مسلما همه ما تا حدودی از مواجهه با حشراتی مانند سوسک حمام یا عنکبوت احساس انزجار و چندش داشتیم.

ترس از حشرات در صورتی که شدید، غیرمنطقی و محسوس باشد، فوبیا حشرات نام می گیرد.

ویژگی های افراد مبتلا به فوبیا حشرات

ملاک شدت

شدت ترس در افراد مبتلا به فوبیا حشرات افراطی است. علاوه بر این چنین ترسی در مقابل تهدید یا خطر پیش رو تناسب منطقی و فرهنگی ندارد.

ملاک مدت

افراد مبتلا به فوبیا حشرات به صورت مزمن و طولانی، حداقل به مدت 6 ماه از ترس و اضطراب رنج می برند.

ملاک خودآگاهی

افرادی که با فوبیا حشرات دست و پنجه نرم می کنند، خود از غیر معقول بون شدت ترسشان در مقابل یک موجود کوچک و بی آزار آگاهند.

با این همه قادر به کنترل ترس و اضطراب خویش نیستند.

اضطراب هنگام مواجهه

افزایش ضربان قلب و فشار خون، لرزش اندام، احساس درد در قفسه سینه و تنگی نفس از جمله نشانه هایی است که فرد مبتلا به فوبیا حشرات هنگام مواجهه با موضوع فوبیک تجربه می کند.

اجتناب از موضوع فوبیک

فرد مبتلا به فوبیا حشرات، همواره تلاش می کند تا خود را از مواجهه با موضوع ترس خود یعنی حشرات، در امان نگه دارد.

برای این منظور، او ممکن است دردسرهای زیادی را به جان بخرد.

اختلال در عملکرد

مبتلایان به اختلال فوبیا حشرات به دلیل ترس شدید و محسوس شان نسبت به حشرات، در زمینه های مختلف زندگی از جمع کار، تحصیل یا روابط دچار ناتوانی و اختلال در عملکرد می شوند.

علت بروز فوبیا حشرات چیست؟

اختلال فوبیا حشرات به طور کلی هم شامل افرادی می شود که از تاریخ شروع فوبیا خود آگاهند و هم افرادی را در بر می گیرد که نسبت به علت فوبیا خود بی خبرند.

عده ای ممکن است به یک خاطره تلخ یا ترسناک از مواجهه ناگهانی با حشرات به عنوان شروع این اختلال یاد کنند و دیگران خود را این گونه توصیف کنند: “نمی دونم واقعا علت ترس شدیدم از سوسک چیه ولی اینو می دونم که از وقتی که خودم شناختم با این مشکل درگیر بودم”

دیدگاه های مختلف روانشناسی به بررسی ریشه و علت فوبیا حشرات پرداخته اند. از جمله دلایل مطرح شده می توان به موارد زیر اشاره نمود.

دیدگاه روان کاوی

طبق دیدگاه روان کاوی که فروید سردمدار آن بود، فوبیا در واقع نوعی دفاع نمادین در مقابل اضطراب و تمایلاتی است که سرکوب شده و اجازه بروز ندارد.

در واقع فروید معتقد بود که وظیفه ی فوبیا این است که فرد در مقابل رویارویی مستقیم با مشکلات واقعی اش اجتناب کند.

به عنوان مثال روان کاوران فوبیا شدیدی که یک پسربچه نسبت به اسب تجربه می کرد را نوعی ترس نمادین نسبت به پدر پرخاشگرش تفسیر می کردند.

دیدگاه شرطی سازی

بر این اساس ریشه فوبیا به یک تجربه تلخ و ترسناک بر می گردد که همواره با دیدن همان محرک و با تداعی احساسات، فرد دستخوش ترس و اضطرابی می شود که در گذشته تجربه کرده.

نظریه تکامل

ما معمولا نسبت به حشراتی مانند عنکبوت دچار فوبیا می شویم تا یک پروانه یا کفش دوزک زیبا.

بر اساس دیدگاه تکامل گرایی انسان دارای یک استعداد و آمادگی ذاتی برای ترس و اجتناب از به موضوعاتی است که برای اجدادمان نیز خطرناک بوده.

