هنر معرق کاری چوب

کلمه "معرق" در واقع هنری بسیار اصیل و ماندگار است که از گذشته در بین مردم ایران دارای محبوبیت بسیاری بوده و هم اکنون نیز زیبایی خاصی را به خود اختصاص می‌دهد. این هنر که از چوب‌های رنگارنگ و با ارزش ساخته می‌شود، گاهی از وسایلی مانند عاج یا صدف نیز در آن به کار می‌رود تا اثر مورد نظر به نهایت زیبایی خود برسد و گردشگران زیادی را از سراسر کشور به خود جذب نماید.

معرق چوب می‌تواند یکی از زیباترین صنایع چوب و صنایع دستی در ایران را به خود اختصاص دهد. این هنر چوبی و خاص در بین هنرهای اصفهان در ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده ون بهترین و متنوع‌ترین آثار جهان از آن ایرانیان می‌باشد. در حقیقت، این هنر، ساخت انواع مختلفی از رنگ‌ها و الگوهای مختلف را به خود اختصاص داده است.

مجسمه‌های چوبی با توجه به رده سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تحت دسته آثار و بخش برش چوب طبقه بندی می‌شوند و زیر دسته‌های بسیاری را در دل خود جای داده اند.

این هنر از ترکیب و ادغام هنرهای چوبی بسیاری بوجود آمده و در کنار هم قرار گرفتن چوب ها، جلوه خاصی در این آثار بوجود آورده است؛ این بدان معنی است که در ساخت وسایل معرق‌کاری شده از چوب خام درخت زیبای صنوبر استفاده می‌کرده اند، اما این هنر به طور گسترده‌ای از چوب درخت‌های دیگر نیز ساخته می‌شود و به عبارتی می‌توان گفت که یک اثر معرق ترکیبی از چندین درخت در طبیعت می‌باشد.

برای مثال هنرهای چوبی حک شده (منبت) و معرق را می‌توان بصورت مشترک در یک اثر استفاده کرد و اثری جاودانه را در تاریخ ایران ثبت نمود.

مواد مورد استفاده در معرق کاری

در ساخت یک تابلوی معرق می‌توان از موادی مانندخاک رس، اجزای برخی از سخت پوستان، فلز (طلا، نقره، برنج، مس) و عاج استفاده کرد. هر چند این مواد بسته به نوع و طرح و یا حتی نوع چوب استفاده شده در اثر، متغیر است.

کاربرد متعارف آثار معرق در ایران

معرق را می‌توان در تولیدات چوبی مختلف مانند پانل ها، جداول، صندلی ها، ساعت ها، بوفه ها، جعبه‌های تزئینی و هر پرده چوبی و یا چوب پرده‌های آن‌ها استفاده کرد تا اثر هنر چوب را افزایش داده و آن را در جان بازار جهان به ثبت برساند.

انواع آثار هنری

معرق چوب در واقع ترکیبی از چوب‌های مختلف در کنار یک طراحی زیبا است. در واقع می‌توان گفت که این هنر از کنار هم گذاشتن قطعات کوچک چوب، و سپس ایجاد نقش مورد نظر با استفاده از رنگ‌های طبیعی چوب پدید می‌آید و یک طرح گیرا و جذاب را با توجه به رنگ بندی طبیعی خود ایفا می‌کند.

تاریخ معرق کاری

با توجه به این که چوب یک ماده نسبتا ناپایدار است و طول عمر نسبتا کوتاهی در طبیعت دارد، ممکن است با توجه به اتفاقاتی که در طول زمان برای اثر چوبی رخ دهد، و یا حتی عوامل طبیعی و یا انسانی که بر روی آن موثر باشد، باید در جمع آوری و نگهداری این آثار کوشا بود و به علت سختی در تولید، آن‌ها را به دور از دسترس حشره‌ها قرار داد.

در نتیجه، آثار زیبا و مهمی از دوره‌های مختلف تاریخی در ایران به جا مانده است. با این حال، محققان زمان‌های مختلفی را به عنوان منبع ساخت مجسمه‌های چوبی در ایران در نظر می‌گیرند.

