اختلال عدم توجه ADD / ADHD (اختلال بیش فعالی) شامل اختلالات یادگیری است که مشخصه آن مشکل در توجه کردن است و در بعضی موارد به صورت تکانشی عمل می‌کند و بیش فعالی را نشان می‌دهد.

برخی از افراد مبتلا به ADHD علاوه بر حرکت بدون وقفه و تکان خوردن، ممکن است بدون وقفه نیز صحبت کنند، حرف دیگران را قطع کنند و در توجه به آنچه به آن‌ها گفته می‌شود مشکل داشته باشند. این مسئله می‌تواند به صورت کمبود مهارت اجتماعی و مشکلات درک و گیرایی زبان بروز کند. یک آسیب شناس گفتار و زبان می‌تواند مهارت‌های ارتباطی فرد را ارزیابی کند، یک برنامه درمانی منحصر به فرد ایجاد کند و درمانی برای کمک به او در دستیابی به پتانسیل کامل ارتباطی، اجتماعی و تحصیلی ارائه دهد.

اختلال نقص توجه / اختلال بیش فعالی با کمبود توجه چیست؟

بیش فعالی که بیشتر در کودکان سنین مدرسه دیده می‌شود، توانایی توجه و تمرکز کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به طور معمول این اختلال توسط یک روانپزشک و یک روانشناس بالینی تشخیص داده می‌شود و در پسران چهار برابر بیشتر است.

سه حوزه اصلی مشکل عبارتند از:

• مهارت‌های ضعیف توجه کردن(دشواری در تمرکز یا توجه به کاری مانند انجام تکالیف، مهارت ضعیف گوش دادن، مشکل در برنامه‌ریزی وظایف، سازماندهی کارها و به موقع انجام دادن کارها).
• بیش فعالی(به نظر می‌رسد کودک قادر به نشستن نیست، همیشه تکان می‌خورد، با مداد ضربه می‌زند، پاها را تکان می‌دهد، بی‌قرار به نظر می‌رسد، سعی می‌کند بیش از یک کار را همزمان انجام دهد).
• تکانشگری(مشکل در فکر کردن قبل از اقدام مانند هل دادن یک همکلاسی قبل از فکر کردن).

این حوزه‌های اصلی مشکل می‌توانند بیشتر بر روی گفتار مناسب و زبان و توسعه ارتباط فردی، به ویژه در موقعیت‌های اجتماعی تأثیر بگذارند.

کودک مبتلا به بیش فعالی ممکن است همزمان مشکلات یادگیری داشته باشد که ممکن است مهارت‌های گفتاری، زبانی و سواد آموزی (خواندن و نوشتن) او را بیشتر تحت تأثیر قرار دهد.

علائم گفتاری و زبانی بیش فعالی

متخصصان گفتاردرمانی روی علائم بیش فعالی زیر کار می‌کنند.

درک زبان

کودکان مبتلا به بیش فعالی، در فهم زبان و درک آنچه به آن‌ها گفته می‌شود بیشتر مشکل دارند. آن‌ها ممکن است:

• مهارت شنیداری ضعیفی داشته باشند.
• مشکل در درک کلمات و جملات داشته باشند.
• برای پیروی از دستورات کلامی‌ تقلا کنند.
• در دریافت اطلاعات گفتاری مشکل داشته باشند (ممکن است اطلاعات را به همان دقت یا سرعت همکلاسی‌ها دریافت نکنند).
• در فهم متن نوشتاری مثلا دنبال کردن یک خط داستانی مشکل داشته باشند.

نحوه بیان

کودک مبتلا به بیش فعالی ممکن است در بیان چیزی که می‌خواهد بگوید مشکل داشته باشد، در صحبت کردن عجله کند یا با جملات گنگ و نامفهوم حرف بزند.

کودک نوپای مبتلا به بیش فعالی ممکن است در مهارت‌های اساسی زبان مانند رشد دامنه لغات (کلمات) مناسب سنش، دستور زبان یا قرار دادن کلمات در جمله تاخیر داشته باشد.

