سلامت نیوز:مديريت شيوع كرونا ناگزير از محاسبه واكسن نبود ولي بيش از هر چيز توليد اين دارو به مولفه‌اي در جنگ‌هاي رواني عليه افكار عمومي تبديل شد. پيش از آنكه مردم به روند و پيچيدگي‌هاي توليد دارو توجه داشته باشند و قبل از آنكه به اقتصاد حاكم بر صنعت داروسازي توجه كنند، اين موضوع به اهرم فشاري عليه افكاري عمومي و همين‌طور رقابت‌هاي سياسي بدل شد تا آنجا كه روسيه‌ گوي سبقت را در اعلام دستيابي به واكسن كوويد19 از سايرين ربود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، گرچه پيش‌بيني مي‌شد ترامپ هم از توليد واكسن به نفع خود بهره ببرد اعلام دستيابي شركت‌هاي امريكايي به بعد از برگزاري انتخابات امريكا انجاميد.
حالا بحث بر سر اينكه چه كشوري چه واكسني مي‌خرد بالا گرفته است. موضوع گرچه به سلامت و جان انسان‌ها بسته، اما كاملا تابع بازار و اقتصاد است. اساسا توليد دارو تابع اقتصاد است و تا نيازي در بازار نباشد داروي ارزان براي آن توليد نمي‌شود.

در چنين شرايطي بازار كشورهاي خاورميانه بازار قابل‌توجهي است كه در اين ميان ايران تنها كشوري است كه سابقه 100 ساله در زمينه واكسن‌سازي دارد. دقيقا يك‌صد سال قبل انستيتو پاستور ايران آغاز به كار كرده و در زمينه توليد واكسن فعال شده و از 96 سال قبل نيز مركز تحقيقات سرم و واكسن‌سازي رازي آغاز به كار كرده است. همين سبب شد ايران در ريشه‌كني بسياري از اپيدمي‌ها موفق باشد. در چنين شرايطي بحث واكسيناسيون بدون توجه به جمعيت كشور و پراكنش آن مي‌تواند به حاشيه برود.

در ميان كشورهاي منطقه مجموع جمعيت كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس حدود 57 ميليون و 609هزار و 715 نفر است. پاكستان جمعيتي بالغ بر 228 ميليون و 935هزار و 145 نفر بيشترين جمعيت منطقه را داراست. پس از آن تركيه با حدود 84 ميليون نفر و بعد ايران با 83 ميليون نفر رده‌بندي مي‌شوند و بعد نيز عراق و افغانستان قرار مي‌گيرند. بديهي است كه فارغ از دسترسي به تكنولوژي ساخت و فناوري آن تامين بودجه خريد هم مطرح است.

اگر اين مولفه‌ها را درنظر بگيريم نگاه جامع‌تري به موضوع خواهيم داشت. شايد بد نباشد براي مرور بيشتر جزييات در مورد بازار واكسن در خاورميانه نگاهي به مطلب استيون ‌اي.كوك نويسنده «فارين پاليسي» با عنوان ديپلماسي واكسن در خاورميانه داشته باشيم. آنچه در ادامه مي‌خوانيد ترجمه تحليل او در اين باره و از دست دادن بازار توسط امريكايي‌هاست.

بازاري كه امريكايي‌ها از دست دادند

در چند سال اخير مصر بيش از اوايل دهه 1970 براي خريد تجهيزات دفاعي روسيه هزينه كرده است. قاهره همچنين رابطه اقتصادي قابل توجهي را هم با پكن شكل داده است. در سال 2017، تركيه سيستم دفاع هوايي S-400 روسيه را خريداري كرد و روابط تجاري و ديپلماتيك خود را با چين گسترش داد.

عربستان و امارات متحده عربي فرش‌هاي قرمز خود را در سال 2019 براي ولاديمير پوتين پهن كردند و در همين زمان، «شي جين پينگ»، رييس‌جمهور چين سه روز را در امارات گذراند.واشنگتن‌نشين‌هايي كه پيگير وضعيت خاورميانه هستند، مي‌دانند كه شركاي امريكا در خاورميانه با رقباي امريكا بده‌بستان دارند. پكن و مسكو در منطقه سرمايه‌گذاري كرده‌اند، اسلحه مي‌فروشند و روسيه براي پيشبرد مناقع خود مستقيما در درگيري‌هاي منطقه مداخله مي‌كند. اين شيوه مداخله و نفوذ در منطقه اما اخيرا رنگ ديگري به خود گرفته است؛ واكسن‌هاي ويروس كرونا.

