چرا وقتی خسته یا بیمار هستیم، اشک می‌ریزیم؟

هفته سختی را گذرانده‌اید و احساس خستگی می‌کنید و ناگهان می‌بینید که در لحظه‌ای غیرمنتظره مانند تماشای یک تبلیغ تلویزیونی اشکتان سرازیر می‌شود؛ یا شاید دچار سرماخوردگی یاویروس کروناشده‌اید و این واقعیت که همسر شما همه شیر را نوشیده است، باعث می‌شود بخواهید گریه کنید. ممکن است واقعاً از بیماری یا خستگی احساس ناراحتی کنید، اما چرا اشک می‌ریزید؟

اشک عملکردهای روانی متعددی دارد. اشک به‌عنوان شاخصی فیزیکی از وضعیت عاطفی درون ما عمل می‌کند و زمانی رخ می‌دهد که احساس غم یا خوشحالی شدیدی کنیم.

درون مغز ما، عواطف شدید شبکه خودمختار مرکزی (CAN) را فعال می‌کند. این شبکه از دو بخش تشکیل شده است: سیستم عصبی سمپاتیک (که زمانی که احساس خطر می‌کنیم، واکنش جنگ یا گریز را فعال می‌کند) و سیستم عصبی پاراسمپاتیک (که بدن را به حالت آرامش برمی‌گرداند). احساسات شدید بخش سمپاتیک این سیستم را فعال می‌کند، اما وقتی گریه می‌کنیم، قسمت پاراسمپاتیک فعال می‌شود و حال ما را بهتر می‌کند.

وقتی استرس داریم یا خسته‌ایم، چه اتفاقی می‌افتد؟

ما از سنین کم یاد می‌گیریم که احساسات خود را کنترل کنیم و متوجه می‌شویم برخی زمان‌ها از نظر اجتماعی مناسب بروز فیزیکی احساسات منفی شدید نیست. برای مثال، گریه کردن طی تماشای فیلمی ناراحت‌کننده خوب است، اما گریه کردن در محل کار چندان قابل‌قبول نیست.

قشر پیش‌پیشانی یا قسمت متفکر مغز ما به سیگنال‌های عاطفی منتشرشده توسط شبکه خودمختار مرکزی پاسخ می‌دهد و به ما کمک می‌کند تا واکنش عاطفی خود را به روش‌های کنترل‌شده تنظیم کنیم. قشر پیش‌پیشانی مانند پردازنده اصلی کامپیوتر شما است که در تلاش است با مدیریت وظایف مختلف، عملکرد سیستم را در سطح خوبی حفظ کند.

هرچه استرس و خستگی ما بیشتر باشد یا اگر دوره‌های طولانی از درد جسمی یا عاطفی را تجربه کنیم، سیستم سمپاتیک فعال باقی می‌ماند. قشر پیش‌پیشانی مانند کامپیوتری که به‌طور هم‌زمان برنامه‌های زیادی اجرا می‌کند، تحت‌فشار قرار می‌گیرد. مغز کمتر می‌تواند عواطف ما را به روش‌های مورد انتظار تنظیم کند و این امر منجر به پاسخ‌های عاطفی قابل‌مشاهده مانند اشک یا انفجار خشم می‌شود. حتی ممکن است خودمان متوجه نباشیم چقدر تحت‌فشار بوده‌ایم تا وقتی که پس از حادثه یا تجربه‌ای جزئی اشکمان سرازیر می‌شود.

برخی افراد بیشتر از دیگران گریه می‌کنند. زنان معمولاً بیشتر از مردان گریه می‌کنند، اگرچه مشخص نیست چه میزان از این تفاوت ناشی از جنبه‌های زیستی و چه مقدار از آن ناشی از انتظارات جامعه است. افرادی که در ویژگی‌های شخصیتی همدلی یا روان‌رنجوری نمره بیشتری کسب می‌کنند، معمولاً بیشتر گریه می‌کنند. گریه بیش‌از‌حد همچنین می‌تواند از نشانه‌های جسمی افسردگی باشد، زیرا مغز دچار درد عاطفی عمیق شده است.

فایده اشک چیست؟

جدا از دلایل روانی، اشک چندین نقش اجتماعی دارد. با اینکه جامعه ما ممکن است ابراز شدید احساسات را نپذیرد، اشک درواقع به ایجاد و حفظ پیوندهای اجتماعی کمک می‌کند.

اشک می‌تواند نشانه‌ای برای درخواست کمک باشد و به دیگران نشان دهد که حالمان خوب نیست و به حمایت نیاز داریم. گریه کردن اغلب باعث ایجاد حس همدردی در دیگران می‌شود و به ما کمک می‌کند تا با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم. همچنین زمانی که حس همدردی عمیقی با شخص دیگری بکنیم، همراه او اشک می‌ریزیم و این کار پیوندهای اجتماعی را محکم‌تر می‌کند.

علاوه بر دلایل روانی و اجتماعی دلایل جسمی نیز برای اشک وجود دارد. برای مثال، زمانی که خسته‌ایم، به‌شدت تلاش می‌کنیم چشم‌های خود را باز نگه داریم و این امر موجب خشکی چشم می‌شود. بدن برای مقابله با خشکی اشک تولید می‌کند و چشم را مرطوب نگه می‌دارد تا بتوانیم به وضوح ببینیم.

آبریزش چشم در بیماری‌های تنفسی مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا و کرونا شایع است. وقتی عفونتی در بدن وجود داشته باشد، سلول‌های سفید خون برای مبارزه با میکروب بسیج می‌شوند. این سلول‌های سفید اضافی می‌توانند رگ‌های خونی چشم را ملتهب کنند. این امر موجب مسدود شدن مجاری چشم و ایجاد اشک می‌شود.

اشک بخشی طبیعی از عمکرد انسان است. خصوصاً با توجه فشارهایی که در چند سال گذشته تجربه کرده‌ایم، چیزی بهتر از گریه‌ای خوب نمی‌تواند ما را آرام کند؛ اما اگر متوجه شدید بیش‌از‌حد گریه می‌کنید، بهتر است با پزشک درمورد دلایل جسمی یا روانی آن صحبت کنید.