کودک ممکن است در مدرسه:

• در فکر کردن و گفتن کلمه مورد نظر با صدای بلند مشکل داشته باشد (دشواری در یافتن کلمه).
• در استفاده از کلمات کلیدی لازم در پاسخگویی به سوالات مشکل داشته باشد.
• در بیان خود با استفاده از کلمات و جملات مشکل داشته باشد.
• در برنامه‌ریزی و سازماندهی افکار خود به صورت جملات خوش فرم مشکل داشته باشد.

مهارت‌های اجتماعی (مهارت‌های عملی)

مهارت‌های اجتماعی مهارت‌های مورد نیاز برای داشتن مکالمه با دیگران است. از آنجا که کودکان مبتلا به بیش فعالی در درک و به کارگیری قوانین مکالمه مشکل دارند، ممکن است:

• در برقراری ارتباط چشمی ‌مناسب مشکل داشته باشند.
• به شخصی که با او گفتگو می‌کند توجه نکنند.
• در کسب نوبت در مکالمه با سایر مخاطبان (افراد گفتگو کننده) مشکل داشته باشند.
• در دانستن اینکه چه زمانی زیاد صحبت کرده‌اند مشکل داشته باشند (تسلط بر مکالمه).
• سوالات نامناسب بپرسند.
• در ادامه موضوع گفتگو مشکل داشته باشند.
• ممکن است مکالمه را در زمان نامناسب قطع کنند (به عنوان مثال وقتی بزرگسالان در حال مکالمه هستند).

گفتاردرمانی چگونه می‌تواند کمک کند؟

نه همه کودکان مبتلا به بیش فعالی اما بسیاری از آن‌ها با مشکلات زبانی و ارتباطی روبرو خواهند شد.

• متخصصان زبان و گفتاردرمانی، ارزیابی جامعی از مهارت‌های گفتاری، زبانی و ارتباطی کودک شما انجام داده و یک طرح درمانی متناسب با نیازهای خاص کودک شما ارائه می‌دهند.
• گفتاردرمانی بر روی درک کودک شما از کلمات و جملات، چگونگی استفاده کودک از زبان در مکالمات روزمره، ایجاد مهارت‌های اجتماعی مناسب مانند قطع نکردن مکالمه، ادامه دادن موضوع، کسب نوبت در مکالمه کار می‌کند.
• گفتاردرمانی رویکردهای رفتاری را برای رشد آگاهی و کنترل درونی کودکان پیاده‌سازی می‌کند که برای کمک به آن‌ها در فکر کردن قبل از صحبت / عمل به کار می‌رود. همچنین بر روی زبان بدن مانند استفاده از تماس چشمی‌ و حرکات و حالت‌های صورت که برای ارتباط موفق نیز مهم هستند کار خواهند کرد.
• گفتاردرمانی، روی آموزش والدین با تمرکز بر ایجاد مهارت‌های اجتماعی در خانه کار می‌کند و همچنین به روشی سرگرم کننده در کلینیک از طریق بازی با درمانگر یا در یک گروه، روی مهارت‌های اجتماعی کار می‌کند.
• گفتار درمانی همچنین با ارائه راهکارهایی مانند برنامه‌های بصری یا چک لیست با معلم کودک شما ارتباط برقرار می‌کند تا به مهارت‌های سازماندهی و برنامه‌ریزی فرزندتان رسیدگی کند. درمانگران همچنین راهکارهایی برای حمایت از مهارت‌های زبانی و مهارت‌های اجتماعی در مدرسه به معلمان ارائه می‌دهند.