گفته شده است که معرق چوب از صنعت کاشی الهام گرفته شده است. به عبارتی می‌توان گفت زمانی که صنعت کاشی شروع به فروپاشی کرد، هنر معرق چوب شروع به رشد کرده و اوج گرفت. هنر معرق‌کاری در زمان عصر ایلخانی ظاهر شد و در قرن هجدهم به اوج شکوفایی خود رسید.

یکی از بناهای تاریخی و زیبا که از آن زمان به جا مانده است، گنبد سلطانیه است. در میان نمونه‌های دیگر از هنرهای موزاییک‌کاری می‌توان به گنبد قرمز مارغه، یک بنای تاریخی دیگر از زمان ایلخانان اشاره کرد. اما در کل می‌توان گفت که یکی از زیبا‌ترین نمونه‌های آن در دوران تیموریان، گنبد سلطانیه است.

دیدگاه دیگری درباره این هنرها این است که هنرهای چوبی مانند معرق، تکنیک نبوده و از هنر کاشی‌کاری الهام گرفته و همانند آن دارای اشکال بسیاری می‌باشد. کسی که در زمینه نجاری فعالیت می‌کند، نه تنها با چوب کار می‌کند، بلکه باید بافت چوب مورد نظر را نیز شناخته و تشخیص دهد. در همین حین است که تکنیک‌های چوب‌کاری را نیز یاد گرفته و آن را در کار خود مورد استفاده قرار می‌دهد.

نقل قول دیگری از سمت کشورهای هند، چین و جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که در آن گفته شده است سه هزار سال پیش، مصری‌ها اولین کسانی بودند که ارزش و مزایای انواع چوب و تجهیزات لازم برای ساخت صندلی را درک کردند.

در سال 1309، اولین کارگاه‌های سنتی توسط استاد حسین طاهرزاده بهزاد برای تدریس و حفاظت از هنرهای ملی ایران و حفاظت از ساخت و ساز در ایران ایجاد شد. اولین سوژه آموزشی این مجموعه، کارگاه نجاری تحت نظارت پروفسور احمد امامی و پسرانش خلیل و علی بود.

در سال بعد، سال 1310، یک شبکه چوبکاری به کارگاه قبلی اضافه شد و گسترش پیدا کرد. این کارگاه توسط استادان موزاییک و حامیان آن، از جمله: شاه میرزادی، احمد رنا، زابل، ویسای، حاج غلامعلی حمایت و در سال 1370 توسط پروفسور کمال میرطیبی اجرا شد. در حال حاضر، این موقعیت تحت مسئولیت استاد ملاله در سازمان میراث فرهنگی است.

قدیمی‌ترین قطعه کار شده از این هنر در شهر سوزان در زابل بدست آمد. در کل، این اثر یک شانه چوبی است که الگوهای هندسی را حمل می‌کند که تاریخ آن به هزاره پنجم قبل از میلاد باز می‌گردد.

بعضی معتقدند که شانه به مسافران خارجی که از این شهر عبور کرده بودند، تعلق داشته اما بر اساس تحقیقاتی که بر روی آن صورت گرفت، مشخص شد که طراحی آن کاملا ایرانی است. بر این اساس می‌توان گفت که ایران بنیانگذار این اثر هنری در تاریخ هنر جهان بوده است.

انواع معرق

معرق مشبك و خاتم از انواع مختلفي از هنر معرق به شمار می‌آیند که هر كدام از آن‌ها با زيبايی عجین شده اند.

1. در این روش، قطعات برش داده شده چوب بسیار زیبا تزیین شده اند و می‌توان گفت که این آثار حتی به طور برجسته نیز به بازار عرضه می‌گردند.

2. در این نوع از معرق قطعات به صورت سه لایه بر روی هم گره خورده و سپس برش داده می‌شود.

3. در این نوع، طراحی گره‌ها و اشکال موجود بر روی گلدان‌های ساخته شده را با سلیقه خود طراحی کرده و سپس لبه‌های آن‌ها را به صورت بسیار زیبایی کنده‌کاری می‌کنند.