به گزارشتیتربرتر؛ علی ربیعی سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه (۱۵ دی) از آغاز فرایند ازسرگیریغنی سازی اورانیوم ۲۰ درصدخبر داد و با بیان اینکه غنی سازی اورانیوم مطابق با بند ۳۶ برجام است، گفت: اتحادیه اروپا به جای صدور بیانیه و اعلام نگرانی نسبت به استفاده ایران از حقوق خود، فکری به حال تعهدات بر زمین مانده خود بکند.

آنچنان که در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ، ایران دربرابر سیاست فشار حداکثری تسلیم نشد، امروز هم نجات برجام تنها در پرتو بازی حاصل جمع غیر صفر تحقق پذیر است و جمهوری اسلامی به بازی برد-باخت تن نمی‌دهد.

به این ترتیب جمهوری اسلامی ایران در راستای اجرای قانون اقدام راهبردی برایلغو تحریم‌هافرایند تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در مجتمع غنی‌سازی شهید علیمحمدی(فردو) را آغاز و اعلام کرد که توانایی غنی‌سازی بالاتر از آن را هم دارد.

رییس سازمان انرژی اتمی ایران نیز با بیان اینکه در حال حاضر هر ساعت ۱۷ تا ۲۰ گرم اورانیوم ۲۰ درصد تولید می کنیم، بیان داشت: ماهانه ۸ تا ۹ کیلوگرم توان تولید داریم تا به ۱۲۰ کیلو پیش بینی شده در قانون برسیم.

علی اکبر صالحی با طعنه به کسانی که اجرای برجام را سبب تخریب زیرساخت های هسته ای کشور می دانستند، بیان داشت: ۲۰ درصدی که ظاهراً متوقف بود و [آن‌ها] فکر می‌کردند نابود شده و از بین رفته، دیدید که در عرض ۲۴ ساعت راه اندازی شد. بنابراین فعالیت‌های سازمان هیچ‌کدام نه متوقف نه کند شده است.

این اقدامات در چارچوب گام‌های پنجگانه ایران در واکنش بهخروج یکطرفه آمریکا از برجامو تعلل طرف‌های اروپایی در عمل به تعهداتشان در این توافق صورت گرفت.

واکنش ها به غنی‌سازی ۲۰ درصدی ایران

روز دوشنبه ۱۵ دی ماه ایران غنی‌سازی ۲۰ درصدی را از سرگرفت. سه روز پیش از آن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تصمیم ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد در سایت فردو خبر داده بود. روز دوشنبه هم در گزارشی به کشور‌های برجام آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی را تایید کرد.

غنی‌سازی ۲۰ درصدی ایران با واکنش‌های متفاوتی از سوی آمریکا، چین، روسیه و اتحادیه اروپا مواجه شد. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تصمیم تهران را تلاشی آشکار برای «باج‌گیری هسته‌ای» خواند. هوا چونینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین در کنفرانس خبری روز سه شنبه خود خواستار خویشتنداری و آرامش ایران شد.

میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در نهاد‌های بین‌المللی در شهر وین، اقدام ایران درخصوص رساندن غنی‌سازی اورانیوم به ۲۰ درصد را قابل پیش‌بینی و قابل برگشت خواند و سخنگوی ارشد دولت ژاپن نیز نسبت به تصمیم ایران ابراز نگرانی کرد.

اتحادیه اروپا نیز اقدام ایران برای آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی را «انحراف قابل ملاحظه» از تعهداتش در برجام نامید. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم اسرائیل نیز هدف ایران را ساخت جنگ افزار هسته‌ای دانست و گفت: تل آویو هرگز این امکان را به ایران نمی‌هد.

از سویی نیز برخی رسانه‌های خارجی، این میزان غنی‌سازی را فراتر از رقمی دانستند که در برجام تعیین شده است.

اما به گفته مقامات ایران این اقدام با اطلاع قبلی و تایید آژانس بین‌اللملی انرژی اتمی صورت گرفته است. کاظم غریب‌آبادی نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، اعلام کرد که آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی در تأسیسات فردو در حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت گرفته است و مدیرکل آژانس نیز طی گزارشی آغاز تولید اورانیوم تا غنای ۲۰ درصد را تأیید کرده است.

محمدجواد ظریف، نیز، در حساب شخصی خود در توییتر، غنی‌سازی ۲۰ درصدی را طبق تصویب مجلس ایران خواند و گفت: «به حسب الوظیفه به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع‌رسانی شده است.» او همچنین این اقدام را به دلیل سال‌ها عدم پایبندی چندین کشور طرف برجام به تعهداتشان مطابق بند ۳۶ برجام دانست و از قابل برگشت بودن این اقدام در صورت پایبندی کامل همه کشور‌های عضو برجام خبر داد.