چگونه به کودک خود کمک کنید؟

روش‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانید به رشد زبان و گفتار فرزند خود کمک کنید. در اینجا چند رویکرد پیشنهادی وجود دارد که می‌توانید از استفاده کنید:

به علایق فرزند خود علاقه نشان دهید

کودک شما بیشترین انگیزه را برای برقراری ارتباط در مورد موضوعات، فعالیت‌ها یا رویدادهایی خواهد داشت که علاقه او را جلب می‌کنند. کودک خود را زیر نظر بگیرید تا ببینید به چه چیزی علاقه نشان می‌دهد و چگونه در برابر آن واکنش نشان می‌دهد. او ممکن است با استفاده از اصوات، کلمات، حرکات یا حالت‌های صورت واکنش نشان دهد. شما می‌توانید با تقلید از آن‌ها، به تفسیر آنچه که می‌خواهند بگویند بپردازید یا درباره آنچه به آن علاقه نشان می‌دهند اظهارنظر کنید. کودک شما می‌فهمد که شما به آنچه می‌بیند و انجام می‌دهد علاقه‌مند هستید و انگیزه بیشتری برای برقراری ارتباط با شما خواهد داشت.

فرصت‌های ارتباطی برای فرزند خود ایجاد کنید

شما همچنین می‌توانید فرصت‌هایی را برای کودک خود ایجاد کنید تا از این طریق بتوانید آن‌ها را برای تعامل و برقراری ارتباط ترغیب کنید. این کار شامل ایجاد موقعیت‌هایی در محیط پیرامون او می‌باشد که انگیزه او برای شروع ارتباط باشد. چنین شرایطی عبارتند از:

– قرار دادن وسایلی که کودک دوست دارد، در حوزه دید او اما دور از دسترس

– معرفی اسباب بازی‌هایی که کار با آن‌ها دشوار است یا در یک جعبه محکم بسته شده‌اند.

– انجام کاری غیرمنتظره (مثلاً دادن چیزی به فرزندتان متفاوت از آنچه او نیاز دارد)

– دادن چیزی به کودک به صورت وقفه‌ای (مثلاً هر بار کمی ‌به کودک خود آبمیوه بدهید)

– با ارائه چند آپشن به کودک، گزینه‌های پیشنهادی به او ارائه دهید.

– صبر کنید و ببینید کودک شما چه خواهد کرد و چه زمان به کمک احتیاج دارد.

– در طول یک برنامه روتین یا یک آهنگ توقف ایجاد کنید و نحوه واکنش کودک خود را مشاهده کنید.

کودک شما ممکن است از طریق انواع ارتباطات غیرکلامی ‌به این موقعیت‌ها پاسخ دهد (به عنوان مثال به شما نگاه کند، صداهایی ایجاد کند، سعی کند دستش را به چیزی برساند یا هیجان زده به نظر برسد). شما می‌توانید با تفسیر اعمال و بیان او و دادن آنچه می‌خواهد به او پاسخ دهید (به عنوان مثال بگویید “آیا آبمیوه می‌خوای؟ بفرمایید”)

کتاب خواندن

با کودک خود کتاب بخوانید و در طول آن صحبت کنید. می‌توانید از آن‌ها بپرسید:

– فکر می‌کند داستان می‌تواند در مورد چه چیزی باشد؟ (فقط با نگاه کردن به جلد و عنوان)

– فکر می‌کند ممکن است در ادامه داستان چه اتفاقی بیفتد؟

– فکر می‌کند داستان می‌توانست به چه شکل دیگری پایان یابد؟

– شخصیت‌های داستان چه حسی داشتند و چرا؟

– دوباره داستان را برای خواهر و برادرش تعریف کند (بدون نگاه کردن به کتاب)

استفاده از ارتباطات کامل (حرکات، تصاویر، زبان بدن)

کودک شما ممکن است به دلیل شرایط زمینه‌ای خود در درک و استفاده از زبان گفتاری مشکل داشته باشد. به شما توصیه می‌کنیم هنگام صحبت با کودک خود، در ارتباط‌تان از حرکاتی (مانند اشاره به اشیا، علامت کلمه کلیدی)، تصاویر (به عنوان مثال کتاب) و زبان بدن (به عنوان مثال صورت، حالت بدن) استفاده کنید. وقتی پیام خود را هم به صورت کلامی ‌و هم به صورت غیرکلامی ‌ارائه می‌دهید، فرزند شما درک بهتری خواهد داشت. همچنین ممکن است این ابزارهای ارتباط غیر کلامی ‌را برای افزایش وضوح ارتباطات خود به کار بگیرد.