فناوری ریتم شبانه‌روزی انسان را تغییر می‌دهد

از زمان اختراع لامپ حبابی در سال ۱۸۷۹، وابستگی انسان به نور طبیعی خورشید از بین رفت. امروزه، بسیاری از افراد زمان زیادی از روز را در اتاق‌هایی با نور مصنوعی می‌گذرانند و به صفحه‌نمایش‌هایی مثل صفحه‌نمایش تلفن‌همراه و کامپیوتر و تلویزیون خیره می‌شوند. اخیرا نگرانی‌ها بابت صفحه‌نمایش‌ها و تأثیر آن‌ها بر ریتم شبانه‌روزی افزایش یافته است. ریتم شبانه‌روزی مانند ساعتی برای تنظیم چرخه‌ی خواب و بیداری عمل می‌کند.

خیره‌شدن به صفحه‌نمایش‌ها مثل صفحه‌نمایش گوشی قبل از خواب می‌تواند خواب را مختل کند. محصولات متعددی مثل فیلترهای نور آبی صفحه‌نمایش وجود دارند که کیفیت خواب را بهبود می‌دهند؛ اما‌ آیا این محصولات واقعات تأثیرگذارند؟ آیا تغییر نور صفحه‌نمایش ریتم شبانه‌روزی را تغییر می‌دهد یا به‌خواب‌رفتن را دشوارتر می‌کند؟ این ماجرا بسیار پیچیده است.

ریتم شبانه‌روزی چگونه کار می‌کند؟

ریتم شبانه‌روزی همان ساعت داخلی بدن است که در اشکال مختلف حیات از‌جمله گیاهان و قارچ‌ها و حیوانات وجود دارد. این ساعت در انسان‌ها در بخشهیپوتالاموسمغز قرار دارد. هیپوتالاموس هورمونی به نامملاتونینرا آزاد می‌کند. ملاتونین اغلب اوقات به نامهورمون خوابهم شناخته می‌شود؛ زیرا میزان آن شب‌هنگام بسیار زیاد است؛ اما صبح‌ها و قبل از بیدار‌شدن کاهش می‌یابد. ساعت بدن ریتمی داخلی دارد؛ اما می‌تواند دربرابر نور هم تطبیق پیدا کند. پروفسورجان اکسلسون، کارشناس پژوهش‌های خواب مؤسسه‌ی کارولینسکا، دراین‌باره می‌گوید:

ساعت اصلی ریتم داخلی ۲۴ ساعته دارد و درمقابل نور طلوع و غروب خورشید بسیار حساس است؛ در‌نتیجه ساعت بدن امکان تنظیم سیستم شبانه‌روزی را می‌دهد و حالت پویایی و تطبیق با تغییرات فصلی در طول روز و شب را فراهم می‌کند.

آیا فناوری ریتم شبانه‌روزی را تغییر می‌دهد؟

بسیاری از ابعاد فناوری مدرن، از لامپ‌های حبابی اولیه تا جدیدترین تلفن‌های هوشمند لمسی، از خود نور منتشر می‌کند. پروفسورجیمی زیتزاز دانشگاه استنفورد معتقد است: «نور دو تأثیر بر ساعت بدن می‌گذارد: ۱. زمان ساعت را تنظیم می‌کند؛ ۲. دامنه‌ یا قدرت آن را تغییر می‌دهد.»

ریتم شبانه‌روزی می‌تواند میزان ملاتونین را تغییر دهد و این موضوع نیز بر ساعت بدن تأثیر می‌گذارد. بر‌اساس پژوهش‌های متعدد، نورهای مصنوعی درخشان باعث کاهش میزان ملاتونین در انسان می‌شوند. نکته‌ی جالب این است که از نور مصنوعی بسیار درخشان به‌عنوان روشی درمانی به نامفوتوتراپیبرای کمک به بیمارانی استفاده می‌شود که ساعت بیولوژیکی‌شان برای بیداری تأخیر دارد و به آن‌ها کمک می‌کند زودتر به خواب بروند.

شدت نور به‌کاررفته برای فوتوتراپی بسیار بیشتر از میزان نور منتشرشده از صفحه‌نمایش‌ها یا لامپ‌های حبابی است. سال ۲۰۱۴، پژوهشی به سناریویی واقعی‌تر اختصاص یافت: مقایسه‌ی میزان ملاتونین و کیفیت خواب افرادی که قبل از خواب کتاب کاغذی می‌خوانند با افرادی که کتاب الکترونیکی می‌خوانند. پژوهشگران به کاهش میزان ملاتونین در شرکت‌کنندگانی پی بردند که کتاب الکترونیکی مطالعه کردند. دکترسله ریچاردسوناز دانشگاه استرالیای‌غربی بیان می‌کند:

براساس شواهد ۱/۵ ساعت یا بیشتر استفاده از صفحه‌نمایش‌ها درخشان باعث افت انتشار طبیعی ملاتونین در شب می‌شود و این اثر ممکن است در طول چندین شب تشدید شود. با‌این‌حال، این مسئله به‌معنی دیر به‌خواب‌رفتن نیست.

تأثیر ریتم شبانه‌روزی بر الگوهای خواب

می‌دانیم ملاتونین اثرهای زیادی بر بدن می‌گذارد و با چرخه‌ی خواب و بیداری در ارتباط است؛ اما نمی‌دانیم دقیقا چگونه کاهش مقدار ملاتونین بر کیفیت خواب تأثیر می‌گذارد. بررسی‌های متعددی روی استفاده از فناوری و کیفیت خواب یا زمان لازم برای به‌خواب‌رفتن انجام شده‌اند. گرچه در بسیاری از این بررسی‌ها بین زمان صفحه‌نمایش و خواب همبستگی وجود دارد، همبستگی‌ها اغلب ضعیف‌ هستند و تأثیر افزایش استفاده از صفحه‌نمایش بر مشکلات خواب را نشان نمی‌دهند.

برای مثال طبق پژوهش سال ۲۰۱۴، شرکت‌کنندگانی که کتاب‌های چاپی خوانده بودند، به‌طور‌میانگین دَه دقیقه زودتر از افرادی به‌خواب رفتند که کتاب الکترونیکی خوانده بودند. پژوهش‌های دیگر با هدف مقایسه‌ی افرادی انجام شدند که از محصولات کاهش نور آبی صفحه‌نمایش استفاده می‌کردند. نتیجه‌ی این پژوهش‌ها اختلاف سه تا چهار دقیقه‌ای در زمان به‌خواب‌رفتن بود. از‌آنجا‌که عوامل متعددی بر خواب تأثیر می‌گذارند، به‌سختی می‌توان تأثیر زمان صفحه‌نمایش را اندازه‌گیری کرد.

دکتر ریچاردسون به پیچیدگی دیگری درباره‌ی خواب اشاره می‌کند و می‌گوید:

رابطه‌ی دوطرفه‌ بین استفاده از فناوری و خواب محتمل است. استفاده از فناوری می‌تواند به‌مرور‌زمان بر خواب تأثیر بگذارد و دلیل مشکل خواب برخی افراد می‌تواند افزایش مصرف فناوری باشد.

فناوری به‌ویژه نور مصنوعی می‌تواند ریتم شبانه‌روزی بدن را تغییر دهد. این نتیجه بر‌اساس تفاوت‌های میزان ملاتونین پس از خیره‌شدن به صفحه‌نمایش به‌دست آمد؛ اما تأثیرش بر خواب، به‌ویژه زمان به‌خواب‌رفتن هنوز کاملا مشخص نیست.