به نظر می‌رسد ایران هر چند در پی مصوبه اخیر مجلس، اما در راستایطرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها»غنی‌سازی ۲۰ درصدی را آغاز کرده است و قرار است با این کار پیامی به کشور‌های عضو برجام ارسال کند.

آیا آغاز غنی سازی 20 درصد برخلاف برجام است؟

حسن هانی‌زاده کارشناس مسایل بین‌الملل در گفتگو با فرارو با بیان این‌که این اقدام حق مسلم ایران است گفت: غنی‌سازی ۲۰ درصدی حق جمهوری اسلامی ایران در راستای داشتن ذخایر غنی‌سازی اورانیوم برای راه‌اندازی راکتور هسته‌ای تهران با اهداف صلح‌آمیز زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای است و به هیچ‌وجه خلاف قانون نیست.

این کارشناس بر این نظر است که ایران در طول پنج سال گذشته به تمام تعهدات خود در برجام عمل کرده، ولی کشور‌های عضو ۵+۱ به تعهدات خود عمل نکردند؛ بنابراین جمهوری اسلامی ایران به دلیل نیاز به غنی‌سازی اورانیوم در حد ۲۰ درصد، این کار را انجام داده است.

وی در این باره افزود: ایران پیش از این، ضرب‌الاجلی برای کشور‌های غربی تعیین کرد و این کشور‌ها باز هم به تعهدات خود عمل نکردند لذا به نظر می‌رسد ایران برای ارسال پیام و هشدار حقیقی به کشور‌های اروپایی برای وادار ساختن به تعهدات‌شان، غنی‌سازی ۲۰ درصدی را با اعلام قبلی به آژانس آغاز کرده است. بنابراین، این حق مسلم جمهوری اسلامی ایران است.

او در رابطه با رفعتحریمها عنوان کرد: الان توپ در زمین آمریکا و کشور‌های اروپایی است. ایران به تمام تعهدات خود در برجام عمل کرده و الان نوبت کشور‌های اروپایی است که به تعهدات خودشان عمل کنند. اگر در آینده انگلیس، فرانسه و آلمان به تعهدات خود عمل کردند طبیعی است که ایران غنی‌سازی ۲۰ درصدی را متوقف می‌کند. در غیر این صورت، غنی‌سازی ادامه پیدا خواهد کرد و این هشدار جدی برای کشور‌های اروپایی و مخصوصاً آمریکا در دوره جو بایدن است.

تأثیر آغاز غنی سازی 20 درصدی بر برجام و تحریم‌ها

وی افزود: بایدن باید در زمینه برگشت به برجام و رفع تحریم‌ها اقدام عملی انجام بدهد؛ در غیر این صورت ایران همچنان غنی‌سازی را ادامه می‌دهد. این اقدام برای آن است که طرف غربی را به تکاپو برای رفع تحریم‌ها وادار بکند. این هشدار جدی به کشور‌های اروپایی برای انجام تعهداتشان است در غیر این صورت، ایران سازوکار خودش را دارد و می‌تواند در مقابل زیادی‌خواهی و کارشکنی کشور‌های اروپایی ایستادگی کند.

هانی‌زاده با توجه به این‌که برخی این اقدام را به معنای مرگ برجام می‌دانند اظهار کرد: برجام همچنان زنده است، اما یک‌جانبه. فقط از طرف ایران به تعهدات برجامی، عمل می‌شود. اگر کشور‌های اروپایی به تعهداتشان عمل نکنند طبیعتاً ایران هم از برجام خارج خواهد شد. ایران در انتظار بازگشت آمریکا به برجام است. اگر جو بایدن پس از ورود به کاخ سفید به برجام بازگشت و تحریم‌ها را لغو کرد طبیعی است که ایران هم به تمام تعهداتش بازخواهد گشت. در غیر این صورت، برجام از نظر ایران هم لغو شده است.

پیام ایران به آمریکا با غنی‌سازی ۲۰ درصد چیست؟

یک کارشناس ارشد مسائل استراتژیک گفت: برخی از افراد در دولت آینده آمریکا خواستار تداوم تحریم‌ها برای گرفتن امتیازات بیشتر هستند، اقدام ایران در غنی‌سازی ۲۰ درصد به آنها این پیام را می‌دهد ایران از ابزارهایی برخوردار است که طرف آمریکایی وارد این مرحله نشود.

