌کنم تا نکاتی برای پژوهش‌های آتی به شما عرض کنم:

• باور بفرماید که کفگیر همین حرف‌های مبدا و مقصد نامشخص شما، به ته دیگ خورده است. شهوت لایک و کامنت موجب شده تا نه تنها رسال علمی و روش‌مندی را از یاد ببرید، بلکه اصولاً مبانی تامل شما نیز خدشه‌دار شده است.
• حداقل به مدت یک سال، نظریه‌بازی را تعطیل و تلاش کنید تا با استفاده از دانسته‌ها و آموخته‌های خودتان، فکر کنید. به مدت یک سال تامل را در دستور کار قرار دهید، حتماً از نتایج آن شگفت‌زده خواهید شد.
• به ازای هر کلمه یا هر دقیقه‌ای که می‌نویسید یا گفت‌وگو می‌کنید، دو دقیقه بیشتر فکر کنید. طرح پژوهشی شما از فقدان تامل سلیم رنج می‌برد؛ حتماً سال آینده سپاسگزار این قلم خواهید بود.

انتهای پیام/