بررسی موضوع مرخصی و عفو برخی از زندانیان در ایام کرونا و نوروز

رئیس کانون وکلای گلستان: آزادی نوروزی زندانیان، ناامنی اجتماعی را افزایش نمی‌دهد

رئیس هیات مدیره کانون وکلای استان گلستان، در گفتگو با خبرگزاریخبرآنلاینضمن استقبال از اقدام اخیر قوه قضاییه در اعطای مرخصی و آزادسازی تعداد زیادی از زندانیان در بحران کرونا و هنگام فرارسیدن نوروز گفت آزاد کردن آنها از مسئولیت دولت در حفظ جان زندانیان کاست و اقدام پسندیده ای بود که امکان کامل رعایت بهداشت فردی این محکومان در خارج از محیط زندان فراهم شد.

رضا سلیمانی با بیان این که زود است درباره مشکلات ناشی از آزادی زندانیان قضاوت کنیم، ابراز داشت در نوروز، اکثر مردم در خانه و مغازه ها تعطیل بودند لذا به نظر می رسد افزایش ناامنی اجتماعی پس از آزادی این زندانیان چشمگیر نبوده است.

در ادامه گفتگوی ما را با این حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری می خوانید:

اثرات و پیامدهای اقدام اخیر قوه قضاییه در آزادسازی بیش از ۱۰۰ هزار زندانی با راهکار مرخصی نوروزی، مرخصی متصل به آزادی و عفو رهبری، را چگونه ارزیابی می کنید؟

برداشت بنده این است که در شرایط فعلی اولین منفعت این کار، کمک به تحقق عملی به شعار «انسانیت» بود. یعنی کسانی که به لحاظ تخلفات و جرایمی در زندان به سر می برند وقتی بلایی عمومی، فراگیر و جهانی مانند کرونا نازل می شود قاعدتا بیشتر از سایرین در معرض خطر قرار می گیرند. آنها زندانی هستند و تجمع بسیار زیاد افراد در زندان امکان این که بتوانند مسایل بهداشتی فردی را به صورت کامل رعایت کنند وجود ندارد. این دستور از لحاظ انسانی بسیار شایسته بود. نکته بعدی این است که بالاخره حالت فراگیری در آزادی داشتیم. یعنی نیامدیم دسته بندی کنیم این مجرمان سیاسی یا غیرسیاسی هستند، این ها را آزاد کنیم و عده ای را نگه داریم. هرچند به خطرات واقعی یک مجرم و آزادی آنها توجه شد ولی در مجموع این را کار مثبتی می بینم که در شرایط بحران بیماری کرونا لازم بود. شما فرض کنید اگر ۲ هزار زندانی به خاطر کرونا در زندان گرفتار می شدند و حتی فوت می کردند، باید چه جوابی به مردم و خانواده آنها می دادیم؟ کدام مقام مسئولی می توانست به مردم پاسخ دهد؟ ما به عنوان حکومت می توانستیم اینها را به خاطر جرمی که کرده اند، زندان کنیم ولی مسئولیت مرگ آنها هم به گردن حکومت می افتاد و در شرایط فعلی پاسخگویی و مسئولیت کار بسیار سختی بود. با آزادی این زندانیان، مسئولیت بهداشت فردی آنها در خارج از زندان بر عهده خودشان قرار می گیرد.

رئیس پلیس تهران هفته گذشته عنوان کرد آزادی زندانیان باعث شده پلیس به دردسر بیفتد. هر چند سردار رحیمی جزییات این دردسر را بیان نکرد، ولی قاعدتا باید انتظار داشته باشیم با آزادی بیش از ۱۰۰ هزار نفر، به خصوص مرتکبان جرایم خرد، ناامنی اجتماعی مانند سرقتهای کوچک هم زیاد شود. به نظر شما چه پیامدهای منفی دیگری در انتظار جامعه پس از این آزادی است؟

قطعا نجات جان زندانیان به این دردسرها می ارزد. شما هیچ کار بزرگ و درستی را نمی توانید انجام دهید که هیچ ضرری نداشته باشد. هر جایی که بخواهید دست بگذارید و تغییری دهید و کاری کنید به ویژه اگر این کار جمعی و در سطح یک کشور باشد، امکان ندارد مضراتی نداشته باشد ولی منافع عموم همواره بر منافع یک تعداد مقدم است. البته من بعید می بینیم در عرض این چند روز افزایش جرایم خرد خود را نشان داده باشد که پلیس با قاطعیت بتواند بگوید به دردسر افتاده است.

چرا بعید است؟ طبیعی است فرد مجرم خرده پا شب عید، مانند نیاز به گذران زندگی داشته باشد و وقتی همه درها بسته است، دوباره دست به جرم می زند؟

اگر حتی این هم باشد، اولا عمده مردم قرار بود از خانه بیرون نیایند که این کار انجام شد، عمده مغازه ها پس از نوروز بسته است و خیابانها با دوربین چک می شود تا تردد صورت نگیرد و مقررات منع آمد و شد هم در بسیاری از استانها و شهرها به صورت سختگیرانه انجام می شود. به نظر می رسد ناامنی اجتماعی به این شکل که گفته شده بعید است امکان تحقق داشته باشد، ضمن این که منافع عمومی این کار یعنی حفظ جان زندانیان در مقابل ضرر جرایم خرد بسیار بیشتر باشد.

