نگاهی به سنت های دیروز امروز آیین سیزده بدر در خراسان ایسنا

غلامرضا آذری خاکستر در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: آیین‌ها و آداب و رسوم کهن، ریشه در تاریخ دارند و از طریق روایت‌های شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند. اگر بخواهیم آیین‌های مرتبط با نوروز را دسته‌بندی کنیم، می‌توان آن‌ها را به ۳ بخش تقسیم کرد؛ آیین‌های پیش از نوروز، آیین‌های هنگام نوروز و آیین‌های پس از نوروز.

وی ادامه داد: در این میان چهارشنبه‌سوری و خانه‌تکانی از جمله آیین‌های پیش از نوروز، سفره هفت‌سین و دید و بازدیدها از رسوم هنگام نوروز و سیزده‌بدر یکی از مهم‌ترین آیین‌های پس از نوروز به شمار می‌آید و ریشه‌ای کهن در فرهنگ ایرانی دارد.

این نویسنده بیان کرد: برخی پژوهشگران از جمله مرحوم دکتر شکورزاده، در آثار خود به آیین‌های پس از نوروز و باورهای مردم درباره سیزده‌بدر پرداخته‌اند. آنچه امروز مشاهده می‌شود این است که مردم این روز را به‌عنوان پایان جشن نوروز در نظر می‌گیرند.

آذری خاکستر با اشاره به کمرنگ شدن آیین‌های قدیمی افزود: با گذر زمان بسیاری از آیین‌های کهن کم‌رنگ شده‌اند. تغییر در سبک زندگی، صنعتی‌شدن جوامع و تحولات فرهنگی موجب شده است که برخی رسوم دستخوش تغییر شوند یا به فراموشی سپرده شوند. سیزده‌بدری که امروزه برگزار می‌شود، تفاوت‌های زیادی با گذشته دارد.

وی ادامه داد: در گذشته مردم سیزده‌بدر را روزی نحس می‌دانستند و برای دفع این نحسی، خانه‌های خود را ترک کرده و به طبیعت می‌رفتند. بهترین مکان‌ها برای گذران این روز، تفرجگاه‌های اطراف شهرها و روستاها بود. این باور در سراسر خراسان رواج داشت و هنوز هم در میان برخی مردم باقی مانده است.

این نویسنده با اشاره به یکی از رسوم قدیمی سیزده‌بدر که در گذشته در خراسان برگزار می‌شد، گفت: یکی از رسوم قدیمی سیزده‌بدر، جشن میرنوروزی بود که در شمال خراسان برگزار می‌شد و تا اوایل دوره پهلوی ادامه داشت. در این جشن فردی به نام «میر» یا «امیر» برای مدت کوتاهی نقش پادشاه را ایفا می‌کرد و گروهی از همراهان، او را در طبیعت همراهی می‌کردند. مراسمی برای این پادشاه موقت اجرا می‌شد و او نیز مردم را امر و نهی می‌کرد؛ این آیین امروزه دیگر برگزار نمی‌شود.

آذری خاکستر به جشن‌های مخصوص زنان در جنوب خراسان اشاره کرد و گفت: جشن دیگری که در جنوب خراسان و به‌ ویژه در گناباد رایج بود، مراسمی زنانه بود. در این مراسم تمام امور بر عهده زنان بود و آن‌ها چند روز پیش از سیزده‌بدر و در روز سیزده‌بدر به محلی خارج از شهر می‌رفتند و به جشن و پایکوبی می‌پرداختند. هیچ مردی اجازه ورود به این مکان را نداشت و در صورت ورود، مجازات می‌شد.

وی عنوان کرد: در برخی نقاط خراسان، زنان نذر می‌کردند و برای برآورده‌شدن آرزوهایشان آیین‌های خاصی را در روز سیزده‌بدر انجام می‌دادند. در منطقه سبزوار، زنان و دختران تابی می‌بستند و با نیت ازدواج یا بچه‌دارشدن تاب می‌خوردند. در شمال خراسان به‌ویژه در کلات و درگز، مردم در زیر درختان بزرگ اتراق و غذاهای محلی تهیه می‌کردند.

این خراسان پژوه افزود: به طور کلی در هر منطقه خراسان مردم با توجه به اقتصادشان به پخت غذا می‌پرداختند اما در آن روز بیشتر غذاهای ساده‌ای مانند شیربرنج و آش درست می‌کردند.

آذری خاکستر بیان کرد: در این روز سرگرمی‌های مختلفی نیز رایج بود؛ در شمال خراسان، مسابقات کشتی سنتی برگزار می‌شد که امروزه نیز در برخی مناطق ادامه دارد. همچنین رقص‌های محلی، اسب‌سواری و دیگر ورزش‌های بومی از تفریحات رایج این روز بودند.

وی در خصوص رسم «گره زدن سبزه» گفت: یکی دیگر از رسوم معروف سیزده‌بدر، گره زدن سبزه بود که در خراسان و استان‌های دیگر به ‌ویژه در تهران رواج داشت. مردم با نیت ازدواج، خوشبختی و رفع مشکلات، سبزه‌ها را گره می‌زدند و در آب روان رها می‌کردند و این سنت هنوز هم در میان برخی افراد رایج است.

«سیزده‌بدر»، پایان نوروز و آغاز فعالیت‌های جدید

این نویسنده تصریح کرد: به نظر می‌رسد که سیزده‌بدر نمادی از پایان نوروز و آغاز دوره‌ای تازه برای کار و تلاش بوده است. نکته جالب توجه این است که این جشن در گذشته تا حد زیادی رنگ و بوی زنانه داشت. اگرچه مردان نیز در آن شرکت می‌کردند، اما تدارکات و برنامه‌ریزی آن عمدتاً بر عهده زنان بود.

وی افزود: با ورود تکنولوژی‌های جدید و تغییر سبک زندگی، طبیعی است که آیین‌ها و رسوم دستخوش تغییر شوند. با این حال برای حفظ این سنت‌های ارزشمند می‌توان آن‌ها را از طریق برنامه‌های فرهنگی، موزه‌ها و کتاب‌ها ماندگار کرد.

انتهای پیام