دیاکو حسینی با تاکید بر اینکه غنی‌سازی ۲۰ درصد یک اقدام سیاسی در چارچوبی حقوقی و با یک پیام روشن است، در گفتگو با ایرنا تصریح کرد: در زمانی که طرف مقابل تعهدات خود را انجام نمی‌دهدو برخی از طرفین خواستار امتیازات بیشتری از ایران بوده و نشانه‌هایی هم وجود دارد که برخی از افراد در دولت آینده آمریکا خواستار تداوم تحریم‌ها برای گرفتن امتیازات بیشتر هستند، اقدام ایران به آنها این پیام را می‌دهد که اگر بخواهند این مسیر را آغاز کنند، ایران از ابزارهایی برخوردار است که حتی طرف آمریکایی وارد این مرحله نشود.

وی ادامه داد: البته آنها متوجه این واقعیت هم هستند که ایران تحت بازرسی‌های مستمر آژانس قرار دارد و بالا بردن سطح غنی‌سازی در حالی که هیچ کدام از طرف‌های باقیمانده برجام نتوانسته‌اند به تعهدات‌شان عمل کنند، تغییری در میزان پایبندی ایران به فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایجاد نمی‌کند.

این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی با اشاره به شرایط داخلی آمریکا ابراز داشت: دولت فعلی آمریکا هم‌اکنون سرگرم وضعیت داخلی خود و شرایط انتقال قدرت است و چندان مانند قبل متمرکز بر مسائل خارجی نیست. دولت بایدن هم هرچند مستقر نشده اما کم و بیش متوجه شرایط است و می‌داند در صورت بازگشت به برجام، اقدامات ایران در کاهش تعهدات سریعا قابل به شرایط اولیه هستند.

به گفته حسینی، هرچند طرف اروپایی و آمریکایی نسبت به اقدام ایران در غنی‌سازی ۲۰ درصد ابراز نگرانی کرده و می‌کنند اما می‌دانند این موضوعی نیست که نگرانی عمده‌ای را ایجاد کند چون عنصر کلیدی بازرسی‌های آژانس است.

وی درباره افرادی در دولت آینده آمریکا که به ادامه تحریم‌ها علیه ایران اعتقاد دارند، بیان کرد: افراد مختلفی در دولت بایدن، چه در کاخ سفید، چه وزارت امور خارجه و چه در شورای امنیت ملی حضور خواهند یافت که لزوما همه آنها یک شکل به موضوع ایران نگاه نمی‌کنند و برخی از آنها به صورت پراکنده از ادامه تحریم‌ها علیه ایران صحبت می‌کنند.

مدیر برنامه مطالعات جهانی در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری افزود: هرچند دموکرات‌ها با خروج آمریکا ازبرجامتوسط ترامپ مخالف بودند اما بسیاری از آنها، سیاست فشار حداکثری و تحریم‌ها علیه ایران را میراثی می‌دانند که بایدن می‌تواند از آنها استفاده کند.

آیا دولت بایدن به برجام باز می گردد؟

حسینی با اشاره به نگاه دولتجو بایدنبه بازگشت به توافق هسته‌ای اظهار داشت: از نگاه نزدیکان بایدن و دولت او، بازگشت به برجام با پیچیدگی‌هایی روبه‌رو است به ویژه آنکه اگر دموکرات‌ها در مجلس سنا در اکثریت نباشند. از نظر آنها، بایدن باید جمهوریخواهان و منتقدان برجام را در واشنگتن و به همین ترتیب، بخشی از متحدان خود را در منطقه که از ابتدا با این توافق مخالف بودند و همچنان نگران بازگشت آمریکا به برجام هستند را متقاعد کند که احیای این توافق ضروری است.

وی با بیان اینکه نگاه آمریکایی‌ها نسبت به بازگشت به توافق هسته‌ای با نظر ایران متفاوت است، تصریح کرد: از سوی دیگر ایران هم مطالباتی دارد که باید در توافق درباره نحوه بازگشت آمریکا به برجام - نه فراتر از آن - مورد رسیدگی قرار بگیرد. ایران در دوران ترامپ مورد تحریم‌هایی قرار گرفته که فراتر از برجام است و لازم است این تحریم‌ها رفع و آمریکا تعهداتش را اجرایی کند و تضمین‌هایی هم داده شود که این اتفاق در سال‌های آینده تکرار نخواهد شد.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: اینها مسائل پیچیده‌ای هستند که مستلزم مذاکره هستند. حال می‌توان ابتدا به برجام بازگشت و بعد این مذاکرات فنی انجام شود یا آنکه ابتدا این مذاکرات فنی انجام شده و بعد طرفین به اجرای تعهدات‌شان در برجام بازگردند. من فکر می‌کنم در نهایت راه‌حل دوم برای بازگشت به برجام در پیش گرفته شود.

گردآورنده: الهام خلیلی خو