یکی از ویژگی‌های مثبت عمارت‌های قدیمی این است که برخلاف خانه‌های امروزی هیچ دو خانه‌ای را پیدا نمی‌کنی که دقیقا شبیه هم باشند. هر عمارتی حال‌وهوای خاص خودش را دارد، با ظاهر و داستانی منحصر به‌ فرد. امروز قصد داریم درمجله دلتابه‌ سراغ یکی از همین عمارت‌های اصیل و یادگارهای ارزشمند گذشته یعنیعمارت دبیرالملکبرویم. عمارتی زیبا با قدمت ۱۴۰ سال که مربوط به دوره قاجار است.

معرفی دبیرالملک

عمارت دبیرالملک متعلق به میرزا محمد حسین خان فراهانی بوده است. میرزا محمد‌حسین خان یکی از مربیان و کارگزاران دستگاه مستوفی‌گری قاجار بود که چندین سال منشی‌گری امیرکبیر را نمود و در این سال‌ها به او لقب دبیرالملک را دادند. دبیرالملک همچنین از ترقی‌خواهان دوره قاجار و دوست داران میرزاتقی‌خان امیرکبیر بود.

پیشینه خانه دبیرالملک

طبق گفته کارشناسان و همچنین براساس اسناد تاریخی ساخت این خانه مربوط به اواسط دوران قاجار می‌شود. این بنا در مرکز محله قدیمی عودلاجان و محله ا‌ی به نام محله باغ‌ امین که یکی از محلات ارزشمند تاریخی شهر تهران است، قرار دارد.

بعدها به دلیل اینکه دبیرالملک خانه خود را در این کوچه ساخته بود، کوچه مزبور به کوچه میرزا نصیرالدوله خان دبیرالملک تغییر نام یافت که این نام در نقشه دوران ناصری از تهران نیز قابل مشاهده است.

معماری خانه دبیرالملک

این بنا نمونه بارزی ازمعماری دوره قاجاراست که در آن نفوذ معماری غرب و اروپایی دیده می‌شود. علت آن هم سفرهای شاهان قاجار به اروپا و علاقه آنها به استفاده از سبک غربی و اروپایی در معماری بود.

در این دوران ساخت خانه‌ها و بناها به سبک ترکیبی اروپایی و ایرانی بسیار رایج شد. در معماری این بنا نیز از سبک ترکیبی استفاده شده است. معماری این عمارت به‌شکلی کاملا متقارن است.

اتاق شاه‌نشین وسط خانه و باقی فضاها در دو طرف به‌شکلی کاملا متناسب طراحی شده‌اند. این تقارن، در درها و حتی پله‌های ورودی ساختمان، جلوه بصری خاصی به آن می‌بخشد.

تزئینات به کار رفته در بنا نیز از همین معماری پیروی می‌کند. حوض میانه حیاط مستطیل شکل و رنگ زرد و نارنجی غالب است که این رنگ‌ها در دورانقاجاربسیار استفاده می‌شد.

وضعیت کنونی بنا

این خانه از سال ۱۳۸۴ به عنوان یکی از آثارمیراث فرهنگیبه ثبت ملی رسید. بعد از اینکه این اثر به ثبت ملی رسید، شهرداری که مالک بنا بود مشغول به بازسازی و مرمت آن شد. پیش از بازسازی، فیلم روزگار قریب در این خانه فیلم‌برداری شد.

در این سال‌ها خانه دبیر‌الملک به عنوان خانه اسباب‌بازی ویژه کودکان کار و خیابان بود. اما در سال ۱۳۹۵، خانه به انجمن فراغت تهران سپرده شد و از آن پس نام آن به خانه فراغت تغییر کرد.

هدف از احداث خانه فراغت، زنده کردن بازی‌های بومی و فرهنگ بازی ایرانیان و همچنین گذراندن اوقات فراغت شهروندان بود. خانه دبیرالملک برای تبدیل شدن به خانه فراغت به بخش‌های مختلف دسته‌بندی شد که شامل سالن اصلی عمارت (شاه نشین)، اتاق فرار، اتاق تنهایی، اتاق سینما، استودیو، کارگاه و اتاق بازی، حیاط اصلی و حیاط جنبی بود. با این حال خانه فراغت هرگز پا نگرفت و این امکانات استفاده نگردید.

پیشنهاد مطالعه :مطلبشاهکار هنر معماری کاشان در خانه طباطبایی‌‌هارا بخوانید.