سیاست‌های کیفری ایران در سالهای اخیر به خصوص پس از سال ۹۲ و ۹۴ تغییراتی را تجربه کرده و به سمت عدالت ترمیمی رفته است. تغییر در قانون مجازات اسلامی به نفع مجازتهای جایگزین حبس و تکلیف به انجام خدمات اجتماعی رایگان برای مجرمان، نمونه ای از این سیاستهاست. آیا می شود نتیجه گرفت آزادی گروه گسترده ای از مجرمان، ما را به این نتیجه می رساند که می شود زندان را به عنوان یک سیاست کیفری فراگیر کنار گذاشت و به راههای دیگر برای کاهش جرم فکر کرد؟

من نمی دانم می شود چنین نتیجه ای گرفت یا نه، امیدوارم به این نتیجه برسیم. اما مطمئن نیستم و دلیل هم برای عدم اطمینان خود دارم. از دید من به عنوان وکیل و به لحاظ تجربی در سیاستهای کیفری باید اصولی رعایت شود و این اصول نیازمند آن است که افکاری در مجریان قانون، قضات و وکلا نهادینه شود. از قول آقای دکتر آزمایش پدر حقوق جزای ایران نقل می کنم، او می گوید شما اگر به یک نفر یک روز حکم حبس می دهید باید به آن عمل کنید، نه این که راههای زیادی را بگذارید تا بتواند مجازات نشده بماند. نکته دوم این است که نیاز ما به جرم زدایی از قوانین کیفری داریم. این نکات بارها توسط آقای رئیسی مطرح شده است. بله، ما نیاز به پالایش جرایم داریم. نباید هر کاری را جرم تلقی کنیم. از عناوین بسیار زیاد کارهایی که جرم تلقی شده است، تعدادی باید حذف شود و برخی «تخلف» محسوب شود. قانون نباید هر تخلفی را جرم تلقی کنند. چه لزومی دارد شما به عنوان خبرنگار مطلبی را اشتباه بنویسید و بعد کسی شکایت کند و پس از آن، حکم جلب صادر شده و فی الفور یک خبرنگاری که اشتباه کرده را به خاطر نشر اکاذیب و تشویش اذهان و عناوین مشابه، مجازات کنند.

آیا نمی شود این تخلفات را به عنوان تخلف صنفی در نظر گرفت و مجازات و زندان کردن خبرنگار و بستن روزنامه ها و خبرگزاری را آخرین اقدام دانست. باید ما از قوانین کشور جرم زدایی کنیم. همچنین حتما برای مجازاتهایی که داریم راهکار جایگزین پیدا کنیم. این تغییرات نیازمند لوازم و مقدمات دیگری است. قاضی کیفری شما باید سن بالاتر از ۴۰ سال و تجربه زیاد زندگی داشته باشد. نیاز است وکیل مستقل باشد تا از متهمان به خوبی دفاع کند. امیدوارم زنجیره لوازم و مقدمات این تغییر، تقویت شود چون برای همه ما بهتر است. شما و من و هر کسی امکان دارد روزی اشتباه کند. نباید بعضی از اشتباهات را بلافاصله به عنوان جرم تلقی و مجازات زندان را در مقابل آن قرار دهیم.

تجربه شخصی شما به عنوان یک وکیل از آزادی اخیر زندانیان چه می گوید؟

تجربه شخصی نمی تواند موضوعی باشد که از آن نتیجه خوب و قابل تعمیم به دیگران بتوان گرفت. این که آزادی زندانیان چه تاثیری دارد مستقیما به واکنش جامعه و مسئولان مربوط است. به نظر من باید شرایط را به شکلی فراهم کنیم و به این سمت برویم از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقداماتی صورت گیرد تا پیشگیری از وقوع جرم مجدد به عنوان یک اقدام لازم، جدی گرفته شود. بنده و شما هم اگر در شرایطی قرار بگیریم امکان دارد مرتکب جرم شویم. از لحاظ علمی تجربه شخصی را نمی توان به دیگران تعمیم داد. شخصا از هر دو نمونه داشتم که در یک پرونده ما تلاش کردیم و مشکل را به صورت صلح و سازش خاتمه دادیم و زندانی آزاد شد که تاثیر خیلی خوبی داشت و بالعکس آن را هم مشاهده کرده ام. اینها عوامل متعدد جامعه شناسی و روانشناسی دارد که باید برای آن وقت گذاشت. باید دولت نکاتی را رعایت کند تا بنده و شما نتوانیم مرتکب جرم شویم. کاستن از جمعیت زندانی راهکارهای دارد. باید دولت هزینه هایی را بپردازد تا اختلافات افراد به حداقل برسد یا امکان این که افراد حقوق یکدیگر را نقض کنند، کم شود.

۴۷۲۳۱