بهار گذشته بود كه اصطلاح «ديپلماسي ماسك» سرزبان‌ها افتاد، اين اصطلاح بيانگر سياستگذاري چين بود كه با اتكا به تهيه تجهيزات محافظت شخصي براي كشورهاي نيازمند، سعي در پيشبرد نفوذ جهاني خود داشت. حالا كه تعداد معدودي از شركاي امريكا براي خريد واكسن‌هاي چيني يا روسي ثبت‌نام مي‌كنند، «ديپلماسي واكسن» جاي «ديپلماسي ماسك» را گرفته است.

كسي از اثربخشي يا عوارض جانبي واكسن‌هاي اسپانتيك وي، سينوفارم و سينوواك اطلاع ندارد، اما شايد اين مسائل براي چين و روسيه در اولويت نباشد.ويروس كروناي جديد كشورها را به زانو در آورده است، گرچه خاورميانه عملكرد بهتري را نسبت به پيش‌بيني‌هاي اوليه از خود نشان داده است، برخي از رهبران منطقه ممكن است اين امر را در نظر داشته باشند كه واكسن‌هاي ارزان‌قيمت توليد شده در روسيه و چين بهتر از هيچ هستند، حتي اگر داده‌هاي علمي آنها كامل نشده باشند.

با وجود اين، شايد اندكي توجه در اين امر هم لازم باشد تا ببينيم چگونه دوستان امريكا در منطقه پذيراي واكسن‌هاي روسي و چيني هستند و اين امر چگونه مي‌تواند به تغييرات گسترده‌تري در منطقه متصل شود. نگاهي گذرا به خاورميانه اهميت ديپلماسي واكسن را برجسته مي‌كند. مصر اواخر دسامبر واكسيناسيون كادر سلامت خود را با واكسن سينوفارم آغاز كرد.

از آنجايي كه گستره و ميزان دقيق اثرگذاري ويروس كرونا بر مصري‌ها هنوز مشخص نيست، منطقي به نظر مي‌رسد كه عبدالفاتح سيسي، رييس‌جمهور مصر از هرجايي كه مي‌تواند كمك بگيرد. اما با توجه به سرمايه‌گذاري عظيم پكن در اين كشور، رهبران مصر دلايل توجيه‌پذير خود را هم براي حفظ روابط قوي مصر با چين داشتند و روي آوردن مصري‌ها به واكسن چيني نيز از اين قاعده مستثني نيست.

پذيرش و استعمال سريع واكسن سينوفارم توسط مصر در واقع بخشي از تلاش قاهره است تا ذيل يك هدف، مصر را به مركز منطقه‌اي توليد و توزيع واكسن كرونا، از جمله اسپانتيك روسيه بدل كند.همان‌طور كه در دوران جمال‌ عبدالناصر، قاهره با سياست «بي‌طرفي مثبت» تلاش داشت تا در بازي قدرت‌هاي بزرگ جهان حاضر باشد و حداكثر منافع را از هر كدام از اين كشورها به نفع كشور خود به دست آورد، حالا قاهره علاوه بر واكسن‌هاي چيني و روسي، قرار است ۵۰ ميليون دوز واكسن فايزر و استرازنكا نيز دريافت كند.

اين سياست حالا در شيوه ارتباط‌ گرفتن مصر با چين، روسيه، ايالات متحده و اروپا قابل مشاهده است، مصري‌هاي نمي‌خواهند كه به جناح خاصي كشانده شوند يا با يكي از اين گروه‌ها يار شوند زيرا ديگري نيازي به انتخاب جناح و تيم‌كشي ندارند.تركيه مانند رقيبانش واكسيناسيون را با واكسن چيني آغاز كرده است. آزمايش‌هاي فاز سوم سينوواك تا فوريه به پايان نمي‌رسد، اما مقامات تركيه مقررات كشور را در مورد واكسن تغيير دادند تا روند واكسيناسيون كرونا را سرعت ببخشند. اين نشان مي‌دهد كه اوضاع شيوع ويروس كرونا در تركيه بسيار بدتر از آن چيزي است كه دولت بخواهد نشان بدهد و اين امر زماني رخ مي‌دهد كه آنكارا با شريكان سنتي خود در اروپا و ايالات متحده امريكا فاصله گرفته است.

