مروری بر سوگ سروده های عاشورا در بستر زمان شهرآرانیوز

به گزارششهرآرانیوز، چنان‌که در ادبیات عرب از فرزق شروع شده تا به پختگی کمیت و دعبل رسیده است و هم‌چون رودی در بستر زمان، کلمات را با خویش به دریای مواج عاشورا می‌برد؛

هرچند از قرن‌های اول اسلام در ایران شعر عاشورایی قابل توجهی به دست ما نرسیده است؛ و این از آن بابت نیست که ایرانیان تازه مسلمان نسبت به مصائب خاندان رسول بی‌اعتنا بوده‌اند،

برعکس ایران سرزمین امن و آرام برای ائمه و فرزندانشان بوده و ایشان همواره از حمایت مسلمان ایرانی‌تبار در ادوار مختلف بهره‌مند گشته‌اند؛ بلکه به سبب سیطره حاکمان اهل تسنن و سخت‌گیری که از جانب ایشان بر مردم روا داشته می‌شده، شعر عاشورایی و مدح اهل بیت نیز از گویش روزمره شاعران به زیرزمین‌ها رفته و روند پنهان‌گویی را طی کرده است.

در دوران حکومت اتابکان فارس که ارادتمند اهل بیت بودند و پس از ایشان در دوران آل بویه در حدود سده چهارم هجری شاعران آشکارا زرهی از شعر آیینی بر تن کرده به جنگ دشمنان اهل بیت می‌روند.

جویبار زلال کوچکی که از آن دوران به سوی اقیانوس شعر مذهبی جاری شد در قرن‌های بعد تبدیل به رودخانه‌ای بزرگ شد که بسیاری از شاعران ترجیح دادند روح و قلم خویش را در آن زلال شستشو دهند.

از اولین کسانی که به یقین می‌توان شعر او را آغازگر عاشورا‌سروده دانست؛ جناب کسایی مروزی است که رد پای ایشان در دشت عاشورا‌سروده، بر جای مانده است؛ و این نمونه‌ای از اشعار ایشان:
دست از جهان بشویم، عز و شرف نجویم
مدح و غزل نگویم، مقتل کنم تقاضا

میراث مصطفی را فرزند مرتضی
مقتول کربلا را تازه کنم تولا

پس از گذر از نام شاعرانی که هر کدام در حد وسع خویش با سرودن اشعاری در زمینه‌ی سوگواری عاشورا، نام خویش را در زمره‌ی محبین اهل‌بیت آورده‌اند، به سنایی غزنوی می‌رسیم که پرچمدار شعر شیعی لقب می‌گیرد و شعر پارسی را به پختگی و شعر عرفانی و شیعه سرایی را به سطحی قابل اعتنا می‌رساند.

در ادامه به چند بیتی از عاشورا سرودهایِ شاعران کهن نگاهی گذرا می‌اندازیم:

امیر قوامی رازی: اولین شاعری که در اشعارش صراحتاً به ۱۲ امامی بودن خویش اعتراف می‌کند:

هرگز مباد روز چو عاشورا در جهان
آن روز بود قتل شهیدان کربلا

آن تشنگان آل محمد اسیر زهر بلا
به دشت کربلا به بلا گشته مبتلا

فلکی شروانی: از شاعرانی که به واسطه‌ی تمایلات شیعی شدید، مورد غضب شروان شاه قرار گرفته و به زندان می‌افتد:

به آب چشم اسیران اهل پیامبر
به خون پاک شهیدان عشر ماه محرم.

عطار نیشابوری: از برترین شاعران زبان فارسی که ادامه دهنده راهی است که کسایی آغاز کرده:‌

می‌کنند این کافران با این همه
کو محمد کو علی کو فاطمه

در تموز کربلا تشنه جگر
سر بریدندش چه باشد زین بتر

محتشم کاشانی: شاه بیت اشعار عاشورایی است که در باب دوازده‌بند مشهور ایشان در رثای شهیدان کربلا، نقل قولی از محمد کاظم کاظمی را در این مقال ذکر می‌کنیم:

«در شعر فارسی اولین کسی که توانست «واقعه کربلا» را به‌صورت شعر با تمام وسعتش به نمایش بگذارد محتشم بود؛ یکی از کسانی‌که کامل‌ترین سروده را در مورد عاشورا از دوران کهن تا به‌حال به نمایش گذاشته محتشم است که وقایع قبل و بعد عاشورا را به‌صورت کامل بیان می‌کند.

و این سبک از سرودن، چشم‌اندازی نو در مرثیه‌گویی و سرایش اشعار عاشورایی، ایجاد کرد که تاکنون ادامه داشته و چونان درختی تنومند از آب قلم شاعران دل‌سوخته، سیراب می‌گردد.

انقلاب اسلامی جانی تازه به کالبد عاشوراسروده‌ها دمید و از این باغ بلبلان خوش‌سخنی، چون سید حسن حسینی، علی معلم، موسوی گرمارودی، قیصر امین‌پور و ... قلم خویش را بر حسین علیه‌السلام و یاران پاک‌شان، گریاندند.

چو از جان پیش پای عشق سر داد
سرش بر نی نوای عشق سر داد

به روی نیزه و شیرین‌زبانی!
عجب نبود ز نی شکرفشانی

اگر نی پرده‌ای دیگر بخواند
نیستان را به آتش می‌کشاند

(قیصر امین‌پور)
____

به بام بر شده‌ام از سپیدۀ تو بگویم
اذان به وقت گلوی بریدۀ تو بگویم
اذان به وقت گلویی که قطعه قطعه غزل شد
غزل غزل شده‌ام تا قصیدۀ تو بگویم

(علیرضا قزوه)
__

آن جمله چو بر زبان مولا جوشید
آز نای زمانه نعره‌ی "لا" جوشید
تنها ز گلوی اصغر شش ماهه
خون بود، که در جواب بابا جوشید

(سید حسن حسینی)