ترس یا احساس چندش و انزجار؟

اگرچه ویژگی اساسی و بارز انوع فوبیا ها از جمله فوبیا حشرات، ترس شدید و افراطی از موضوع فوبیک است اما تحقیقات جدید نشان می دهد که احساس چندش، اشمئزاز یا بیزاری، با آن ارتباط نزدیکی دارد.

شاید شنیده باشید افرادی که در دفاع از خود مقابل اتهام ترسو بودن می گویند: من نمی ترسم فقط چندشم می شه!

چندش یا نفرت هیجانی است که ما در مقابل چیزهای فاسد، غیر قابل خوردن و به خصوص کثیف، تجربه می کنیم.

شاید برای تان جالب باشد که بدانید بیزاری نوعی هیجان جهت رد غذای ناسالم و جلوگیری از انتقال بیماری از طریق خوردن غذای آلوده است.

اما رد پای چیزهای ذاتا چندش آور ( مثل مدفوع و خلط ) را می توان در فوبیا حشرات از جمله فوبیا مار، حلزون بدون صدف یا صدف دار و مارمولک یافت که حالتی لزج مانند دارند.

همچنین می توان اشمئزاز یا چندش را نوعی مکانسیم جهت دوری از بیماری در حشراتی مانند لارو و عنکبوت قلمداد کرد که دارای یک پیشینه تاریخی نیز هستند.

بنابراین می توان گفت بیزاری یا احساس چندش، یک عامل آسیب پذیری در فوبیا حشرات و به خصوص فوبیا عنکبوت است که در حیطه درمان نیز باید به آن توجه داشت.

انواع روش های درمانی فوبیا حشرات

خوشبختانه روش های درمانی متنوعی برای رهایی از فوبیا حشرات وجود دارد. از جمله این روش های درمانی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

حساسیت زدایی منظم

در این روش، ابتدا درمانگر ریلکس کردن ماهیچه ها برای کاهش اضطراب ناشی از حشرات را، به بیمار آموزش می دهد.

در مرحله دوم، بیمار در همین حالت ریلکسیشن و رهاسازی عضلات، به تجسم محرک های ترسناک خود می پردازد و این کار را به صورت تدریجی از کم ترین تا ترسناک ترین حالت ممکن اجرا می کند.

با تکرار این کار و کم شدن ترس بیمار مرحله بعد اجرای تدریجی مواجهه در خارج از اتاق درمان و زندگی واقعی است.

روش بازسازی شناختی

در این روش، روانشناس، باورها و افکار پشت پرده بیمار که مسئول ترس و فوبیای او هستند را بررسی می کند.

به چالش کشیدن این باورها و جایگزین کردن باورهای کارآمد تر، از دیگر مراحل بازسازی شناختی است.

واقعت مجازی یا VR

این روش جدیدترین شیوه درمانی فوبیا حشرات است که موفقیت درمانی بالایی نیز داشته.

در درمان با واقعیت مجازی، بیمار در یک فضای سه بعدی از طریق برنامه های کامپیوتری طراحی شده و تحت نظارت درمانگر، با ترس خود رو به رو می شود.

به عنوان مثال فردی که از فوبیا عنکبوت رنج می برد در یک فضای امن اما با تجربه ای ملموس و واقعی خود را در حال نزدیک شدن، تعامل و حتی بازی با عنکبوت می بیند.

مدلینگ تراپی

در مدلینگ تراپی یا یاگیری مشاهده ای فرد مبتلا به فوبیا حشرات به رفتار یک مدل نگاه می کند.

این مدل ( حضوری یا مجازی ) در حالی نشان داده می شود که مشغول تعامل با حشراتی است که بیمار از آن وحشت دارد!

منابع:

اثربخشی حساسیت زدایی از طریق حرکات چشم و پردازش مجدد نشانه های اختلال فوبیا خاص، زینب خانجانی، تورج هاشمی، فاروق وطنی، 1395.

آسیب شناسی روانی بر اساس DSA_5 مهدی گنجی،نشر ساوالان،1393.

خلاصه ی روان پزشکی کاپلان و سادوک، ترجمه ی فرزین رضاعی،2015، نشر ارجمند.

نویسنده:مرکز مشاوره روانشناسی ازدواج، خانواده و نوروفیدبک