گرچه تركيه براي دريافت محموله واكسن فايزر نيز اقدام كرده است، اما به نظر مي‌رسد دولت اين كشور بيشتر به واكسن‌هاي روسيه و چين روي خوش نشان داده است. تركيه چند هفته پس از اعلام استفاده از واكسن سينوواك، خبر داد كه واكسن اسپانتيك وي روسي را در داخل كشور توليد خواهد كرد. مقامات تركيه هنوز استفاده از اين واكسن را روي شهروندان خود تاييد نكرده‌اند اما به وضوح چنين امري در آينده محقق خواهد شد.

مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه تركيه پس از ديدار با همتاي روسي خود در سوچي اعلام كرد كه اطلاعات فني واكسن اسپانتيك وي را پيش از استفاده از آن دريافت خواهد كرد.درست است كه تركيه و روسيه در دو قطب مخالف درگيري‌هاي منطقه قرار دارند، اما هر دو كشور موفق شده‌اند كه اين اختلافات را در خدمت اهداف بزرگ‌تر خود مهار و تقسيم كنند، اهدافي مبني بر تمايل آنكارا براي استقلال از غرب و تمايل مسكو در تضعيف اتحاد غرب و كاشت بذر تفرقه در اتحاديه اروپا.

همكاري متقابل تركيه و روسيه روي واكسن كرونا گرچه جان انسان‌ها را نجات خواهد داد، اما همراه با آن، اهداف استراتژيك اين دو كشور را نيز پيش خواهد برد. تركيه نيز مانند ساير كشورهاي جهان مي‌خواهد كه از روابط تجاري با چين بهره ببرد، حتي اگر اين توافق به معناي سازش با اصول حاكم در چين عليه اويغورها باشد.از سوي ديگر، شركاي امريكا در خليج‌فارس نگاهي به هر دو سو دارند. سعودي‌ها واكسن فايزر را تهيه كرده‌اند و قطري‌ها از دوزهاي هر دو واكسن فايزر و مدرنا استفاده مي‌كنند.

عمان و كويت فايزر را انتخاب كرده‌اند، اما بحرين و امارات سراغ سينوفارم رفته‌اند و تصاويري نيز از شيخ محمد بن راشد آل مكتوم در حال دريافت واكسن سينوفارم منتشر شد. شكي نيست كه بحريني‌ها و اماراتي‌ها توان تهيه محصولات گران‌قيمت فايزر و مدرنا را دارند و احتمالا هم از آنها استفاده خواهند كرد، اما استفاده سريع از واكسن سينوفارم در اين دو كشور نشانگر سوي ديگري از حوادثي است كه در خاورميانه در حال وقوع است. شايد در شمايي كلي ديپلماسي واكسن چندان معنا نداشته باشد.

كشورها موظف هستند شيوع ويروس كرونا را كنترل كنند و روس‌ها و چيني‌ها براي اين كار راه‌حل‌هاي مقرون به‌صرفه‌‌اي را ارايه مي‌دهند. با وجود سياست‌هاي بحث‌برانگيز امريكا در خاورميانه، همچنان اقدامات اين كشور در حوزه آموزش، مراقبت‌هاي بهداشتي، تحقيق و توسعه فناوري براي بهبود وضعيت معيشت مردم به عنوان استانداردهاي طلايي انگاشته مي‌شدند و پيش از اين در منطقه كسي چندان خواهان محصولات چيني و روسي نبود، اما به نظر مي‌رسد كه اين‌نظر حالا در خاورميانه اقلا از نظر گرايش به واكسن چيني و روسي تغيير كرده باشد.

اگر امريكايي‌ها نگران چالش‌هاي چين و روسيه هستند، بايد توجه كنند كه غياب ايالات متحده امريكا در مبارزه با ويروس كرونا در نقاط مختلف جهان از جمله خاورميانه مشهود است و تلاش براي كنترل و مهار يك بيماري عفوني، دسترسي ساده‌تري را به قلب و ذهن منطقه به وجود مي‌آورد و با همين سياست مي‌توان از مسكو و پكن پيشي گرفت.